Στερεότυπα και προκαταλήψεις στην εκπαίδευση

Η εκπαίδευση οφείλει να αμβλύνει την κοινωνική αδικία και να αντιμετωπίζει τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Ωστόσο, οι εκπαιδευτικές πολιτικές, αλλά και οι εκπαιδευτικοί, συχνά συμβάλλουν στη διαιώνισή τους.

Το στερεότυπο «είναι η αναπαράσταση ενός αντικειμένου που, λίγο ως πολύ, αποκομμένη από την αντικειμενική του πραγματικότητα, είναι κοινή και σταθερή ανάμεσα στα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας» (Γκλιάου-Χριστοδούλου, 2005). Οι στερεοτυπικές αντιλήψεις βασίζονται στην άνευ έρευνας αποδοχή των ιδιοτήτων που αποδίδονται στα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας. Τα στερεότυπα μπορούν να είναι είτε θετικά, είτε αρνητικά, οδηγώντας σε συμπάθειες και αντιπάθειες. Από την άλλη, η προκατάληψη αναφέρεται στη στάση που κρατά κάποιος απέναντι στα μέλη μια ομάδας και βασίζεται στις στερεοτυπικές αντιλήψεις που έχει για την ομάδα αυτή.

Πως διαιωνίζονται τα στερεότυπα;

1. μέσω των Μ.Μ.Ε., πολιτικών, θρησκευτικών και κοινωνικών φορέων, οι οποίοι στοχεύουν στην πολιτική πειθώ και την προπαγάνδα
2. μέσω της άγνοιας και της ελλιπούς πληροφόρησης του κοινού, που οδηγεί στην υιοθέτηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων
3. μέσω της εξυπηρέτησης οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών συμφερόντων. Για παράδειγμα σε περιόδους οικονομικής κρίσης τα στερεότυπα εναντίον των μεταναστών γίνονται εντονότερα, οδηγώντας στον κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό τους.
4. εξαιτίας του φόβου για το άγνωστο και αυτό που θεωρείται διαφορετικό
5. από γενιά σε γενιά
6. μέσω της εκπαίδευσης, που δεν καλλιεργεί την κριτική σκέψη και τον κριτικό αναστοχασμό και έτσι οδηγεί τους μαθητές στην τυφλή αποδοχή των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων

Στερεότυπα και προκαταλήψεις στην εκπαίδευση: Αρνητικές συνέπειες

1. μειωμένες προσδοκίες των εκπαιδευτικών για τους μαθητές που ανήκουν σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες
2. μειωμένη σχολική επίδοση των μαθητών που είναι θύματα των προκαταλήψεων και στερεοτύπων
3. μειωμένη αυτοεικόνα και αυτοεκτίμηση των παιδιών
4. κοινωνική περιθωριοποίηση
5. αυξημένα ποσοστά σχολικής διαρροής

Η υπόθεση της επαφής κατά τον Allport:

Με βάση τον Allport για να μειωθούν οι συγκρούσεις μεταξύ των ομάδων και να βελτιωθούν οι διαπροσωπικές τους σχέσεις, απαιτείται να έρθουν σε επαφή και να αλληλεπιδράσουν. Η επαφή τους πρέπει να τηρεί τις παρακάτω προϋποθέσεις για να είναι ουσιαστική και να έχει αποτέλεσμα:

1. επαρκή διάρκεια, συχνότητα και εγγύτητα
2. ανάπτυξη συνεργατικού πνεύματος και ουσιαστικής αλληλεπίδρασης
3. τα μέλη να αναγνωρίζουν ότι είναι ισότιμα
4. η επαφή να δέχεται θεσμική και κοινωνική υποστήριξη
5. τα χαρακτηριστικά των μελών να αντικρούουν το παγιωμένο στερεότυπο

Η υπόθεση της επαφής μπορεί να εφαρμοστεί στις σχολικές τάξεις με πολλούς τρόπους, ώστε να καταπολεμηθούν στερεότυπα και  προκαταλήψεις στην εκπαίδευση. Η συνεργατική μάθηση είναι μία από τις βασικότερες τεχνικές διδασκαλίας, ώστε οι μαθητές να αλληλεπιδράσουν ουσιαστικά μεταξύ τους και να αναπτύξουν φιλικές σχέσεις. Η εργασία σε ομάδες, οι οποίες θα απαρτίζονται από μαθητές διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, ενισχύει τον σεβασμό και την εκτίμηση για τους άλλους και οδηγεί σιγά σιγά στη μείωση των στερεοτύπων. Επιπλέον, η διδασκαλία πρέπει να συμπεριλαμβάνει θέματα που σχετίζονται με την κοινωνική δικαιοσύνη, όπως η ανισότητα και η θεσμοθετημένη καταπίεση. Τέλος, οι μαθητές πρέπει να έχουν ενεργό ρόλο στη διδασκαλία και να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους, ενισχύοντας έτσι το δημοκρατικό κλίμα μέσα στην τάξη.

Advertisements

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού:

Βασική προϋπόθεση για την κατάρριψη των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων στην εκπαίδευση είναι οι ατομικές πεποιθήσεις του εκπαιδευτικού. Αν ο ίδιος, έστω και ασυνείδητα, επηρεάζεται από στερεότυπα, τότε είναι δύσκολο να διδάξει ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης στους μαθητές του. Η στάση του απέναντι σε κάποιους μαθητές θα είναι διαφορετική και αυτό είναι κάτι που διαισθάνονται τα παιδιά. Για το λόγο αυτό, η εσωτερική αναζήτηση και η προσπάθειά του να αλλάξει πρώτα το δικό του τρόπο σκέψης είναι απαραίτητη διαδικασία, ώστε να έχει αποτέλεσμα και στους μαθητές  του. Τέλος, ο εκπαιδευτικός πρέπει να έχει κατά νου ότι ισότητα δε σημαίνει δικαιοσύνη. Παρέχοντας σε όλους τους μαθητές το ίδιο υλικό δεν τους δίνει την ευκαιρία και τη δυνατότητα να εξελιχθούν εξίσου. Η πρακτική αυτή αποτελεί μια στείρα ισότητα, σε αντίθεση με την κοινωνική δικαιοσύνη, η οποία στηρίζεται στην αρχή της αναγνώρισης των αναγκών των παιδιών και στην παροχή κατάλληλων εφοδίων στον καθένα, ώστε να φτάσουν όλοι στην ακαδημαϊκή επιτυχία.

“Η ίση μεταχείριση ανίσων συνιστά ύψιστη αδικία”.

                                                                               Αριστοτέλης

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

Allport, G. W. (1954). The Nature of Prejudice. Cambridge: Addison-Wesley.

Γκόβαρης, Χ., Νιώτη, Ν. & Σταμάτης, Π. (2003). Προκαταλήψεις και στερεότυπα στο πολυπολιτισμικό νηπιαγωγείο. Θέσεις για την αποδυνάμωση τους από τη σκοπιά της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης. Παιδαγωγικός Λόγος, 1, 7-20.

Δράγωνα, Θ. (2004). Στερεότυπα και Προκαταλήψεις. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ και Πανεπιστήμιο Αθηνών.