Μία ιδιαίτερη κι όμως συνήθης ανθρώπινη και όχι μόνο συμπεριφορά είναι ο Μιμητισμός ή όπως αλλιώς είναι ευρέως γνωστό το Φαινόμενο του Χαμαιλέοντα. Στην επιστήμη της ψυχολογίας το Φαινόμενο του Χαμαιλέοντα περιλαμβάνει την τάση για μίμηση των άλλων σε κοινωνικά περιβάλλοντα και τα θετικά ή αρνητικά συναισθήματα που συνδέονται με αυτή τη συμπεριφορά. Σίγουρα πολλοί από εμάς έχουμε παρατηρήσει έναν φίλο ή αγαπημένο μας πρόσωπο να χρησιμοποιεί την αγαπημένη μας φράση ή χειρονομίες ή να έχουμε πιάσει τον εαυτό μας να κάνει το ίδιο. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό και όλοι σχεδόν το έχουν βιώσει κάποια στιγμή στη ζωή τους.
Ο Χαμαιλέων ως παράδειγμα για τη θεωρία
Ίσως μια καλύτερη κατανόηση του χαμαιλέοντα (το ερπετό) θα βοηθήσει στην απεικόνιση της θεωρίας. Ο χαμαιλέοντας αλλάζει το χρώμα του δέρματός του, καθώς και το σχέδιο, σε διάφορους συνδυασμούς. Το πιο επιφανειακό στρώμα περιέχει χρωστικές ουσίες ενώ το κάτω στρώμα περιέχει αυτό που ονομάζονται κρύσταλλοι γουανίνης. Αυτά τα δύο στοιχεία συνεργάζονται για να δημιουργήσουν καμουφλάζ, που είναι ένας αμυντικός μηχανισμός ενάντια στα αρπακτικά. Αυτός δεν είναι ο μόνος λόγος που αυτές οι σαύρες αλλάζουν χρώμα. Το κάνουν επίσης για κοινωνική σηματοδότηση καθώς και για να αντιδρούν στις αλλαγές θερμοκρασίας. Η αλλαγή χρώματος δείχνει τη φυσιολογική κατάσταση και τις προθέσεις του χαμαιλέοντα σε άλλους χαμαιλέοντες. Τα πιο σκούρα χρώματα υποδηλώνουν συνεργασία και τα φωτεινότερα δηλώνουν επιθετικότητα.
Επομένως, ένας χαμαιλέοντας ξέρει πότε είναι η ώρα να καμουφλάρει την εμφάνισή του. Ξέρει επίσης πότε να παραμείνει όπως είναι φυσικά. Δεν αλλάζει συνεχώς χρώματα, αλλά ερευνά την κατάσταση και το κάνει για επιβίωση ή για κοινωνική σηματοδότηση. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα για το φαινόμενο του χαμαιλέοντα σε αυτό το άρθρο. Το κοινωνικό στάτους και η συμπεριφορά των ανθρώπων δεν αλλάζει πάντοτε, παρά μόνο για συγκεκριμένους λόγους και με συγκεκριμένα κριτήρια.
Προσεγγίζοντας το Φαινόμενο του Χαμαιλέοντα
Το φαινόμενο του Χαμαιλέοντα πήρε το όνομά του από τον χαμαιλέοντα λοιπόν, ένα ζώο που αλλάζει την εμφάνιση του δέρματός του για να ενσωματωθεί σε οποιοδήποτε περιβάλλον βρίσκεται. Μία συμπεριφορά που οι περισσότεροι άνθρωποι πράττουν ασυνείδητα.
Η ασυνείδητη μίμηση των εκφράσεων του προσώπου, των χειρονομιών και άλλων συμπεριφορών είναι κάτι που οι άνθρωποι κάνουν αρκετά τακτικά. Είμαστε ικανοί να μιμούμαστε ασυνείδητα τις συμπεριφορές του ατόμου με το οποίο βρισκόμαστε σε επαφή συχνά. Μπορεί να το κάνουμε αυτό για διάφορους λόγους, αλλά οι ψυχολόγοι πιστεύουν ότι υπάρχει ένας ιδιαίτερα ενδιαφέρον λόγος. Ο Μιμητισμός δίνει τη δυνατότητα οι άνθρωποι να μας αρέσουν και να τους αρέσουμε ευκολότερα και περισσότερο. Όταν τα πάμε καλά με κάποιον, συχνά αντικατοπτρίζουμε τη συμπεριφορά του, την οποία αντιλαμβάνεται και ο άλλος, και αυτό με τη σειρά του ενισχύει τα θετικά συναισθήματα.
