Η διαχείριση του νεκρού ανθρωπίνου σώματος απασχολούσε ανέκαθεν τον άνθρωπο. Η ταφή και η καύση ήταν οι δύο πρακτικές που κατά κύριο λόγο εφαρμόζονταν, γεγονός που επιβεβαιώνεται μέσα από διάφορα ευρήματα. Σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς, το ανθρώπινο σώμα αντιμετωπιζόταν ως κάτι το ιερό. Η πίστη ότι ο άνθρωπος δεν χάνεται μετά το θάνατο ήταν πανανθρώπινη.
Στην Ελλάδα το ζήτημα της καύσης των νεκρών εν έτει 2017 ακόμα συζητείται και έχει σοβαρά εμπόδια από συντηρητικούς κύκλους μέσα στην κοινωνία και από την ίδια την Εκκλησία, τα τελευταία χρόνια όμως έχει γίνει τεράστια πρόοδος σε θεωρητικό επίπεδο στο ζήτημα της αποδοχής μιας «εναλλακτικής» διαχείρισης του ανθρώπινου σώματος από τα ίδια τα άτομα και από το σύνολο του πολιτικού προσωπικού.
Όμως τα ερωτήματα παραμένουν, όπως ο τόπος στον οποίο θα πραγματοποιείται η καύση, ποιοι θα το αναλάβουν (Ιδιωτικά; Κρατικά; Ή μήπως και τα δύο μαζί;) και με ποιους όρους θα το αποδεχθεί η Εκκλησία και το σώμα των πιστών.
Ας δώσουμε έναν ορισμό τώρα για το τι είναι αποτέφρωση, αποτέφρωση είναι η διαδικασία της καύσης, εξάτμισης και οξείδωσης των νεκρών σωμάτων σε βασικές χημικές ενώσεις, όπως αέρια, στάχτη και ανόργανα θραύσματα.
Η αποτέφρωση μπορεί να χρησιμεύσει ως τελετουργία της κηδείας ή ως τελετουργικό μετά την κηδεία ως εναλλακτική λύση για την ταφή ενός ακέραιου πτώματος σε ένα φέρετρο, κάσα ή σάβανο. Τα αποτεφρωμένα λείψανα (γνωστά και ως “cremains» ή απλά, “στάχτες”), τα οποία δεν αποτελούν κίνδυνο για την υγεία, μπορούν να ταφούν ή να ενταφιαστεί σε ειδικούς χώρους ως μνημεία ή σε νεκροταφεία, ή μπορούν να διατηρηθούν από τους συγγενείς και να τα διασκορπίσουν με διάφορους τρόπους.
Ιστορική Αναδρομή
Στην αρχαία Ελλάδα η ταφή των νεκρών ήταν η κύρια πρακτική. Με την ταφή, η ψυχή ελευθερωνόταν για να ταξιδέψει στον Άδη. Η µη ταφή του νεκρού αποτελούσε ντροπή, ενώ μερικές φορές επιβαλλόταν ως τιμωρία. Η καύση των νεκρών αναφέρεται σπάνια και κυρίως στην εποχή του Ομήρου. Στον Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό, το ανθρώπινο σώμα θεωρείται ιερό αφού ο άνθρωπος είναι θείο δημιούργημα και εικόνα Θεού. Το σώμα θα πρέπει να επιστρέψει στη «γην εξ’ ης ελήφθη» γι’ αυτό και η ταφή είναι ο µόνος τρόπος διαχείρισης του νεκρού.
Θέσεις της Εκκλησίας και αντεπιχειρήματα
Η διαχείριση του νεκρού σώματος έχει ιδιαίτερη σημασία στην ορθόδοξη εκκλησία λόγω της αξίας που αποδίδεται στον άνθρωπο ως ψυχοσωματικό ον. Θα παραθέσουμε ενδεικτικά κάποιες θέσεις:
1ον Η διδασκαλία της Εκκλησίας για την «κατ’ εικόνα» και «καθ’ ομοίωσιν Θεού» στην οποία ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από τον ίδιο το Θεό δηλαδή αθάνατος, λογικός, ελεύθερος κ.λ.π. Με την πτώση του ο άνθρωπος καθίσταται θνητός, όσον αφορά το σώμα, ενώ η ψυχή, άρα και ο κάθε άνθρωπος ως πρόσωπο και μοναδική οντότητα, παραμένει αθάνατος στο χώρο της παρουσίας του Θεού.
