Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών είναι το κύριο μέλημα όλων των γονιών, ειδικά από τη στιγμή που το βρεφάκι τους μεταμορφώνεται σιγά σιγά σε ανθρωπάκι, αρχίζει να εκφράζει τα δικά του θέλω, προτιμήσεις, αρνήσεις αλλά και συναισθήματα. Πολλές οι σχολές διαπαιδαγώγησης, με διάφορες προτάσεις για εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Οι περισσότεροι, όμως, γονείς, ηθελημένα ή άθελα, ακολουθούν την πεπατημένη, τον τρόπο διαπαιδαγώγησης που επικρατεί στην κοινωνία όπου ζουν, καθώς έχει εγγραφεί στη συνείδησή τους, αφού και οι ίδιοι με αυτόν τον τρόπο μεγάλωσαν. Πολλές παιδαγωγικές συμπεριφορές πηγάζουν αυθόρμητα από μέσα τους, κάτι που ακόμη και οι ίδιοι οι γονείς παραγνωρίζουν και μπερδεύουν πολλές φορές με το γονεϊκό ένστικτο.
Έτσι λοιπόν, βλέπουμε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο παιδαγωγικών συμπεριφορών, που ελάχιστη σχέση έχουν με το αναπτυξιακό στάδιο, την ιδιοσυγκρασία αλλά και την ιδιαίτερη σχέση κάθε γονέα με το παιδί του. Μέθοδοι όπως η τιμωρία, η στέρηση προνομίων, οι απαγορεύσεις, η συμμόρφωση με τους κοινωνικούς κανόνες, οι συνεχείς λεκτικές νουθεσίες -ή αλλιώς κήρυγμα- οι απειλές, είναι τόσο συνηθισμένες στην καθημερινότητα ενός νηπίου, και ακολουθούνται ακόμη και από παιδαγωγούς, παραγνωρίζοντας τις αναπτυξιακές ανάγκες ενός παιδιού δυο, τριών, τεσσάρων ετών.
Τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια θετικής διαπαιδαγώγησης, εξίσου συνηθισμένες ως τακτικές είναι η επιβράβευση και η συνεχής προτροπή μέσω υλικών κινήτρων για επίτευξη (ενήλικων) στόχων. Αυτές οι «θετικές» μέθοδοι καταλήγουν να χρησιμοποιούνται σε τέτοιο βαθμό ώστε τα παιδιά τείνουν να γίνονται ιδιαιτέρως ανταγωνιστικά και να αισθάνονται αρνητικά απέναντι στην ήττα. Μαθαίνουν από προσχολική ηλικία πως μόνο η νίκη και η επιτυχημένη προσπάθεια έχουν σημασία, καθώς μόνο μέσα από αυτές ικανοποιούνται οι φροντιστές τους. Διαμορφώνουν την αυτοεκτίμησή τους μέσω των επιτυχιών, καταλήγοντας να αισθάνονται ανάξια όταν δεν καταφέρνουν να φτάσουν τα standarts που έχουν ορίσει οι γονείς τους. Μαθαίνουν να συνδυάζουν την επιτυχία με την απολαβή υλικών αγαθών, και φτάνουν σιγά σιγά να προσπαθούν μόνο αν υπάρχει κάποιο έπαθλο, κάποιο δώρο.
Όλες οι τακτικές που αναφέρθηκαν παραπάνω δημιουργούν άγχος στα νήπια, τα όποια χτίζουν την αυτοεικόνα τους βασισμένη στον τρόπο που τους συμπεριφέρονται οι ενήλικες φροντιστές τους.
Ποια η αυτοεικόνα, άραγε, ενός νηπίου, που μη γνωρίζοντας ακόμη τις δυνατότητές του μαθαίνει πως είναι άξιο τιμωρίας για κάποιες πράξεις του και άξιο επιβράβευσης για κάποιες άλλες; Και τι αποκομίζει τελικά; Έχουν κάποιο μακροπρόθεσμο όφελος τακτικές όπως αυτές που προαναφέρθηκαν; Διδάσκουν αγωγή στο παιδί, το βοηθούν να αναπτύξει την κριτική του σκέψη και τα ιδιαίτερα γνωρίσματά του; Ή μήπως, αντ’ αυτού, το μαθαίνουν να συμβαδίζει με τα γονεϊκά θέλω, να κρύβει τα συναισθήματα και τα χαρακτηριστικά του αυτά που δυσαρεστούν τους γονείς του;
Ο γονέας που βασίζεται σε αυτές τις τακτικές ώστε να βοηθήσει το παιδί του να μάθει σίγουρα ξεκινάει από καλή πρόθεση. Σκοπός του είναι να βοηθήσει το παιδί του να διαμορφωθεί και να ενταχθεί ομαλά στο κοινωνικό σύνολο. Αυτό που του διαφεύγει είναι πως τα παιδιά μαθαίνουν κυρίως μέσω της μίμησης. Όσες λεκτικές προτροπές και συμβουλές κι αν δώσει ο γονέας, το παιδί θα ακολουθήσει το παράδειγμά του. Επομένως, μια καλή αρχή είναι ο ίδιος ο γονέας να αξιολογήσει τη δική του στάση. Είναι ο ίδιος αυτοοριοθετημένος στη διατροφή, τις συνήθειές του, τις πράξεις του; Εκφράζει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του με θετικό τρόπο;
Όταν ένας γονιός προσπαθεί να πείσει το παιδί του να συνεργαστεί σε κάτι χειριστικά, τάζοντας του ως επιβράβευση μια σοκολάτα ή ένα παιχνίδι, στο παιδί θα μείνει το αποτέλεσμα, το «βραβείο». Όταν του φωνάζει για να μη φωνάζει, τι διδάσκει στο παιδί; Όταν το βάζει τιμωρία επειδή έσπασε κάτι, αυτό που θα μείνει στο παιδί είναι η απομόνωση, η μοναξιά , η λύπη που ένιωσε κατά τη διάρκεια της τιμωρίας. Το πιο πιθανό σενάριο είναι το νήπιο να συνδυάσει τη συμπεριφορά του γονέα με το επακόλουθο αποτέλεσμα που είχε σε εκείνο, και όχι να συνειδητοποιήσει το αρνητικό γνώρισμα της πράξης του. Αν δεν επαναληφθεί, θα είναι επειδή το παιδί φοβήθηκε, τρόμαξε, στενοχωρήθηκε, και δεν θέλει να ξανανιώσει έτσι. Αν ξανά συνεργαστεί, θα έχει συνδυάσει στο μυαλό του πως όταν συμπεριφέρεται όπως θέλει ο ανώτερός του -σήμερα ο γονιός του, αύριο το αφεντικό ή ο σύντροφός του- τότε έχει κάποια υλική απολαβή. Ιδιαίτερα όταν η επιβράβευση σχετίζεται με λιχουδιές και γευστικές απολαύσεις, βάζουμε καλές βάσεις για μελλοντικές διατροφικές διαταραχές κι ασθένειες.
Όμως, το σημαντικότερο είναι πως μέσω των προαναφερθέντων τακτικών πλήττουμε το δεσμό μας με τα παιδιά. Θίγεται η εμπιστοσύνη που μας έχουν. Κάθε φορά που τιμωρούμε ή απειλούμε, το νήπιο αισθάνεται ανασφάλεια καθώς από τη συμπεριφορά μας αυτό που του μένει είναι η κριτική, η μη αποδοχή, η απόρριψη. Κάθε φορά που του υποσχόμαστε αντάλλαγμα προκειμένου να μάθει κάτι, αυτό που μαθαίνει είναι πώς να γίνει χειριστικό, μιμούμενο τη δική μας χειριστική συμπεριφορά. Κάθε φορά που του ζητάμε να κάνει κάτι εκτός των ικανοτήτων του αναπτυξιακού σταδίου όπου βρίσκεται, το παιδί είναι σε σύγχυση, και αντιδρά σπασμωδικά.
Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του γονέα τότε ώστε να ενισχύσει τη μάθηση από την προσχολική ηλικία; Πρωτίστως, να ενημερωθεί ο ίδιος σχετικά με τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού, ώστε να μην έχει λανθασμένες και άκαιρες προσδοκίες από το παιδί. Έπειτα, να δώσει στο παιδί τα κατάλληλα εφόδια ώστε να αναπτύξει τις δεξιότητές του σε ασφαλές περιβάλλον. Προάγοντας τις κατάλληλες συνθήκες, βοηθάει το παιδί του να εξασφαλίσει μέσω της δοκιμής και της αναγνώρισης τη μάθηση. Σε κάθε ατόπημα ο γονέας βρίσκεται δίπλα στο παιδί δείχνοντας του με τρυφερότητα το λάθος. Αποδεχόμενος τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του παιδιού μπορεί να το βοηθήσει να τα εξερευνήσει και το ίδιο, και να τα αναπτύξει με θετικό τρόπο, και όχι καταστέλλοντάς τα. Έτσι, το παιδί θα αισθάνεται ασφάλεια μέσα στη σχέση του με τον γονέα και θα μπορέσει να αποκτήσει αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, με λίγα λόγια να χτίσει μια υγιή αυτοεικόνα. Η τιμωρητική διάθεση του γονέα δεν βοηθά το παιδί να επικεντρωθεί στις φυσικές συνέπειες της συμπεριφοράς του. Αντιθέτως, όντας ο ίδιος ο γονιός σε κλίμα συνεργασίας με το παιδί, θα συνεργαστεί και το παιδί ευκολότερα μαζί του κι αυτό προάγει τη μάθηση νέων συμπεριφορών.
Η κοινωνική μάθηση θα επέλθει ευκολότερα αν ο γονιός διδάσκει μέσω του παραδείγματός του. Είμαστε ευγενικοί; Τρυφεροί; Λειτουργούμε με ενσυναίσθηση προς το συνάνθρωπό μας; Εν ολίγοις, αποτελούμε το παράδειγμα που θέλουμε το παιδί μας να ακολουθήσει;
Αν ναι, βαδίζουμε σε καλό δρόμο. Και τα παιδιά μας θα μπορέσουν να αφομοιώσουν ευκολότερα όσα θέλουμε να τους μεταδώσουμε.
Γιατί τα μαθήματα που δίνονται μέσα από την ασφάλεια της γονεϊκής αγάπης και αποδοχής θα γίνουν μαθήματα ζωής.