Ερευνώντας το φαινόμενο
Δύο ψυχολόγοι, ο John Bargh και η Tanya Chartrand, εμπνευσμένοι από δεκαετίες ψυχολογικής έρευνας που έδειξαν ότι όταν αντιλαμβανόμαστε τη συμπεριφορά κάποιου άλλου είναι πιθανό να συμπεριφερόμαστε με παρόμοιο τρόπο, αποφάσισαν να εξετάσουν περαιτέρω αυτό το φαινόμενο. Ήταν ιδιαίτερα περίεργοι για την ιδέα ότι αυτό θα μπορούσε να αυξήσει τη σχέση μεταξύ των ανθρώπων. Η υπόθεσή τους ήταν ότι όταν μιμούμαστε τη συμπεριφορά κάποιου, αυτό το άτομο θα μας αρέσει περισσότερο.
Οι Chartrand και Bargh ορίζουν το Φαινόμενο του Χαμαιλέοντα ως τον ασυνείδητο καθρέφτη ή τη μίμηση της συμπεριφοράς των ανθρώπων με τους οποίους συνυπάρχουμε .Οι επιστήμονες ήθελαν να δοκιμάσουν εάν αυτό το λεγόμενο φυσικό φαινόμενο, δηλαδή ο Μιμητισμός, θα μπορούσε να αναπτυχθεί σε ένα πειραματικό περιβάλλον. Επινόησαν λοιπόν ένα πείραμα για να εξηγήσουν το Φαινόμενο του Χαμαιλέοντα. Οι ίδιοι έκαναν τρείς απλές ερωτήσεις μέσα στις οποίες περιέκλειαν όλη τη θεωρία:
- Οι άνθρωποι μιμούνται αυτόματα άλλους, ακόμα και αγνώστους;
- Ο Μιμητισμός αυξάνει την προτίμηση;
- Οι άνθρωποι με υψηλές προοπτικές εκδηλώνουν περισσότερο το Φαινόμενο του Χαμαιλέοντα;
Μετά από πολλές φάσεις το πείραμα τους απέδειξε ότι οι ερευνητές είχαν δίκιο. Υποστήριξε την υπόθεση ότι η μίμηση μεταξύ ανθρώπων με περισσότερη επαφή, τείνει να μην είναι ένα απλό προϊόν κοινωνικής αλληλεπίδρασης αλλά κάτι περισσότερο.
Φυσικότητα και ενσυναίσθηση
Φυσικά, ο κατάφωρος, επιτηδευμένος Μιμητισμός δεν έχει καλά αποτελέσματα. Μιλάμε για μία φυσική ασυνείδητη τάση και όχι για μια εξόφθαλμη μίμηση. Η παρατηρητικότητα και ο σωστός χρόνος είναι το παν. Η μίμηση απαιτεί την καλή κατανόηση των ανθρώπων γύρω μας. Επομένως, η φυσικότητα αυτού του μιμητισμού έρχεται όταν το άτομο έχει αληθινή ενσυναίσθηση για το άτομο με το οποίο αλληλεπιδρά. Εάν ένα άτομο με χαμηλή ενσυναίσθηση προσπαθήσει να μιμηθεί κάποιον, τότε τα αποτελέσματα θα είναι σε μεγάλο βαθμό αρνητικά. Το ρηχό ενδιαφέρον του για το άλλο πρόσωπο θα είναι εμφανές. Η βαθύτερη σύνδεση απαιτεί βαθύτερη ενσυναίσθηση και κατανόηση. Μπορεί να μην αξίζει καν να προσποιείσαι τον μιμητισμό ή το εφέ του Χαμαιλέοντα. Η καλύτερη στρατηγική θα ήταν να εργαστείτε για την ανάπτυξη αληθινής ενσυναίσθησης για το άλλο άτομο, όπως η ικανότητα να βλέπετε και να αισθάνεστε τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία, όχι μόνο από τη δική σας.
