Το Μουσείο Barberini του Πότσνταμ της Γερμανίας παρουσιάζει την έκθεση «Σουρεαλισμός και Μαγεία, ο μαγεμένος μοντερνισμός». Ο «μαγεμένος» μοντερνισμός του Μπαρμπερίνι είναι διαθέσιμος για «άτακτες» επισκέψεις από τις 30 Οκτωβρίου 2022 έως και τις 29 Ιανουαρίου του νέου έτους. Ο Σουρεαλισμός υπήρξε πάντα ένα αινιγματικό καλλιτεχνικό ρεύμα που όρισε την τέχνη ως πηγή ελευθερίας. Ο «μαγεμένος Μοντερνισμός» αιχμαλώτισε συνειδήσεις και κατόρθωσε να μπλέξει εύστοχα πολιτική και τέχνη.
Η επαναστατική φύση του Σουρεαλισμού αποκαλύπτεται στο Μπαρμπερίνι, σε μία σημαντική συνεργασία με το ίδρυμα της Συλλογής της Πέγκι Γκούγκενχαϊμ. Αξίζει να σημειωθεί πως ο επιμελητής της έκθεσης, Daniel Zamani, προσδοκούσε τέσσερα χρόνια ώστε να λάβει εννέα δάνεια της Συλλογής της ίδιας. Ο «μαγεμένος» Μοντερνισμός φιλοξενεί 90 έργα 20 καλλιτεχνών από 30 διεθνή μουσεία και ιδρύματα.
Ο Υπερρεαλισμός ή Σουρεαλισμός υπήρξε ένα ριζοσπαστικό κίνημα βαθιά επηρεασμένο από τις ψυχαναλυτικές αναλύσεις του Φρόιντ και την πολιτική θεωρία του Μαρξ. Το ασυνείδητο και το υποσυνείδητο ανέτρεψαν την τετράγωνη πραγματικότητα της καθημερινότητας και γέμισαν ελπίδα μέσα από τα νέα χρώματα που δημιούργησε ο Μοντερνισμός. Σε ένα κλίμα γεμάτο μισαλλοδοξία, απομεινάρι του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, οδηγηθήκαμε στον Β’ Παγκόσμιο – λίγο χειρότεροι – κυοφορώντας τον ναζισμό – ένα λαίμαργο μόρφωμα – μία παραφύση, εκεί που έσβησε ένας υπέροχα «μαγεμένος» Μοντερνισμός.
Ο Σουρεαλισμός απέδωσε φόρο τιμής στους δημιουργούς του και σήμερα παρουσιάζει τους καρπούς του από το Πότσνταμ προς όλο τον κόσμο. Τζορτζιο Ντε Κιρίκο, Αντρέ Μπρετόν, Μάρξ Έρνστ, Ρενέ Μαγκρίτ και Σαλβαδόρ Νταλί εκπέμπουν «συνειδησιακές» δονήσεις ξεσηκώνοντας ακόμα και τον «σύγχρονο» και τέλεια – ατελή άνθρωπο του 21ου αιώνα. Ταυτόχρονα, κρίνω δέον να αναφερθώ και στους Έλληνες καλλιτέχνες που ασπάστηκαν τον Υπερρεαλισμό. Ενδεικτικά, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Νίκος Γκάτσος, ο Μίλτος Σαχτούρης σφράγισαν την ελληνική ταυτότητα. Στη χώρα μας το καλλιτεχνικό αυτό δόγμα πρωτοστάτησε στη λογοτεχνία, η οποία και θεωρείτο η πρωτοεμφανιζόμενη μορφή τέχνης του Σουρεαλισμού.
«Το ντύσιμο της νύφης» του Μαξ Ερνστ είναι σύμφωνα με τον Daniel Zamani το σημείο αναφοράς της έκθεσης «Σουρεαλισμός και Μαγεία, ο μαγεμένος μοντερνισμός». Ο ίδιος απαντά το γιατί. Επισημαίνει πως ο πίνακας είναι «γεμάτος υπαινιγμούς για τη μαγεία, την αλχημεία, τον αποκρυφισμό». Θέματα που οι καλλιτέχνες – λάτρεις του «μαγεμένου» Μοντερνισμού συχνά αγαπούσαν να αναπαριστούν και να συλλογίζονται. Ακόμα μία φορά ένα έργο «μιλά πολιτικά» λίγο πριν από τη Δύση του Σουρεαλισμού. Η Γυναίκα – μάγισσα, γεμάτη πόθο και πλάνη σαγηνεύει το απείθαρχο βλέμμα των θεατών, ενώ δίπλα της ένα επιθετικό πτηνόμορφο ον με το σπασμένο ξίφος του συμβολίζει τη διαμάχη, το ασυμβίβαστο της σχέσης τους, την εποχή του ναζισμού.
