Το 1968, στην Τσεχοσλοβακία επικρατούσε πολιτικός αναβρασμός. Από τις αρχές της δεκαετίας, η κεντροευρωπαϊκή σοσιαλιστική χώρα ταλανιζόταν από εσωτερικά προβλήματα που επιβράδυναν την ανάπτυξή της. Η οικονομική ύφεση ήταν κάτι παραπάνω από εμφανής. Μάλιστα ήταν και η χειρότερη κρίση που βίωνε χώρα – μέλος του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Τσεχοσλοβακίας -που κυβερνούσε τη χώρα από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και εξής – φαινόταν εντελώς ανήμπορο να διαχειριστεί αυτή την μεγάλη κρίση. Όλα αυτά οδήγησαν αναπόφευκτα στη λεγόμενη «Άνοιξη της Πράγας».
Η κρίση φυσικά πήρε μεγάλες διαστάσεις στα επόμενα χρόνια της δεκαετίας του ’60, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι φωνές – εντός κι εκτός χώρας – που ζητούσαν μεταρρυθμίσεις με προεξάρχοντα τον Ότα Σικ, διευθυντή του Οικονομικού Ινστιτούτου της Ακαδημίας Επιστημών της Πράγας. Ο Σικ ήταν της άποψης ότι έπρεπε να εγκαταλειφθεί ο κεντρικός σχεδιασμός και ο κρατικός έλεγχος της οικονομίας και στη θέση τους να αναπτυχθεί μία σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς. Μεταξύ άλλων, πρότεινε να απελευθερωθούν οι επιχειρήσεις από τον στενό κρατικό έλεγχο και να παταχθεί το δαιδαλώδες γραφειοκρατικό σύστημα της χώρας. Τα οράματά του έμειναν στην ιστορία ως «ο Τρίτος Δρόμος». Φυσικά, ο Σικ δε θεωρούσε τον εαυτό του επαναστάτη, απλώς οικονομικό μεταρρυθμιστή. Δεν εναντιωνόταν στην κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής ούτε στην κολλεκτιβοποίηση. Ένας κλάδος τεχνοκρατών και λόγιων συσπειρώθηκε γύρω από το πρόσωπό του.
Στις 5 Ιανουαρίου του 1968, Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της χώρας, εξελέγη ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ (Alexander Dubček), Σλοβάκος στην καταγωγή και ρωσομαθής, αφού είχε σπουδάσει στη Μόσχα. Ο προηγούμενος ηγέτης της χώρας, ο σκληροπυρηνικός Αντονίν Νοβότνι, ο οποίος πολλάκις είχε έρθει σε σύγκρουση με τον κύκλο των διανοούμενων που απαιτούσαν τις μεταρρυθμίσεις, διατήρησε για λίγο το αξίωμα του Προέδρου της χώρας προτού αποσυρθεί εντελώς από την πολιτική σκηνή. Στις 5 Απριλίου του ίδιου έτους, ο Ντούμπτσεκ παρουσίασε το πρόγραμμά του για τη χώρα που έθετε ως στόχο την αναδιάρθρωση της οικονομίας και την κατοχύρωση της ελευθερίας του λόγου και της ατομικότητας. Προσπάθησε ακόμα να επαναπροσδιορίσει το ρόλο του κόμματός του, στην πολιτική και κοινωνική ζωή της Τσεχοσλοβακίας. Η επίσημη πολιτική βέβαια του κόμματός του είχε περάσει στα “ψιλά γράμματα” εξαιτίας του δημόσιου διαλόγου που γινόταν εδώ και καιρό με σκοπό τις μαζικές μεταρρυθμίσεις. Σιγά – σιγά και με την άρση της λογοκρισίας που καθιέρωσε ο Ντούμπτσεκ στον Τύπο, άρχισαν να εκφράζονται φιλοδυτικά και αντισοβιετικά συναισθήματα.