Αίτια του Μιμητισμού
Η μίμηση ενός ατόμου, είτε ασυνείδητα είτε όχι, είναι κάτι που όλοι κάνουμε τακτικά. Ενώ μπορεί να μιμούμαστε ένα άτομο συνειδητά για να το διασκεδάσουμε, δεν είναι σαφές γιατί μιμούμαστε άλλους ανθρώπους υποσυνείδητα. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το κάνουμε επειδή έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει θετικά τις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις με τους άλλους. Όταν καθρεφτίζετε τη συμπεριφορά ενός κοντινού σας προσώπου, το άτομο του οποίου η συμπεριφορά καθρεφτίζεται το παρατηρεί και αυτό προκαλεί θετικά συναισθήματα προς εσάς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο όρος Μιμητισμός μπορεί μερικές φορές να έχει αρνητικό τόνο, αλλά σημαίνει απλώς αντιγραφή και στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται ακίνδυνα. Οποιαδήποτε ομοιομορφία ή ομοιότητα σκέψεων και πράξεων μεταξύ των ανθρώπων δεν σημαίνει απαραίτητα, ωστόσο, ότι αυτές προκαλούνται από τα ίδια ή παρόμοια ψυχολογικά κίνητρα ή μηχανισμούς. Οι παραλλαγές στις καταστάσεις, στα κίνητρα και στους τρόπους προσαρμογής είναι συχνά πολύ περίπλοκες για να κατηγοριοποιηθούν ως μίμηση.
Πολλοί παλαιότεροι ψυχολόγοι θεωρούσαν δεδομένο ότι η μίμηση προκλήθηκε από ένα ένστικτο ή τουλάχιστον από μια κληρονομική προδιάθεση. Μεταγενέστεροι συγγραφείς θεώρησαν τους μηχανισμούς της μίμησης ως αυτούς της κοινωνικής μάθησης. Η μίμηση είναι κεντρική στην προσέγγιση κοινωνικής μάθησης του ψυχολόγου Albert Bandura. Οι έρευνές του έδειξαν πόσο εύκολα μαθαίνεται η ανθρώπινη συμπεριφορά μέσω της μίμησης ενός άλλου ατόμου που παρατηρείται ότι λαμβάνει κάποιο είδος ανταμοιβής ή ενθάρρυνσης για μια συμπεριφορά. Οι ερευνητές συνήθως διακρίνουν τη μίμηση που προκαλείται από ένα απλό εξαρτώμενο ερέθισμα, το οποίο προκαλείται από την κοινή μάθηση δοκιμών και σφαλμάτων και εκείνη που περιλαμβάνει τις ανώτερες διαδικασίες σκέψης.
Αντίκτυπος του φαινομένου
Το Φαινόμενο του Χαμαιλέοντα δεν είναι απλώς μία στρατηγική αλλά κάτι πολύ περισσότερο. Είναι μια τάση που όλοι έχουμε να μιμούμαστε τη φωνή και τις σωματικές χειρονομίες κάποιου άλλου για να δημιουργήσουμε έναν δεσμό οικειότητας και φιλίας. Αυτό μπορεί να γίνει είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα.
Η θεωρία και η καθημερινότητά μας περιέχουν πολλούς διαφορετικούς τύπους μίμησης. Ένα από αυτά είναι η αντικατοπτρισμένη γλώσσα του σώματος. Επίσης, στη λίστα των συμπεριφορών μίμησης σύμφωνα με τις μελέτες των Chartrand και Bargh περιλαμβάνονταν η στάση του σώματος, οι τρόποι, οι εκφράσεις του προσώπου και οι φωνητικοί τόνοι, όπως το ύψος, η δύναμη και ο ρυθμός.