2ον Αναφέρονται περιπτώσεις καύσεως των νεκρών, αλλά τούτο γινόταν για σκοπούς τιμωρίας και µόνο. (Η από τον Θεό αποτροπή την τελευταία στιγμή της σφαγής και της θυσίας-καύσης του Ισαάκ από τον πατέρα του δηλώνει την οριστική κατάργηση της καύσης των νεκρών για οποιοδήποτε λόγο).
3ον Η καύση των νεκρών θεωρείται ειδωλολατρικό κατάλοιπο, περιφρονεί την αξία του ανθρωπίνου σώματος και στερεί την εκκλησία από τα λείψανα των αγίων αφού µόνο µε την ταφή είναι δυνατή η ανάκτηση των λειψάνων των αγίων.
Συμπερασματικά, η Ορθόδοξη εκκλησία δέχεται την ταφή ως τον μοναδικό τρόπο διαχείρισης των νεκρών σωμάτων αποδίδοντας σε αυτά τον πρέποντα σεβασμό ως κατοικητήρια και «ναούς» του Θεού.
Υπάρχουν όμως και κάποια αντεπιχειρήματα σε αυτές τις παρωχημένες θέσεις της Εκκλησίας, όπως:
1ον Πέραν των θρησκευτικών πεποιθήσεων του κάθε ατόμου, υπάρχει πάντοτε και το θέμα της αυτονομίας και του ανθρώπινου δικαιώματος του καθ’ ενός να αποφασίζει για οποιαδήποτε θέματα που αφορούν τον ίδιο.
2ον Οι ψυχολογικές διαστάσεις της ταφής, μέχρι που η καύση νεκρών να τεθεί ως επιλογή στις σύγχρονες Δυτικές κοινωνίες, το θέμα της ταφής, ανέδυε το πρωτόγονο φόβο του να ταφεί κάποιος ζωντανός και την συνακόλουθη τραγικότητα του (πρώιμη ταφή) αλλά και το απωθημένο αίσθημα της αποσύνθεσης του σώματος ως ασύλληπτη έννοια στο ψυχισμό, θέματα που η επαφή μαζί τους ανάδυε απελπισία. Η ταφή ήταν συνδεδεμένη µε τελετουργίες επιστροφής σε χθόνιες θεότητες ή την απόδοση σε ένα κόσμο που κατοικοεδρεύει υπό την γη.
Κώδικες Ηθικών Αρχών στην Αποτέφρωση
Στην ιστοσελίδα cremation.gr βλέπουμε ότι και στην αποτέφρωση των νεκρών τηρούνται κάποιες ηθικές αρχές βασισμένες στην ατομικότητα των εκλιπόντων, όπως η βούληση τους, σεβασμός στις παραδόσεις (κανένας αποκλεισμός στην θρησκευτική τελετουργία), σεβασμός στον/στην εκλιπών/ούσα και κυρίως σεβασμός από το ίδιο το προσωπικό απέναντι στον νεκρό και την οικογένειά του. Παραθέτουμε και το pdf στο οποίο αναγράφονται και οι κώδικες ηθικών αρχών ΕΔΩ.
Ένα από τα επιχειρήματα που προβάλλει συνήθως η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία εκτός των άλλων είναι ότι αποτελεί η αποτέφρωση «προνόμιο» των αθέων, η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική, καθώς ουδέποτε υπήρξε τέτοια ρητορική από τους υποστηρικτές της αποτέφρωσης και όπως παρατηρείτε στις διαφάνειες η διαδικασία αυτή γίνεται με απόλυτο σεβασμό στις παραδόσεις και στο χριστιανικό δόγμα, οπότε σε αυτά τα επιχειρήματα που προβάλλαμε καταρρίπτουμε κάθε αμφιβολία με σκοπό να γκρεμίσουμε τα τείχη των στερεοτύπων και να δείξουμε ειλικρινή πρόσωπο έναντι στους συνανθρώπους μας και απέναντι στην Εκκλησία.