Η ίδια η ΕΣΣΔ, υπό την ηγεσία του Λεονίντ Μπρέζνιεφ, παρακολουθούσε τις εξελίξεις με μεγάλη δυσαρέσκεια. Τον Μάρτιο του 1968 συναντήθηκαν στη Δρέσδη της Ανατολικής Γερμανίας, εκπρόσωποι των κυβερνήσεων της Τσεχοσλοβακίας με εκπροσώπους της Σοβιετικής Ένωσης, της Βουλγαρίας, της Αν. Γερμανίας, της Πολωνίας και της Ουγγαρίας. Παρόμοιου περιεχομένου συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν και τον Μάιο και τον Ιούνιο του ίδιου έτους, χωρίς τη συμμετοχή της κυβέρνησης της Πράγας. Η Μόσχα πίεζε την Πράγα να σταματήσει τις μεταρρυθμίσεις. Μάλιστα, δεν άργησε να απειλήσει με στρατιωτική επέμβαση στην Τσεχοσλοβακία, αν η κυβέρνηση δεν άλλαζε σκεπτικό. Οι διμερείς συνομιλίες, που ξεκίνησαν, σταμάτησαν, όταν η Τσεχοσλοβακία έλαβε εγγυήσεις περί ασφάλειας της εθνικής ανεξαρτησίας από τις υπόλοιπες χώρες – μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Όμως, η αντιπολίτευση, χρησιμοποίησε παράνομες πρακτικές, ζητώντας από την ΕΣΣΔ να επέμβει στρατιωτικά για να “αποκαταστήσει την τάξη”.
Τελικά, στις 21 Αυγούστου του 1968, η Σοβιετική Ένωση, αποφάσισε να τερματίσει την «Άνοιξη της Πράγας» και εισέβαλε στην Τσεχοσλοβακία σε μία επιχείρηση με την κωδική ονομασία «Δούναβης» στην οποία συμμετείχαν κι άλλα τρία μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας (Πολωνία, Ουγγαρία, Βουλγαρία). Από τις 2 τα χαράματα, άρχισε η προσγείωση σοβιετικών στρατιωτικών αεροπλάνων στο αεροδρόμιο της Πράγας. Συνολικά, 200.000 άνδρες συμμετείχαν στην επιχείρηση εξαρχής, και ο αριθμός τους ανέβηκε στις 800.000 κατά τις επόμενες ημέρες. Οι εισβολείς χρειάστηκαν λίγες μόνο ώρες για να καταλάβουν τα βασικά στρατηγικά σημεία της χώρας. Στις συμπλοκές που ακολούθησαν, σκοτώθηκαν 98 Τσέχοι και Σλοβάκοι, καθώς και 50 στρατιώτες του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Η Ανατολική Γερμανία δεν συμμετείχε στην εισβολή, παρότι ήταν από τους πιο ένθερμους οπαδούς της καταστολής των μεταρρυθμίσεων, φοβούμενη, λόγω της γεωγραφικής της θέσης με την Τσεχοσλοβακία, μην ξεσηκωθούν και οι δικοί της πολίτες. Όπως προείπαμε βέβαια, αν κι απ’ τους πιο δυνατούς υποστηρικτές της καταστολής των μεταρρυθμίσεων, η ηγεσία της χώρας θεώρησε λίγο “άκομψο” να εισβάλλουν ξανά Γερμανοί στρατιώτες στην Τσεχοσλοβακία, 23 μόλις χρόνια μετά την φρικτή κατοχή της χώρας από τα στρατεύματα των ναζί.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα, επισήμως δεν προέβαλλε καμία αντίσταση όσον αφορά την εισβολή. Ο πρόεδρος της χώρας, Λούντβικ Σβόμποντα, σε ραδιοφωνικό του κάλεσμα, ζήτησε από τους Τσέχους και τους Σλοβάκους να μην απαντάνε σε προκλήσεις και να δείξουν αυτοσυγκράτηση. Εν τω μεταξύ, ο Γενικός Γραμματέας Ντούμπτσεκ και άλλα μέλη της κυβέρνησης, συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στη Μόσχα, όπου τους ασκήθηκαν πιέσεις και αναγκάστηκαν σταδιακά να παραδώσουν την εξουσία σε στελέχη – ανδρείκελα της ΕΣΣΔ. Βέβαια, η προσπάθεια των σοβιετικών να εγκαταστήσουν τη δική τους κυβέρνηση απέτυχε, εξαιτίας μαζικής διαμαρτυρίας του πληθυσμού. Μέσα στην αναστάτωση των πρώτων ημερών της εισβολής, το κόμμα κατάφερε να συγκαλέσει μυστικά το 14ο συνέδριο του, στο οποίο καταδίκασε την εισβολή και εξέφρασε τη στήριξή του στην κυβέρνηση του Ντούμπτσεκ. Παρότι – όπως είπαμε – στρατιωτική αντίσταση δεν υπήρξε, οι πολίτες της Τσεχοσλοβακίας προσπάθησαν να αποπροσανατολίσουν τους εισβολείς, για να δημιουργήσουν ένα κλίμα πόλωσης και πολιτικής ανυπακοής.
