Πηγή: alfavita.gr
Η μουσική και γενικότερα οι τέχνες, είναι γνωστό ότι κατέχουν περίοπτη θέση, τόσο στην καθημερινότητα όσο και στην εκπαίδευση των πολιτών, στην αρχαία Ελλάδα. Oι φιλόσοφοι της εποχής αναγνωρίζουν τη συμβολή της μουσικής στη δημιουργία ηθικών και ενάρετων ατόμων, που συνεπώς θα είναι και σωστοί πολίτες. Μέσω της φιλοσοφίας του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, η μουσική ανάγεται σε ένα υψηλό ιδανικό, που χρειάζεται σωστή εκπαίδευση και ουσιαστική ενασχόληση. Αν αυτά τα κριτήρια πληρούνται, τότε η μουσική είναι ικανή να διαμορφώσει την προσωπικότητα του πολίτη.
Στο πιο γνωστό έργο του, την Ποιητική, ο Αριστοτέλης ασχολείται με τη μουσική εκπαίδευση, αλλά και με τη χρησιμότητα της μουσικής ως τέχνης. Η φιλοσοφία του κινείται γύρω από την διαδικασία της μίμησης, η οποία θεωρεί ότι είναι έμφυτη σε όλους τους ανθρώπους. Η αρχαία τραγωδία, μέσω της μίμησης χαρακτήρων και συναισθημάτων, προκαλεί αυτό που ο Αριστοτέλης ονομάζει οικεία ηδονή. «Η οικεία ηδονή της τραγωδίας είναι η ευχαρίστηση που προέρχεται από τον οίκτο και το φόβο μέσω της μίμησης». Αν και τα συναισθήματα που περιγράφονται είναι οδυνηρά, η μίμησή τους προκαλεί ευχαρίστηση. Η αναπαράσταση, για παράδειγμα, της λύπης, προκαλεί στον θεατή την ευχαρίστηση ότι αναγνωρίζει αυτό το συναίσθημα, αφού και ο ίδιος σίγουρα το έχει βιώσει. Η τραγωδία εξαγνίζει την ψυχή των θεατών, όπως ένας θρησκευόμενος στο άκουσμα θρησκευτικών μελωδιών γαληνεύει και ανακουφίζεται. Η μουσική είναι άμεσα συνδεδεμένη με την τραγωδία και μάλιστα δομικά στοιχεία της μουσικής, όπως ο ρυθμός και η αρμονία, ενισχύουν και ξεκαθαρίζουν το νόημα του κειμένου. Επομένως, η μουσική έχει την ικανότητα, όπως η τραγωδία, να εξαγνίσει, να αποσυμφορήσει την ψυχή.
Αριστοτέλης, Francesco Hayez, 1811
Ο Αριστοτέλης αναλύει διεξοδικά τον όρο σχολή, μια δραστηριότητα η οποία έχει αξία από μόνη της, χωρίς να στοχεύει στην εξειδίκευση ή στην ηθική διάπλαση των πολιτών. Η σχολή προκύπτει από τη φύση και είναι αξιακά ανώτερη από την ασχολία, καθώς δε στοχεύει σε κάποιο πρακτικό αποτέλεσμα. Στην ιδανική αριστοτελική πολιτεία, ο ελεύθερος χρόνος (σχολή) είναι χαρακτηριστικό ευδαιμονίας. Όμως, ακόμα και ο ελεύθερος χρόνος χρειάζεται εκπαίδευση, ώστε το άτομο να αναγνωρίζει ποια δραστηριότητα είναι ηθική και άξια. Έτσι, ο φιλόσοφος εντάσσει τη μουσική στην εκπαίδευση των νέων, καθώς θεωρεί ότι, μετέπειτα, στην ενήλικη ζωή τους, είναι κατάλληλη για να αποτελέσει μέρος των δραστηριοτήτων της σχολής. Αναγνωρίζει την επίδρασή της στον ψυχισμό του ατόμου, καθώς και την απόλαυση που προσφέρει χάρη στην ομορφιά της.
Πηγή: hellagen.gr
Αντίθετα, για τον Πλάτωνα η μουσική ως ελεύθερη δραστηριότητα δεν έχει αξία. Αναγνωρίζει την ικανότητα της μελωδίας και του ρυθμού να τέρψουν, αλλά η αξία τους δεν έγκειται σε αυτή τους την ιδιότητα. Ο Πλάτων περιλαμβάνει τη μουσική στην εκπαίδευση των πολιτών, γιατί θεωρεί ότι καλλιεργεί ηθικούς χαρακτήρες. Για τους νέους αναφέρει ότι η αρμονία και ο ρυθμός της μουσικής εμποτίζουν την ψυχή τους, οδηγούν σε ηρεμία και νουθετούν τα λόγια και τις πράξεις τους. Όμως, η εξάσκηση της μουσικής θα πρέπει να συνεχίζεται εφόρου ζωής, για να επιφέρει το βέλτιστο ηθικό αποτέλεσμα και οι πολίτες θα πρέπει να εξασκούνται και να ακούν τη μουσική η οποία στοχεύει στην ανάδειξη ηθικών και ευγενών χαρακτηριστικών. Η μουσική μπορεί να ενσταλάξει ομορφιά στην ψυχή, οδηγώντας έτσι στην ψυχική αρμονία, σε μια κατάσταση όπου όλα τα μέρη της ψυχής αναπτύσσουν τις αρετές τους. Επειδή αναγνωρίζει τη σημασία της μουσικής, ο Πλάτων είναι επιφυλακτικός απέναντι στους νεωτερισμούς, όπως και στις προτιμήσεις μαζικών ακροατηρίων, θεωρώντας ότι αν η μουσική αφεθεί ελεύθερη από ηθικούς περιορισμούς, ισχυροποιεί τα πάθη και έτσι διαταράσσει την ψυχική αρμονία και τη λογική του ατόμου.
