
Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι μια από τις πιο στρεσσογόνες καταστάσεις που μπορεί να βιώσει ένα άτομο κατά τη διάρκεια τις ζωής του. Το παιδί που χάνει ένα οικείο του πρόσωπο παρόλο που δεν μπορεί να κατανοήσει την έννοια του θανάτου, καταλαβαίνει την απώλεια.
Τι είναι το πένθος
Το πένθος είναι η αντίδραση στην απώλεια. Η αντίδραση αυτή εμπεριέχει συναισθήματα όπως, λύπη, θλίψη, θυμό, ενοχές, κατάθλιψη, άρνηση. Είναι μια επίπονη συναισθηματική διαδικασία, την οποία οι άνθρωποι βιώνουν ύστερα από μια σημαντική απώλεια. Η προσαρμογή σε ένα κόσμο από τον οποίο το άτομο της απώλειας θα λείπει. Τα συναισθήματα του πένθους συνοδεύουν απώλειες όπως, την απώλεια ενός κατοικίδιου, ενός κοντινού προσώπου ή το τέλος μια σημαντικής σχέσης.

Πένθος και παιδί
Πως κατανοούν τα παιδιά το θάνατο
Η σωστή επικοινωνία μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση ενός παιδιού που βιώνει θλίψη. Εάν υπάρχει απόκρυψη πληροφοριών, πιθανόν, το παιδί θα υποψιαστεί ότι κάτι δε πάει καλά και μπορεί να αγχωθεί παραπάνω. Η ηλικία του παιδιού, είναι ένας από τους πιο βασικούς παράγοντες που πρέπει να ληφθεί υπόψιν, πριν οποιαδήποτε συζήτηση.
- Στη βρεφική ηλικία: το παιδί δε μπορεί να αντιληφθεί την απώλεια, αλλά μπορεί να αισθανθεί τη θλίψη που υπάρχει στο σπίτι.
- Στην προσχολική ηλικία: το παιδί μπορεί να καταλάβει την απώλεια, αλλά δεν μπορεί να προσδιορίσει έννοιες, όπως το προσωρινό και το μόνιμο. Η μόνη ανησυχία του παιδιού είναι ο αποχωρισμός και όχι ο θάνατος. Το νήπιο μπορεί να είναι σε θέση να ξανά βρει τους φυσιολογικούς του ρυθμούς, εφόσον υπάρξει η αποκατάσταση ασφάλειας και σταθερότητας γύρω του.
- Στη σχολική ηλικία: το παιδί αρχίζει και κατανοεί την απώλεια με έντονο συναισθηματικό τρόπο. Κατανοεί την έννοια της μονιμότητας και εκδηλώνει φόβο για το θάνατο των δικών του προσώπων αλλά και του εαυτού του. Σε αυτό το στάδιο ηλικίας μπορεί να εκδηλώσει ενδιαφέρον και απορίες για το θάνατο, τις ασθένειες και τη μετα θάνατον ζωή. Επιπλέον θεωρούν πως με τις σκέψεις τους ή την συμπεριφορά τους, μπορούν να αναστρέψουν το γεγονός του θανάτου.
Στάδια του πένθους
Ο τρόπος με τον οποίο κατανοούν τον θάνατο και πενθούν τα παιδιά, έχει κοινά σημεία με αυτόν των ενηλίκων. Από τη στιγμή της ανακοίνωσης του θανάτου τα ενήλικα άτομα περνούν 5 (πέντε) στάδια. Τα στάδια αυτά σύμφωνα με την Ross (1997) είναι τα εξής: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή. Ο χρόνος κάθε σταδίου αλλά και η σειρά, διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Μερικοί δεν περνάν από όλα τα στάδια, παρόλα αυτά η υποστήριξη είναι το πιο σημαντικό που μπορούμε να δώσουμε.
Τα παιδιά ακολουθούν τέσσερα στάδια στη διαδικασία του πένθους.
- Κατανόηση του γεγονότος της απώλειας.
- Η διεργασία του θρήνου: Μέσα από την επαφή του παιδιού με τον πόνο που του προκαλεί η απώλεια και η έκφραση των συναισθημάτων του.
- Η δημιουργία εσωτερικής, συμβολικής επαφής, ώστε να μείνει ζωντανή η μνήμη του: Μέσω συζητήσεων από μνήμες με το πρόσωπο.
- Η αποδοχή και η συνέχεια των παιδιών στη ζωή τους: Η αποδοχή του γεγονότος από τα παιδιά και η επανένταξη στους φυσιολογικούς ρυθμούς, εφόσον το κλίμα τους το επιτρέπει.