Όσον αφορά τις χώρες της Δύσης, αυτές καταδίκασαν μόνο λεκτικά την εισβολή, από φόβο μήπως ξεσπάσει ένας νέος πόλεμος. Οι ηγέτες της Ρουμανίας και της Γιουγκοσλαβίας, που επισήμως είχαν έρθει σε ρήξη με τη Μόσχα, στήριξαν την κυβέρνηση του Ντούμπτσεκ. Στη Φινλανδία, που εκείνη την περίοδο βρισκόταν υπό σοβιετική επιρροή, προκλήθηκε σκάνδαλο καθώς το ΚΚ της χώρας, καταδίκασε την επίθεση.
Δύο μέρες μετά την εισβολή, ο πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας κλήθηκε στη Μόσχα για διαπραγματεύσεις, στις οποίες – ανεπίσημα – συμμετείχαν και τα μέλη της κυβέρνησης του Ντούμπτσεκ. Στις 26 Αυγούστου υπεγράφη τελικά το Πρωτόκολλο της Μόσχας που έδωσε τέλος στην «Άνοιξη της Πράγας». Η τσεχοσλοβακική πλευρά συμφώνησε να επαναφέρει τη λογοκρισία, να κηρύξει άκυρες τις διακηρύξεις του 14ου Συνεδρίου, να διώξει πολλούς φιλελεύθερους από αξιώματα και να μην επιβάλλει κυρώσεις στους φιλοσοβιετικούς υποστηρικτές της εισβολής. Η ΕΣΣΔ εντούτοις, δεν έδωσε αμέσως εντολή στα στρατεύματά της να αποχωρήσουν, αλλά απελευθέρωσε τον Ντούμπτσεκ και τα μέλη της κυβέρνησής του. Ο ίδιος ο Ντούμπτσεκ επέστρεψε στην Πράγα, όπου του επιφυλάχθηκε μία ενθουσιώδης υποδοχή. Βέβαια, όλα σχεδόν τα μεταρρυθμιστικά προγράμματά του πάγωσαν και απομακρύνθηκε τελικά από το αξίωμά του, τον Απρίλιο του 1969.
Φυσικά, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η κατοχή της Τσεχοσλοβακίας από τις δυνάμεις του Συμφώνου της Βαρσοβίας, είχε ως αντίκτυπο τη μαζική φυγή δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων από τη χώρα, κυρίως εργατών αλλά και ανθρώπων του πνεύματος. Μόνο προς την Αυστρία διέφυγαν περίπου 96.000 άνθρωποι και άλλοι 66.000 δεν επέστρεψαν ποτέ στην Τσεχοσλοβακία. Μάλιστα, αμέσως μετά την καταστολή της εισβολής, διεγράφησαν από το ΚΚ πάρα πολλά στελέχη, κυρίως μετριοπαθείς και μεταρρυθμιστές, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την αναβολή της προόδου στη χώρα και την επιστροφή σε ένα ολοκληρωτικό, ψυχροπολεμικό καθεστώς που δίχασε την κοινή γνώμη. Ακόμα και σήμερα, στη συνείδηση των Τσέχων και των Σλοβάκων, η Άνοιξη της Πράγας είναι ένα ιστορικό γεγονός που προκάλεσε από τη μία την επιθυμία για πρόοδο, βύθισε όμως τη χώρα σε ένα κλίμα αβεβαιότητας και πόλωσης, το οποίο ξεπεράστηκε τελικά μετά από 23 χρόνια, όταν κατέρρευσε ο κομμουνισμός και η ενιαία χώρα διασπάστηκε σε δύο διαφορετικές κρατικές οντότητες.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
- Prague Spring: ανακτήθηκε από en.wikipedia.org
- Η Άνοιξη της Πράγας: ανακτήθηκε από el.wikipedia.org
- Η Σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία: ανακτήθηκε από sansimera.gr
- Η ανολοκλήρωτη Άνοιξη της Πράγας: ανακτήθηκε από efsyn.gr
