Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν μία από τις μεγαλύτερες δυνάμεις στην παγκόσμια ιστορία, φτάνοντας στο απόγειο της ακμής της φτάνοντας έως και τη Βιέννη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η κοινωνική ιστορία του απέραντου αυτού κράτους και ειδικότερα οι θεσμοί και οι πρακτικές που χαρακτήριζαν την αχανή αυτή αυτοκρατορία, με το παιδομάζωμα και τους γενίτσαρους κυρίως. Η πρώτη οργάνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βασιζόταν στο σύστημα της στρατιωτικής φεουδαρχίας, η οποία, μεταξύ άλλων, βοήθησε σημαντικά και στην εδραίωση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία και την επέκτασή τους.
Οι Οθωμανοί, ένα μικρό τουρκικό φύλο, ξεχύθηκαν από τις πεδιάδες της Κεντρικής Ασίας και μέσα σε λίγα χρόνια κατάφεραν να εδραιώσουν την παρουσία τους στη Μ. Ασία και να εξαπλωθούν από εκεί στην Ευρώπη. Ο Οσμάν, ένας εκ των πρώτων Oθωμανών ηγετών, εφάρμοσε το φεουδαρχικό σύστημα, όταν επέκτεινε το κράτος του σε εδάφη της βυζαντινής αυτοκρατορίας και κυρίως μετά την κατάληψη της Προύσας το 1326, όποτε και παρουσιάστηκε η ανάγκη μιας συστηματικότερης οργάνωσης. Τότε η χώρα διαιρέθηκε σε δύο στρατιωτικές περιφέρειες. Ο διάδοχος του Οσμάν, Ορχάν, οργάνωσε τον στρατό επαγγελματικά και όχι με βάση τους φυλετικούς δεσμούς, συγκροτώντας και μισθοφορικά σώματα.
Ο χαρακτήρας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν εξ’ ολοκλήρου βασισμένος στο θεοκρατικό στοιχείο, με τον σουλτάνο να είναι ο απόλυτος κυρίαρχος και να μην ελέγχεται από κανέναν, ενώ η σουλτανική αυθαιρεσία δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο. Η ιστορία του οθωμανικού κράτους είναι αρκετά πολυσχιδής, με τους θεσμούς του να παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Αποτελεί κοινή γνώση ο θεσμός του παιδομαζώματος, ενός ακόμη φόρου που οι αρχές είχαν επιβάλλει στους χριστιανούς υπηκόους τους, έως το 1638. Φαίνεται πως ο Οθωμανός απεσταλμένος εμφανιζόταν σε επαρχιακές περιοχές και χωριά και αφού απαιτούσε να παρουσιαστούν μπροστά του όλοι οι άρρενες, διάλεγε τους πιο καλοφτιαγμένους και γερούς νέους για να επανδρώσουν το επίλεκτο σώμα των γενίτσαρων.
Αρχικά οι Οθωμανοί επέλεγαν παιδιά ηλικίας 6 έως 7 ετών και μόνο ένα από κάθε οικογένεια. Κατόπιν όμως, η στράτευση γενικεύτηκε και σε μεγαλύτερα παιδιά. Συγχρόνως, διευρύνθηκε ο αριθμός των παιδιών από κάθε οικογένεια που ήταν υποψήφια για το παιδομάζωμα. Για να αποφύγουν το παιδομάζωμα, πολλοί χριστιανοί υπήκοοι των Οθωμανών πάντρευαν τα παιδιά τους σε μικρή ηλικία ή αλλαξοπιστούσαν κι αυτά όμως πολλές φορές δε λειτουργούσαν ανασταλτικά προς τις προθέσεις των Οθωμανών. Το παιδομάζωμα ήταν από τις πιο ακραίες μορφές εξισλαμισμού. Πολλοί μελετητές το περιγράφουν ως μία βίαιη απαγωγή παιδιών από τις οικογένειές τους. Το πότε ακριβώς θεσπίστηκε το παιδομάζωμα δεν είναι εξακριβωμένο, φαίνεται πάντως πως ήδη από την εποχή δράσης των Σελτζούκων, ενός άλλου τουρκικού φύλου, μεγάλο μέρος των (αλλόθρησκων) αιχμαλώτων χρησιμοποιούνταν για να δημιουργηθούν στρατιωτικές μονάδες. Σίγουρα πάντως, στην οθωμανική πραγματικότητα, το παιδομάζωμα πρέπει να ξεκίνησε επί των ημερών του Ορχάν ή του διαδόχου του, Μουράτ Α’.
Τα αίτια δε μπορούν, επίσης, να προσδιοριστούν με ακρίβεια. Όμως, είναι βέβαιο πως ένα ευρύ φάσμα στρατιωτικών, οικονομικών, πολιτικών, δημογραφικών και θρησκευτικών λόγω οδήγησαν την οθωμανική διοίκηση να καθιερώσει την πρακτική αυτή. Οι Οθωμανοί έπρεπε να επιστρατεύσουν τέτοια μέσα για να ενισχύσουν το στράτευμά τους, αν ήθελαν να επεκταθούν σε όσο το δυνατόν περισσότερες περιοχές. Ο θεσμός του παιδομαζώματος δεν αποτελούσε μόνο ελληνικό “προνόμιο”, αφού φαίνεται πως συνέβαινε και σε άλλες βαλκανικές χώρες. Τα παιδιά που προέρχονταν από βίαιες αρπαγές προορίζονταν για το ένοπλο σώμα των γενίτσαρων. Για λόγους πολιτικών εξελίξεων ο θεσμός της βίαιης στρατολογίας χριστιανών άρχισε να παρακμάζει ήδη από τα μέσα του 17ου αιώνα, αφού φαίνεται να μην ήταν πλέον αναγκαίος.