Συμπερασματικά, η νομική θεσμοθέτηση της καύσης των νεκρών, δημιουργίας και λειτουργίας κρεµατορίων αποτελεί ευθύνη της Βουλής των Ελλήνων. Θεωρούμε ότι:
Η καύση των νεκρών δεν έχει επιβληθεί ως αποκλειστικός και υποχρεωτικός τρόπος διαχείρισης των νεκρών ανθρωπίνων σωμάτων. Σε αντίθετη περίπτωση θα προκληθεί σοβαρή αναταραχή στην κοινωνία, αφ’ ενός µεν διότι είναι εκτός των πολιτισμικών της ηθών, αφ’ ετέρου δε διότι η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού ανήκει σε μια μονοθεϊστική θρησκεία, η οποία απαγορεύει σε βαθμό δογματικό την καύση των νεκρών. Επιπρόσθετα, αποκλείει την ελεύθερη επιλογή του ατόμου όσο είναι εν ζωή.
Δέκα χρόνια μετά, η εκπλήρωση της τελικής αυτοδιάθεσης του σώματος όσων το επιθυμούν να γίνει διά της αποτέφρωσης δεν μπορεί να λάβει χώρα σε ελληνικό έδαφος. Αναγκαστικά πρέπει να μεταφέρεται εκτός Ελλάδας, συνήθως στη Βουλγαρία ή την Ουγγαρία. Στην Ελλάδα η αποτέφρωση των νεκρών εξακολουθεί να συναντά τη σθεναρή αντίδραση της Εκκλησίας, που σύμφωνα με χθεσινή ανακοίνωση της Ιεράς Συνόδου θεωρεί το ανθρώπινο σώμα ως ναό του Αγίου Πνεύματος, στοιχείο της υποστάσεως του ανθρώπου, που έχει πλασθεί κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού, και για τον λόγο αυτόν η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση αντιμετωπίζει το νεκρό σώμα «όχι ως στερεό απόβλητο, όπως οι απολογητές της αποτέφρωσης, αλλά το περιβάλλει με σεβασμό και τιμή ως έκφραση αγάπης προς το κεκοιμημένο μέλος της.
Με την… ανακύκλωση απορριμμάτων παραλληλίζει την καύση των νεκρών η Εκκλησία της Ελλάδας αδιαφορώντας προκλητικά για την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου και των προσωπικών επιλογών του καθενός πάνω στη «σωματική ιδιοκτησία» του.
Σε ένα κράτος δικαίου που σέβεται τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των πολιτών και δεν κάνει διαχωρισμούς με βάση αυτό το κριτήριο, ο καθένας και η καθεμία έχει το δικαίωμα να επιλέξει τον τρόπο με τον οποίο θα διαθέσει το σώμα του, ταφή ή αποτέφρωση, και κανένας δεν πρέπει να εμποδίζει την όποια συνειδητή επιλογή των ανθρώπων εν ζωή.
Κλείνοντας, πρέπει να πούμε ότι τελικά δεν είναι ούτε ριζοσπαστική λύση, ούτε αντίδραση στις παραδόσεις, διότι όπως είδαμε στην παρουσίαση και το κατανοήσαμε, είναι ζήτημα ελεύθερης βούλησης κατά του πατερναλισμού της Εκκλησίας, η οποία είναι παρεμβατική σε βαθμό που περιορίζει τις ατομικές ελευθερίες και αποφάσεις των ανθρώπων. Επίσης το οξύμωρο είναι ότι μια εκ των ιδιοτήτων του ανθρώπου είναι «ελεύθερος» με δική του βούληση, παρ’ όλα αυτά διαπιστώνουμε αντίφαση σε αυτό το σημείο. Δεν θα επεκταθούμε σε αυτό, διότι είναι το ζήτημα αρκετά περίπλοκο και απαιτεί περαιτέρω διάλογο.