Διαχείριση
- Η συζήτηση είναι το κλειδί: Η ειλικρίνεια μέσω των συζητήσεων σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι σημαντική. Σήμερα πολλοί αποφεύγουν να εντάξουν στις συζητήσεις τους με τα παιδιά, το θέμα του θανάτου. Είναι ένα δύσκολο κομμάτι, αλλά η αποφυγή του μπορεί να δυσκολέψει την αποδοχή των παιδιών στη μετέπειτα ζωή τους.
- Αφήνουμε το παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του και να εξωτερικεύσει το πόνο του: Δεν πρέπει να εμποδίζουμε το κλάμα, διότι είναι τρόπος έκφρασης και βοηθάει στην εκτόνωση. Δεν υπάρχουν κανόνες για το πένθος και ο καθένας βιώνει την απώλεια με τον δικό του τρόπο. Το ίδιο ισχύει και για το παιδί.
- Δείχνουμε ότι αυτά που νιώθει είναι φυσιολογικά.
- Κλαίμε μαζί: Το να κλάψουμε μαζί με το παιδί δείχνει ότι η έκφραση των συναισθημάτων δεν είναι κάτι κακό. Ωστόσο όλη η οικογένεια πενθεί για το πρόσωπο, όχι μόνο το παιδί.
- Ενσωμάτωση στη διαδικασία τελετής ταφής: Βοηθάει στη διεργασία του πένθους ΜΟΝΟ εφόσον το παιδί κρίνουμε ότι θέλει και μπορεί να συμμετάσχει. Εάν δεν επιθυμεί δεν πρέπει να υπάρξει κανένας αναγκασμός. Μια εναλλακτική λύση για το σενάριο αυτό είναι να κανονίσουμε ένα διαφορετικό τρόπο να πει αντίο το παιδί.
- Συζητήσεις για τις αναμνήσεις μας με το νεκρό πρόσωπο: Με αυτό το τρόπο δείχνουμε στο παιδί ότι το πρόσωπο μπορεί να έφυγε αλλά η αγάπη μας για αυτό δεν θα φύγει ποτέ. Η αποφυγή συζητήσεων, μπορεί να μπερδέψει το παιδί συναισθηματικά και να δημιουργήσει πρόβλημα στη διαχείριση εκφράσεων του στο μέλλον.
- Ενημέρωση δασκάλου: Το παιδί τις περισσότερες ώρες τις ημέρας της περνάει στο σχολείο. Έτσι, δάσκαλος θα προσαρμόσει τη διδασκαλία του και τη συμπεριφορά του, για να νιώσει άνετα το παιδί.
- Δημιουργία κλίματος ασφάλειας: Το παιδί μετά τον θάνατο ενός ατόμου, είναι πιο ευάλωτο συναισθηματικά. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντική η δημιουργία κλίματος ασφάλειας μέσα στο σπίτι, για την ομαλή επανένταξη μέσα στη καθημερινότητα του.
- Διατήρηση της μνήμης του νεκρού: Μέσω αντικειμένων του εκλειπόντος (μια εικόνα του αγαπημένου του) και μέσω συζητήσεων για τις μνήμες που είχε με το άτομο.
Συμπτώματα
- Ξεσπάσματα θυμού ή κλάματος
- Διάφορες καινούριες φοβίες (όπως π.χ. φόβος αποχωρισμού, φόβος για το σκοτάδι).
- Αλλαγή καθημερινών συνήθειων όπως αυτές του ύπνου ή του φαγητού.
- Αλλαγές στη συμπεριφορά, όπως επιθετικότητα και απομόνωση.
- Μείωση της σχολικής τους απόδοσης.
- Παλινδρομήσεις σε προηγούμενα στάδια κάτι το οποίο γίνεται φανερό με συμπεριφορές όπως ενούρηση ή πιπίλισμα.
- Νοσταλγία για την επιστροφή του εκλιπόντος προσώπου.
- Παράπονα και ανησυχίες για σωματικές ασθένειες.
- Αποδιοργανωμένη σκέψη.
- Συναισθήματα ενοχής και αυτοκατηγορίας.
- Σωματοποίηση του πένθους μέσω προβλημάτων υγείας.
- Άλλες μορφές ψυχοπαθολογίας
Είναι σημαντικό τα παιδιά να μαθαίνουν για το τι σημαίνει η απώλεια ενός ατόμου. Δυστυχώς η απώλεια και το πένθος είναι μέσα στη ζωή μας, όσο δύσκολη και αν είναι η διαχείρισή του. Αν ένα παιδί βιώσει μια απώλεια, χωρίς να υπάρξει προετοιμασία, θα είναι πιο δύσκολη η διαχείριση των συναισθημάτων του παιδιού.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΓΙΑ
Ελευθεριάδης, Ε. & Κοσμίδου, Π. 2011. Πένθος στην παιδική ηλικία: Μπροστά στο θάνατο του σημαντικού προσώπου. Διπλωματική Εργασία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη.