
Το σύνδρομο του απατεώνα (imposter syndrome) είναι μία ψυχολογική κατάσταση, κατά την οποία ορισμένοι επιτυχημένοι άνθρωποι αμφιβάλλουν για τις δεξιότητές τους. Συγκεκριμένα, αισθάνονται “απατεώνες”, επειδή πιστεύουν ότι η εργασιακή θέση που κατέχουν, οφείλεται στην τύχη, παρά στις ικανότητές τους. Αυτό το φαινόμενο πλήττει συχνά, άτομα που γνωρίζουν τα όρια και τους περιορισμούς τους, για το λόγο ότι είναι πολύ προετοιμασμένα. Έτσι, χαρακτηρίζονται από φόβο και διαρκές άγχος μη τυχόν εκτεθούν και φανερωθεί η ανεπάρκειά τους σε κάποιον τομέα. Άλλα χαρακτηριστικά είναι η αυτο-αμφισβήτηση, η αρνητική σκέψη, το αυτο-σαμποτάζ, ο φόβος της μη ανταπόκρισης στις προσδοκίες των άλλων, αλλά και η υπερβολική επίτευξη εγχειρημάτων. Με λίγα λόγια, τα άτομα δεν μπορούν να αποδώσουν την επιτυχία τους σε εσωτερικούς παράγοντες, όπως στη σκληρή δουλειά τους. Όλα αυτά μπορεί να έχουν επίδραση σε πολλούς τομείς της ζωής τους.
Η πρώτη που μίλησε για το σύνδρομο του απατεώνα ήταν η Pauline Clance (1978), όπου το εντόπισε σε μία ομάδα επιτυχημένων γυναικών, οι οποίες ένιωθαν ότι δεν άξιζαν το ρόλο που είχαν. Ωστόσο, όπως έχει βρεθεί πρόσφατα και οι άνδρες ίσως υποφέρουν εξίσου από αυτό. Επίσης, πολλές μελέτες δείχνουν ότι εκδηλώνεται ιδιαίτερα σε άτομα με ανώτερη εκπαίδευση, όπως σε φοιτητές και σε καθηγητές πανεπιστημίου. Συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι το 70% των ανθρώπων θα το βιώσει κάποια στιγμή στη ζωή τους.
Αίτια πίσω από το σύνδρομο του απατεώνα:
Υπάρχουν κάποιοι λόγοι που -αναπόφευκτα- ωθούν τους ανθρώπους σε αυτό το φαινόμενο. Σε αρχικό επίπεδο, έχει να κάνει με το οικογενειακό υπόβαθρο. Έχει διαπιστωθεί ότι τα άτομα που είναι τα πρώτα μέλη μιας οικογένειας, καλούνται να επιτύχουν σημαντικούς στόχους σταδιοδρομίας. Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζουν τα στυλ γονικής μέριμνας. Συγκεκριμένα, έχει βρεθεί ότι η έλλειψη γονικής μέριμνας στην παιδική ηλικία, αλλά και η παρουσία ενός υπερβολικά ελεγχτικού πατέρα, συνδέεται με αυτό το σύνδρομο. Ως ένα άλλο αίτιο, μπορούμε να αναφέρουμε την έλλειψη προτύπων σε ένα συγκεκριμένο κλάδο και ειδικά νεοσύστατο. Σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να μην υπάρχουν πολλά περιθώρια μίμησης άλλων παρόμοιων πρωτοβουλιών, με αποτέλεσμα κάποιος να αμφισβητεί συνεχώς, αν η δουλειά που κάνει είναι παραγωγική. Ακόμη, η τελειομανία μπορεί να αποτελεί κρίσιμο παράγοντα. Οι τελειομανείς τείνουν να πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να διαχειρίζονταν καλύτερα μία κατάσταση. Ως εκ τούτου, έχουν την τάση να θυμούνται τα λάθη, ενώ ξεχνούν εύκολα τις επιτυχίες τους. Τελευταίο, αλλά εξίσου σημαντικό, η απόκτηση ενός νέου ρόλου μπορεί να προκαλέσει αυτό το φαινόμενο. Για παράδειγμα, η εισαγωγή κάποιου στο πανεπιστήμιο μπορεί να του δημιουργήσει το αίσθημα ότι δεν είναι ικανός για αυτή τη θέση.
Σύνδρομο του απατεώνα και τύποι:
Η Valerie Young κατηγοριοποίησε το φαινόμενο αυτό σε 5 διαφορετικούς τύπους:
- Ο τελειομανής: Αυτά τα άτομα θέτουν υπερβολικά υψηλούς στόχους για τον εαυτό τους και όταν δε τους πετυχαίνουν, οδηγούνται στην αυτο-αμφισβήτηση και βιώνουν αρκετό άγχος.
- Η σούπερ γυναίκα/ο σούπερ άνδρας: Επειδή αυτοί οι άνθρωποι νιώθουν ανεπαρκείς, πιέζουν τον εαυτό τους να δουλέψει όλο και πιο σκληρά. Αυτό, όμως, μπορεί να βλάψει τις σχέσεις τους με τους άλλους, πέρα από τη δική τους ψυχική υγεία.
- Ο σολίστας: Όσοι ανήκουν σε αυτό τον τύπο, προτιμούν να δουλεύουν μόνοι και τείνουν να είναι πολύ ατομικιστές. Συχνά, απορρίπτουν προσφορές βοήθειας από άλλους, επειδή το θεωρούν σημάδι αδυναμίας.
- Ο ειδικός: Παρόλο που αυτά τα άτομα είναι αρκετά εξειδικευμένα, προσπαθούν πάντα να μάθουν περισσότερα, γιατί δεν είναι ικανοποιημένα με το επίπεδο γνώσης τους.
- Η φυσική ιδιοφυία: Αυτοί οι τύποι θεωρούν ότι πρέπει να είναι μία φυσική “ιδιοφυία”. Έτσι, νιώθουν ντροπή αν δεν πετύχουν τους υπερβολικά υψηλούς στόχους τους με την πρώτη προσπάθεια.

Τρόποι αντιμετώπισης:
Σε πρώτο επίπεδο, όπως ισχύει και για τα περισσότερα προβλήματα, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε και να αποδεχτούμε τα συναισθήματά μας, δίχως να τα κρύβουμε. Έτσι, χτίζουμε τα βασικά θεμέλια για το δρόμο μας προς τη λύση. Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός. Σε επόμενη φάση, είναι πολύ ωφέλιμο να μοιραζόμαστε τις σκέψεις και τις ανησυχίες μας με άλλους. Με αυτό τον τρόπο, λαμβάνουμε μία εξωτερική άποψη για αυτό που βιώνουμε. Τέλος, είναι απαραίτητο να εκπληρώνουμε με λογικό και βοηθητικό τρόπο αυτό που θέλουμε και όχι τέλεια κάθε φορά, αλλά και να επιβραβεύουμε τον εαυτό μας που αναλάβαμε δράση.
Πηγές:
- Οικονομάκου, Μ. (2020). Το σύνδρομο του απατεώνα- το παράδοξο φαινόμενο των πολύ ικανών ανθρώπων. Ανακτήθηκε από https://www.psychologynow.gr/ (τελευταία πρόσβαση 16.08.2020)
- Cuncic, A. (2020). What Is Imposter Syndrome? Ανακτήθηκε από https://www.verywellmind.com/ (τελευταία πρόσβαση 16.08.2020)
- Wilding, M. 5 Different Types of Imposter Syndrome (and 5 Ways to Battle Each One). Ανακτήθηκε από https://www.themuse.com/ (τελευταία πρόσβαση 16.08.2020)