Είναι γνωστό πως σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα αλλά και σε περιοχές της ορεινής Βουλγαρίας κατοικεί μία μεγάλη πληθυσμιακή ομάδα Ελλήνων, οι γνωστοί σε όλους Σαρακατσάνοι. Σε παλαιότερες εποχές, οι Σαρακατσάνοι ακολουθούσαν μία νομαδική ζωή και ασχολούνταν με την κτηνοτροφία. Το καλοκαίρι το περνούσαν στα βουνά και το χειμώνα σε πεδιάδες και χειμαδιά. Η κοιτίδα τους μπορεί να εντοπιστεί στην κεντρική και νότια Πίνδο αλλά και τα Άγραφα, στη Στερεά Ελλάδα. Ο διασκορπισμός τους στην υπόλοιπη Ελλάδα συντελέστηκε την εποχή της οθωμανικής κατάκτησης και κυριαρχίας και κυρίως συνέβη σε διαδοχικές φάσεις, τον 18ο αιώνα. Σήμερα οι Σαρακατσάνοι έχουν σταματήσει, οι περισσότεροι, τον κτηνοτροφικό βίο και έχουν εγκατασταθεί μόνιμα σε χωριά και πόλεις.
Ως προς την προέλευση του ονόματός τους, διατυπώνονται διάφορες θεωρίες. Η πιο δημοφιλής αναφέρει πως το όνομα Σαρακατσάνος έχει τουρκική προέλευση και είναι σύνθετη, αποτελούμενη από το kara “μαύρος” και το kacan που σημαίνει “φυγάς”. Έτσι από το Karakacan προήλθε με παραφθορά η λέξη Σαρακατσάνος. Ο λόγος γι’ αυτή την ονομασία είναι πως οι Σαρακατσάνοι μετά την Άλωση φορούσαν μαύρη ενδυμασία ως ένδειξη πένθους. Οι Οθωμανοί λοιπόν, τους προσέδωσαν την ονομασία Καρακατσάν, δηλαδή “μαύροι φυγάδες”. Οι ίδιοι οι Σαρακατσάνοι χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά αυτό το όνομα το 1812, σχετικά πρόσφατα δηλαδή.
Κοιτίδα των Σαρακατσάνων θεωρείται κυρίως ο ορεινός όγκος της Πίνδου, όπου έφτασαν μετά το 1400. Οι παλιότεροι αναφέρουν ως πατρίδα τους την περιοχή γύρω από τα Άγραφα και την Άρτα. Από αυτή την περιοχή μετακινούνταν σε διάφορες βαλκανικές χώρες. Φημολογείται ότι ο διασκορπισμός τους έγινε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όπου και κατευθύνθηκαν σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα. Η καταγωγή τους είναι αμφιλεγόμενη και έχει απασχολήσει κατά καιρούς ιστορικούς, γλωσσολόγους και ανθρωπολόγους. Η επικρατέστερη άποψη είναι πως οι Σαρακατσάνοι είναι ένα ελληνικό φύλο με ποιμενική παράδοση. Η ιστορική γλωσσολογία (με βάση μελέτες στο ιδίωμα των Σαρακατσάνων) εικάζει πως οι Σαρακατσάνοι είναι απόγονοι αρχαίων δωρικών φύλων, τα οποία έμεναν απομονωμένα για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Οι Σαρακατσάνοι ήταν εκ φύσεως, νομαδικός λαός και μετακινούνταν συνεχώς μεταξύ βουνών και πεδιάδων. Σύμφωνα με τις παραδόσεις τους, μετακινούνταν στα βουνά κάθε άνοιξη την ημέρα του Αγίου Γεωργίου. Αντίστοιχα, το φθινόπωρο και την ημέρα του Αγίου Δημητρίου έπαιρναν το δρόμο για να ξεχειμωνιάσουν στις πεδιάδες. Οι Σαρακατσάνοι είναι χριστιανοί Ορθόδοξοι ως προς το θρήσκευμα αλλά ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και κάποιες παγανιστικές πρακτικές που διατηρούν. Εικάζεται πως αυτές οι πρακτικές έχουν αρχαιοελληνική προέλευση και σχετίζονται με διάφορα καθημερινά θέματα, όπως το σώμα, η υγεία και η φύση.
Οι περιοχές εγκατάστασής τους, με τις κατοικίες και τις βοηθητικές εγκαταστάσεις, ονομάζονται κονάκια. Οι Σαρακατσάνοι παραδοσιακά διέμεναν σε καλύβες, ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά στοιχεία του πολιτισμού τους. Οι καλύβες ήταν δύο ειδών: στρογγυλές, που καταλήγουν στην κορυφή σε σχεδόν κωνικό θόλο και παραλληλόγραμμες με κάθετες σκεπές. Ο σαρακατσάνικος γάμος, η λεγόμενη χαρά ήταν ένα γεγονός κομβικής σημασίας και λογιζόταν σαν ένα αντάμωμα συγγενών και φίλων. Αξιοσημείωτο είναι πως οι γάμοι τους γίνονταν αποκλειστικά μεταξύ τους και δεν τελούνταν επιμειξίες με άλλα φύλα.
Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, οι Σαρακατσάνοι ήταν διασκορπισμένοι σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα με αυτούς των βόρειων περιοχών να μετακινούνται συχνά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, σε Αλβανία, Βουλγαρία και στην Ανατολική Θράκη. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το κλείσιμο των συνόρων της Ελλάδας με τις κομμουνιστικές χώρες των Βαλκανίων, πολλές οικογένειες παρέμειναν εγκλωβισμένες στη Βουλγαρία και αλλού. Δεν υπάρχουν σήμερα επίσημα στοιχεία για την ύπαρξη σαρακατσάνικου πληθυσμού στην Αλβανία ή την Τουρκία. Στη Βουλγαρία ωστόσο, επιβιώνει ένας σημαντικός αριθμός Σαρακατσάνων, οι οποίοι μάλιστα υπέστησαν και διώξεις ή προσπάθειες αφομοίωσης κατά την κομμουνιστική περίοδο. Στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκε και η πολιτική της κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβίας.
Σήμερα, οι Σαρακατσάνοι συνεχίζουν να υπάρχουν και να μοιράζονται κοινές παραδόσεις και έθιμα, αν και έχουν εγκαταλείψει πλέον τη νομαδική ζωή και μεγάλο μέρος τους έχει αστικοποιηθεί. Το αίσθημα της κοινής καταγωγής όμως είναι διάχυτο και τους συνδέει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ο τρόπος ζωής τους και οι συνήθειές τους δεν έχουν αλλάξει σε πολύ μεγάλο βαθμό ανά τα χρόνια και έτσι είναι μία ενδιαφέρουσα κατηγορία για ιστορική και ανθρωπολογική μελέτη.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Σαρακατσάνοι: αντλήθηκε από el.wikipedia.org
Sarakatsani: αντλήθηκε από en.wikipedia.org
Σαρακατσάνοι: η προέλευσή τους και η πορεία τους στο χώρο: αντλήθηκε από protothema.gr
Σαρακατσάνοι, η αρχαιότερη νομαδική φυλή της Ελλάδας: αντλήθηκε από geonews.gr