Το παιδομάζωμα είχε ως αποτέλεσμα να συγκροτηθεί και να παγιωθεί το ένοπλο σώμα των γενίτσαρων. Οι γενίτσαροι (yeni çari = νέος στρατός) ήταν μέρος των “δούλων της πύλης/ του σουλτάνου”. Ο θεσμός αυτός, η χρήση υπόδουλων ανδρών για τη στελέχωση των στρατευμάτων, εντάσσεται σε μία μακραίωνη παράδοση που έχει τις ρίζες της στην Ανατολία και θεωρητικά σφράγιζε την απόλυτη κυριαρχία του Οθωμανού σουλτάνου. Τα σώματα αυτά αποτελούσαν τις επίλεκτες μονάδες του οθωμανικού στρατού, ιδίως κατά το 15ο και 16ο αιώνα, οπότε και χρησιμοποιούσαν πυροβόλα όπλα σε αντίθεση με τους σπαχήδες που πολεμούσαν με λόγχες. Από το 17ο αιώνα και μετά και άλλα σώματα (κυρίως μισθοφορικά) χρησιμοποιούν πλέον μουσκέτα. Ωστόσο, ο ρόλος των γενιτσάρων στον πόλεμο παραμένει σημαντικός, καθώς ουσιαστικά αποτελούσαν το μεγαλύτερο ποσοστό του μόνιμου στρατού της αυτοκρατορίας.
Αξίζει να επισημάνουμε πως η ένταξη στο σώμα των γενίτσαρων συνοδευόταν από ευρεία δυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης. Έτσι δεν ήταν λίγες οι μουσουλμανικές οικογένειες που επιδίωκαν παράνομα, να εντάξουν τα παιδιά τους στο σώμα αυτό. Για το λόγο αυτό άλλωστε οι μουσουλμάνοι της Βοσνίας κέρδισαν από νωρίς το δικαίωμα να συμμετέχουν στο παιδομάζωμα, όπως και οι χριστιανοί. Η ζωή των γενίτσαρων είχε φυσικά και μία κοινωνική πλευρά: οι εκπρόσωποι αυτού του σώματος ήταν συχνοί θαμώνες σε καφενεία, όπου συναναστρέφονταν με τον απλό λαό. Πολύ συχνά, οι γενίτσαροι υποκινούσαν βία, καθώς δεν είναι λίγα τα ιατροδικαστικά κατάστιχα που δείχνουν γενίτσαρους ως υπεύθυνους για σωματικές βλάβες ή για φόνο.
Από ένα σημείο και μετά, οι γενίτσαροι απέκτησαν πολύ μεγάλη δύναμη, σε σημείο να επηρεάζουν τα πολιτικά πράγματα της εποχής και να ανεβοκατεβάζουν σουλτάνους με τις εξεγέρσεις τους. Σουλτάνοι, όπως ο Μωάμεθ Δ΄ (1648-1687), ο Μουσταφά Β΄ (1695-1703) ή ο Αχμέτ Γ΄ (1703-1730) έχασαν το θρόνο τους εξαιτίας εξεγέρσεων στις οποίες πρωταγωνίστησαν οι γενίτσαροι. Το ίδιο συνέβη όταν το 1789 ο Σελίμ Γ΄ αποπειράθηκε να ιδρύσει ένα νέο τακτικό στρατιωτικό σώμα, πάνω σε ευρωπαϊκά πρότυπα. Έπρεπε να φτάσουμε στον 19ο αιώνα και στη βασιλεία του σουλτάνου Μαχμούτ Β’, για να εξοντωθούν με ένα περίτεχνο σχέδιο οι γενίτσαροι της Κωνσταντινούπολης. Με το παιδομάζωμα να είχε ήδη καταργηθεί από τον 17ο αιώνα, οι γενίτσαροι ήταν ενδεχομένως ο μόνος θεσμός που θύμιζε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το παρελθόν της. Μετά την εξουδετέρωση όλων των γενίτσαρων επί Μαχμούτ Β’, ο σουλτάνος αυτός προχώρησε στην κατάργηση του στρατιωτικού αυτού σώματος.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Φωτιάδης Κ. (2008): “Οι εξισλαμισμοί της Μικράς Ασίας και οι κρυπτοχριστιανοί του Πόντου”, Θεσσαλονίκη, Αδελφοί Κυριακίδη.
Σφέτας Σ. (2009): “Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία. Τόμος Α΄, από την οθωμανική κατάκτηση των Βαλκανίων μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο”, Θεσσαλονίκη, Βάνιας.
Μίχος Χ. (2017): “Το παιδομάζωμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία”, Πτυχιακή εργασία, Παν. Θεσσαλίας, Σχολή Επιστημών του Ανθρώπου, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Βόλος.
Σαρηγιάννης Μαρίνος, «Γενίτσαροι», 2007, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Κωνσταντινούπολη , URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=10984>.
Τι γίνονταν τα χριστιανόπουλα που άρπαζαν οι Οθωμανοί την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι γονείς τους τα θεωρούσαν νεκρά. Οι πιο άξιοι γενίτσαροι κατέληγαν στο παλάτι, στην υπηρεσία του σουλτάνου…: αντλήθηκε από www.mixanitouxronou.gr