Η κοινή βάση των δύο φιλοσόφων έγκειται στην αξία που αποδίδουν στη μουσική εκπαίδευση και στην ικανότητα της μουσικής να δημιουργεί ηθικούς χαρακτήρες. Η μουσική προκαλεί ευγενή συναισθήματα, επομένως, όποιος χαίρεται με αυτήν χαίρεται και με τα αντίστοιχα συναισθήματα και τις πράξεις που τα γεννούν. Ωστόσο, ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει και διαφορετικές διαστάσεις της μουσικής, εκτός από την ηθική. Διακρίνει και άλλες δύο κατηγορίες, την πρακτική και την ενθουσιαστική, που στοχεύουν στην ανάπαυση και την κάθαρση της ψυχής των πολιτών αντίστοιχα, αναγνωρίζοντας τη συμβολή της μουσικής στη διασκέδαση και τη χαλάρωση. Επιπλέον, σε αντίθεση με την πλατωνική άποψη ότι οι πολίτες πρέπει να εξασκούνται δια βίου, ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι μόνο οι νέοι χρειάζεται να εξασκούνται, ενώ, μετέπειτα, ως ώριμοι πολίτες, μπορούν απλώς να απολαμβάνουν τη μουσική. Ο ώριμος πολίτης δε χρειάζεται εκπαίδευση, για να εκτιμήσει τις ηθικά ορθές μελωδίες. Αυτή είναι μια γνώση που ήδη κατέχει. Επιπλέον, ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι οι παιδαγωγοί χρειάζεται να είναι προσεκτικοί στη διδασκαλία τους, αφού η μουσική διαμορφώνει τον χαρακτήρα και το ήθος του ατόμου, ενώ παράλληλα, οφείλουν να αξιοποιούν και τη χαρά που προσφέρει αυτή η δραστηριότητα. Οι νέοι δε χρειάζεται να γίνουν δεξιοτέχνες, αρκεί να εξασκηθούν μέχρι το σημείο που θα τους προσφέρει αφενός ευχαρίστηση, αφετέρου τα εφόδια για την αναγνώριση της αρμόζουσας μουσικής.
Πλάτωνας και Αριστοτέλης. Πηγή: himara.gr
Τέλος, για τον Αριστοτέλη, οι ώριμοι πολίτες οφείλουν να αναπτύξουν τη διανοητική τους ικανότητα (σοφία), για να αναγνωρίζουν τη μουσική που είναι κατάλληλη για τη σχολή. Η τάξη, η συμμετρία και το καλά καθορισμένο είναι τα στοιχεία που συνιστούν την ομορφιά. Η αναγνώριση αυτών των στοιχείων στη μουσική είναι που οδηγεί στην απόλαυσή της, ως ελεύθερη δραστηριότητα. Επίσης, σε αντίθεση με για Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι η μουσική διεγείροντας τα πάθη, οδηγεί τελικά σε μια κατάσταση ανακούφισης. Ο πολίτης, μακροπρόθεσμα, γίνεται πιο σοφός και νηφάλιος, γιατί, μέσω των συναισθημάτων που του δημιουργεί η τέχνη, εξαγνίζεται, καθώς απαλλάσσεται, από τους ερεθισμούς που μολύνουν το πνεύμα του.
Δεν πρέπει να φαίνεται ότι οι δύο φιλόσοφοι έχουν αντίθετες απόψεις. Ο Αριστοτέλης άλλωστε ήταν μαθητής του Πλάτωνα και οι απόψεις του επηρεάστηκαν κατά πολύ από τον αγαπημένο του δάσκαλο. Ξεκινούν από κοινή βάση, αναπτύσσοντας έπειτα διαφορετικές προσεγγίσεις. Τονίζουν όμως και οι δύο τη σημασία της ορθής διδασκαλίας της αρμόζουσας μουσικής, αυτής που οδηγεί στην ηθική τελείωση των πολιτών.
Πηγή: insidestory.gr
Πηγές:
Αριστοτέλης, Ποιητική, IV, μετάφραση Λυπουρλής Δ. Ανακτήθηκε από τον ιστότοπο: https://www.greek-language.gr/
Πλάτων, Πολιτεία, 327a-328e. Ανακτήθηκε από τον ιστότοπο: https://www.greek-language.gr/digitalResources/
Monroe C. Beardsley, Ιστορία των Αισθητικών Θεωριών, μετάφραση Δημοσθένης Κούρτοβικ, Παύλος Χριστοδουλίδης, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα, 1989