Ο λεκτικός Μιμητισμός μπορεί επίσης να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος επικοινωνίας και μετάδοσης φιλικότητας – όχι μόνο στη μίμηση του συναισθήματος, αλλά ακόμη και των λέξεων και του τύπου της γλώσσας που χρησιμοποιεί το άλλο άτομο. Για παράδειγμα, αν το άλλο άτομο χρησιμοποιούσε συγκεκριμένες λέξεις, θα χρησιμοποιούσαμε τις ίδιες λέξεις, δείχνοντας ότι ακούμε και αισθανόμαστε αυτό που νιώθει. Μπορεί ακόμη και να παρατηρούσαμε ότι όταν παίρνουμε τη στάση κάποιου ή μιλάμε με τόνο φωνής σαν τον δικό του, φαίνεται να ανταποκρίνονται καλύτερα σε μας. Μπορεί τώρα να μας βλέπουν ως κάποιον που τους καταλαβαίνει και βλέπει τον κόσμο με παρόμοιο τρόπο.
Οι επιπτώσεις της έλλειψης
Τα άτομα με αυτισμό ή άλλες κοινωνικές δυσκολίες μπορεί να είναι λιγότερο πιθανό να εμφανίσουν την παραπάνω μιμητική συμπεριφορά, καθώς μπορεί να έχουν λιγότερο ασυνείδητα και συνειδητά επίγνωση των πράξεων των άλλων. Αυτός ο παράγοντας μπορεί να προκαλέσει πρόσθετες δυσκολίες στα άτομα, καθώς χωρίς Μιμητισμό, η δημιουργία δεσμών με άλλα άτομα μπορεί να είναι πιο δύσκολη. Επιπλέον, άλλα άτομα μπορεί να είναι λιγότερο πιθανό να δημιουργήσουν σχέσεις με το άτομο, καθώς χωρίς κοινούς τόπους το άτομο μπορεί να φαίνεται πιο ανόμοιο και λιγότερο φιλικό.
Τα άτομα που δεν έχουν ασυνείδητα επίγνωση της πράξης αυτής μπορεί να έχουν δυσκολίες σε κοινωνικές καταστάσεις, καθώς μπορεί να είναι λιγότερο ικανά να κατανοήσουν την οπτική γωνία ενός άλλου ατόμου χωρίς να δηλώνεται ρητά, και επομένως μπορεί να μην κατανοούν κρυφές ενδείξεις που χρησιμοποιούνται συχνά στον κοινωνικό κόσμο. Είναι πιθανό, αν και πολύ σπάνιο, μερικά από αυτά τα άτομα να μάθουν σκόπιμα να συνειδητοποιήσουν αυτές τις ενδείξεις. Αυτό, ωστόσο, είναι η εξαίρεση στον κανόνα και όχι ο ίδιος ο κανόνας.
Κλείνοντας
Οι άνθρωποι αισθάνονται μια σχέση με εκείνους που μιμούνται φυσικά τις κινήσεις τους. Η ακούσια μίμηση και μίμηση λειτουργεί ως κοινωνική συνοχή. Το Φαινόμενο του Χαμαιλέοντα στην πραγματικότητα λαμβάνει το ρόλο του διαμεσολαβητή. Είναι ένας άλλος τρόπος για υπαρκτές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Τα άτομα ασκούνται σε αυτή τη συμπεριφορά ασυνείδητα και τις περισσότερες φορές πράγματι έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, αποκτάται η συμπάθεια της άλλης πλευράς. Καθώς τα δύο άτομα στην ίδια κατάσταση εμφανίζουν παρόμοιες μη λεκτικές χειρονομίες, πολύ συχνά πιστεύουν ότι μοιράζονται παρόμοιες στάσεις και ιδέες.
Με άλλα λόγια, το Φαινόμενο του Χαμαιλέοντα είναι καλό να χρησιμοποιείται για τους σωστούς λόγους και με τους σωστούς τρόπους. Ας μάθουμε να είμαστε πιο παρατηρητικοί και καλύτεροι ακροατές. Ας ακούσουμε για να καταλάβουμε και όχι απλώς για να απαντήσουμε. Ο εξαναγκασμός του φαινομένου του χαμαιλέοντα προκειμένου να αποκτήσει κανείς ορισμένα πλεονεκτήματα έναντι ενός ατόμου μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτός. Ας επιδιώξουμε μία υγιή σχέση με το άτομο με το οποίο επικοινωνούμε.
