Ήρωες, θεοί, μυθικά πλάσματα και ξεχωριστά γεγονότα αποτυπώθηκαν επάνω σε αγγεία και έγιναν φορείς των προτύπων και των αξιών του ελληνικού πολιτισμού. Ο κρατήρας Francois όπως ονομάστηκε ο μελανόμορφος ελικωτός κρατήρας που βρέθηκε στο Κιούζι (Chiusi) της Ετρουρίας το 1844 από τον Αλεσάντρο Φρανσουά, θεωρείται ένα αριστούργημα της αρχαϊκής κεραμικής τέχνης. Η δημιουργία τοποθετείται χρονικά στο πρώτο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. (570 – 565 π.Χ) και αποδίδεται με βεβαιότητα στον αγγείοπλάστη Εργότιμο, ενώ η διακόσμηση στον αγγειογράφο Κλειτία όπως μαρτυρούν οι υπογραφές και των δύο. Το ύψος του αγγείου είναι 66 εκατοστά και είναι πλούσια διακοσμημένος με 270 μορφές ανθρώπων.
Η διακόσμηση
Το εικονογραφικό σύνολο αποτελείται από διάφορες μυθολογικές παραστάσεις οι οποίες μοιράζονται σε 6 ζώνες. Στο επάνω μέρος εικονίζεται από τη μία πλευρά το κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου στο οποίο μετέχουν ο Μελέαγρος, ο Πηλέας και η Αταλάντη, ενώ στη άλλη πλευρά ιστορίται ο επινίκιος χορός του Θησέα και των συντρόφων του μετά την εξόντωση του Μινώταυρου. Στην αμέσως επόμενη ζώνη παρουσιάζεται η αρματοδρομία που διοργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιμήν του νεκρού Πάτροκλου και η Κενταυρομαχία.
Στην κύρια όψη του σώματος αποτυπώνεται ο γάμος του πηλέα με τη Θέτιδα, η καταδίωξη του Τρωίλου από τον Αχιλλέα και η επιστροφή του Ηφαίστου στον Όλυμπο, με τη βοήθεια του Διονύσου. Το εικονογραφικό σύνολο συμπληρώνει μια ζωφόρος με Σφίγγες, λιοντάρια και ελάφια, ενώ στο πόδι παρουσιάζεται η μάχη των γερανών με τους Πυγμαίους. Στις ελικοειδείς λαβές διακρίνονται παραστάσεις Γοργόνων, ο Αίαντας ο οποίος μεταφέρει τον νεκρό Αχιλλέα και η Άρτεμις ανάμεσα σε άγρια ζώα.
Τεχνικά χαρακτηριστικά
Ο κρατήρας Francois είναι ένα κλασικό δείγμα της μελανόμορφης αττικής αγγειοπλαστικής και φέρει στο διάκοσμό του ανατολίζουσες επιδράσεις, κατάλοιπο των κορινθιακών εργαστηρίων, όπως φυτικά κοσμήματα, φτερωτές θεότητες, Σφίγγες και ζώα. Ο εξαιρετικής ποιότητας αττικός πηλός αναμεμειγμένος με κόκκινη ώχρα στο υπόβαθρο και το μαύρο βερνίκι με την ιδιαίτερη στιλπνότητα, αποτελούν στοιχεία τα οποία διακρίνουν τα αττικά αγγεία σε όλες τις περιόδους. Οι εγχάρακτες ανατομικές λεπτομέρειες και τα περιγράμματα των μελανών μορφών συμπληρώνονται από λευκά και ιώδη διακοσμητικά στοιχεία, δημιουργημένα με τη μέθοδο της επίθεσης, συνθέτουν ένα πλούσιο εικονογραφικό σύνολο, παρά τους περορισμούς της χρωματικής κλίμακας.
Ενδιαφέρον στοιχείο της διακόσμησης του κρατήρα Francois αποτελεί η προσπάθεια του Κλειτία να αποδώσει τα ονόματα των εικονιζόμενων μορφών με τη χρήση επιγραφών, οι οποίες φτάνουν σε αριθμό τις 121 και δεν περιορίζονται μόνο σε πρόσωπα αλλά περιλαμβάνουν οικοδομήματα και απλά αντικείμενα. Ο διαχωρισμός της επιφάνειας του αγγείου σε επάλληλες ζώνες εικονογράφησης επιτρέπει στον καλλιτέχνη να αποτυπώσει μικρογραφικά έναν μεγάλο αριθμό σύνθετων και πολυπρόσωπων μυθολογικών επεισοδίων στην περιορισμένη και καμπύλη επιφάνεια.
Η χρήση του κρατήρα
Ο κρατήρας Francois προοριζόταν να τοποθετηθεί γεμάτος κρασί στο μέσο του ανδρώνα κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου συμποσίου. Είναι βέβαιο πως θα λειτουργούσε ως σημείο αναφοράς στο χώρο αλλά και ως μια μυθολογική εγκυκλοπαίδεια για τους συμποσιαστές. Ο μεγάλος αριθμός των εικονιζόμενων μυθολογικών επεισοδίων στο διάκοσμό του, θα πρόσφερε πολλά θέματα για συζήτηση αλλά και αφορμές για απαγγελίες και τραγούδι.
Η ομορφιά του κρατήρα Francois είναι τέτοια ώστε έχει λεχθεί πως ακόμα κι αν χάνονταν όλα τα αγγεία και σωζώταν μόνο αυτό, θα είταν αρκετό για να γνωρίσουμε των κώδικα της ελληνικής αγγειογραφίας και την ελληνική μυθολογία. Για να θαυμάσει κανείς από κοντά αυτήν την ομορφιά δεν έχει παρά να επισκευτεί το Αρχαιολογικό Μουσείο της Φλωρεντίας (Museo Archeoogico Etrusco).
Βιβλιογραφία
Αβραμίδου, Α. & Τσιαφάκη, Δ., (2015). Αττική κεραμική – Συμβολή στις επαφές Αθήνας και Θράκης.
Αρχαϊκή Αγγειογραφία: αγγείο François. http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/AR/ar.ag/kleitias1a.htm.
Βουτυράς, Μ. & Γουλάκη-Βουτυρά, Α., (2011). Ο κρατήρας François. Στο Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της. Αθήνα: Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών.
Κοκκορού-Αλευρά, Γ. (1995. Η Τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας: Σύντομη Ιστορία (1050 – 50 π.Χ.). Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαμίτσα.
Walters, H. B., (1909). “Athenian black-figured vases”. In: History of ancient pottery: Greek, Etruscan and Roman. New York: Scribner.