Όμως γιατί «Σουρεαλισμός και Μαγεία, ο μαγεμένος μοντερνισμός»;
Ο Σουρεαλισμός κατάφερε να εκφράσει όλα εκείνα που θεωρούνταν μη επιτρεπτά σε μία Ευρώπη γεμάτη στερεότυπα και προκαταλήψεις. Η μαγεία μεταφράστηκε ως δύναμη και γοητεία, όχι ως παράπτωμα. Η ελεύθερη σκέψη λειτούργησε ως καταλύτης που ξύπνησε πρωτίστως το υποσυνείδητο, στη συνέχεια το συνειδητό όπου και έγινε πράξη. Μετατράπηκε σε «ανάθεμα» μία επανάσταση του νου καταλύοντας όλους τους άλλους ψυχικούς μηχανισμούς.
Καλλιτέχνες – θαυματοποιοί χρησιμοποίησαν την φαντασία τους σαν το μοναδικό τους εργαλείο προσθέτοντας «σταγόνες ανδρείας». Στο Μανιφέστο του Αντρέ Μπρετόν (1924) αποτυπώνεται η παντοδυναμία του ονειρικού στοιχείου – πυλώνας της υπερρεαλιστικής οπτικής. Ιδιαίτερη δόξα δίνεται στον Φρόιντ, ο οποίος είναι ο πρώτος αναλυτής των ονείρων, ως βασικό μέσο για την κατανόηση του ατόμου. Το Δεύτερο Μανιφέστο εμφανίζεται το 1930 και στρέφεται ουσιαστικότερα στην μυστικιστική τέχνη της αλχημείας του Δυτικού Μεσαίωνα.
Λίγοι μόνο λόγοι για να αντιληφθούμε την ουσία της έκθεσης «Σουρεαλισμός και Μαγεία, ο μαγεμένος μοντερνισμός». Δεν ήταν και δεν θα είναι ποτέ αδιατάρακτο κάθε κίνημα που μιλά για ελευθερία. Έτσι αυτή η έκθεση είναι επιτακτικό να μην μείνει στην αφάνεια. Η τέχνη – ευτυχώς – έχει λόγο και ξέρει να επιβάλλεται. Ποτέ όμως βίαια. Και είναι ακριβώς αυτό το σημείο που την γεμίζει με ανεξήγητη μαγεία, νότες αλληγορίας. Τίποτα και όλα εξηγούνται όχι ακύμαντα και άκοπα, έτσι και αξίζουν.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Βασιλική Βαγένου, (12-12-2022), «Σουρεαλισμός και Μαγεία, ο μαγεμένος μοντερνισμός» στο Μουσείο Μπαρμπερίνι στο Πότσνταμ. Ανακτήθηκε από ηλεκτρονική διεύθυνση : https://www.culturenow.gr/soyrealismos-kai-mageia-o-magemenos-monternismos-sto-moyseio-mparmperini-sto-potsntam/?fbclid=IwAR3uhlhLHykq5eT6yz85oMwMe1BI73HpAAw8n2LGdqHOo-sb22t_kD5m_l4
Η Αυγή, (07-11-2022), Η μαγική τέχνη του μοντέρνου. Ανακτήθηκε από ηλεκτρονική διεύθυνση : https://www.avgi.gr/tehnes/429672_i-magiki-tehni-toy-monternoy
Ιωάννα Γκομούζα, (15-02-2022), Τι θα δούμε στη Βενετία την περίοδο της Μπιενάλε. Ανακτήθηκε από ηλεκτρονική διεύθυνση : https://www.athensvoice.gr/politismos/eikastika/745849/ti-tha-doyme-sti-venetia-tin-periodo-tis-mpienale/
