Ο ρόλος του πατέρα στην ανατροφή των παιδιών δεν είναι πάντα κάτι συνηθισμένο στη φύση. Συγκεκριμένα, η εμφάνιση αυτού το χαρακτηριστικού στον άνθρωπο φαίνεται αρκετά περίεργη καθώς παρατηρείται σπάνια στα θηλαστικά. Μια νέα έρευνα ωστόσο, που πραγματοποιήθηκε από ερευνητές πανεπιστημίων της Γαλλίας και της Αμερικής, προτείνει μια νέα θεωρία. Είναι πιθανό λοιπόν, να εμφανίστηκε και να επικράτησε τελικά η πατρότητα λόγω κλιματικής αλλαγής.
Το σύστημα ζευγαρώματος που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος φαίνεται ότι είναι μοναδικό μεταξύ των θηλαστικών. Συγκεκριμένα, ο άνθρωπος ζει σε μικτές κοινωνίες θηλυκών-αρσενικών, στις οποίες επικρατεί κυρίως η μονογαμία. Τα παιδιά, διαφόρων ηλικιών, ανατρέφονται από τον πατέρα και τη μητέρα, οι οποίοι φροντίζουν για αυτά και τους παρέχουν τροφή. Η μητρότητα και η πατρότητα είναι σημαντικές έννοιες για τις ανθρώπινες κοινωνίες. Στις πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες, ο ρόλος των θηλυκών ήταν κυρίως η ανατροφή των παιδιών και η επεξεργασία της τροφής. Το μεγαλύτερο μέρος της τροφής όμως έφερναν στο σπίτι τα αρσενικά, τα οποία ασχολούνταν με το κυνήγι και το ψάρεμα. Το συγκεκριμένο σύστημα ωστόσο, διαφέρει κατά πολύ από αυτό που παρατηρείται στα υπόλοιπα πρωτεύοντα. Συγκεκριμένα, οι κοινωνίες των μεγάλων πιθήκων, οι οποίοι είναι το πιο συγγενικό στον άνθρωπο είδος, είναι πολυγαμικές και το αρσενικό σπάνια συμμετέχει στην ανατροφή των απογόνων του. Επομένως, ποια η προέλευση της πατρότητας στον άνθρωπο;
Από την πολυγαμία στη μονογαμία
Στις πολυγαμικές κοινωνίες, τα αρσενικά ζευγαρώνουν με πολλά διαφορετικά θηλυκά. Έτσι, ένα αρσενικό που θα αποφασίσει να μοιραστεί την τροφή του με το θηλυκό που ζευγάρωσε και τους απογόνους της δεν έχει κάποιο προφανές βιολογικό πλεονέκτημα για να επικρατήσει. Το συγκεκριμένο αρσενικό μοιράζεται την τροφή του με ένα θηλυκό και το μωρό της, και μάλιστα η πιθανότητα το μωρό να είναι δικός του απόγονος είναι πολύ μικρή σε πολυγαμικές κοινωνίες. Αντίθετα, τα υπόλοιπα αρσενικά συνεχίζουν να ζευγαρώνουν με πολλά διαφορετικά θηλυκά και δεν μοιράζονται την τροφή τους, επομένως αυξάνονται οι πιθανότητες επιβίωσης τους.
Ποιος είναι ο λόγος λοιπόν που επικράτησε τελικά η μονογαμία και η πατρική φροντίδα; Σύμφωνα με μια θεωρία αυτό οφείλεται στην επιλογή των θηλυκών. Συγκεκριμένα, προτείνεται ότι τα θηλυκά αντάλλαξαν την σεξουαλική ελευθερία τους με την παροχή φαγητού από το αρσενικό. Τα θηλυκά δηλαδή άρχισαν να επιλέγουν αρσενικά που είχαν την τάση να φροντίζουν αυτές και τα μικρά τους και έπαψαν να επιλέγουν πολυγαμικά αρσενικά. Έτσι, τα αρσενικά που μεγάλωναν τα μικρά τους επιλέγονταν πιο συχνά και άφηναν περισσότερους απογόνους με αποτέλεσμα την επικράτηση της μονογαμίας και της πατρικής φροντίδας. Η συγκεκριμένη θεωρία ωστόσο δεν είναι ιδιαίτερα αποδεκτή καθώς δεν μπορεί να εξηγηθεί αυτή η αλλαγή στη συμπεριφορά των θηλυκών αλλά και αλλαγές στη συμπεριφορά των αρσενικών.
Κλιματική αλλαγή: Το κλειδί για την εμφάνιση της πατρότητας
Μια έρευνα που δημοσιεύτηκε πολύ πρόσφατα προτείνει μια νέα θεωρία την προέλευση της πατρότητας. Συγκεκριμένα, οι συγγραφείς του άρθρου αναφέρουν την κλιματική αλλαγή ως πιθανό λόγο, καθώς έκανε απαραίτητη τη συνεργασία μεταξύ αρσενικών-θηλυκών αλλά και μεταξύ των αρσενικών. Στο τέλος της Πλειόκαινου περιόδου και στις αρχές της Πλειστόκαινου, φαίνεται πως οι κλιματικές συνθήκες άλλαξαν με την εμφάνιση ξηρασίας στην Αφρικανική σαβάνα. Έτσι η εύρεση τροφής έγινε μια δύσκολη δραστηριότητα που απαιτούσε πολύ χρόνο. Προκειμένου να επιβιώσουν οι άνθρωποι, έπρεπε να έχουν μια διατροφή πλούσια σε πολλά θρεπτικά και φυσικά ζωικά προϊόντα, που έγινε πολύ δύσκολο να εντοπίσουν.
Το κυνήγι δεν μπορούσε να συνδυαστεί εύκολα με το κουβάλημα των μικρών και το τάισμα τους. Επίσης, έγινε ιδιαίτερα απαιτητικό και απαιτούσε τακτική εξάσκηση και υπομονή για να είναι πετυχημένο. Επομένως, η συνεργασία μεταξύ αρσενικών και θηλυκών εξασφάλιζε πιο αποτελεσματικά την επιβίωση των ατόμων. Η μητέρα αναλάμβανε την ανατροφή των παιδιών ενώ το αρσενικό κυνηγούσε προκειμένου να εξασφαλίσει τροφή. Ακόμη, αυτός ο καταμερισμός δραστηριοτήτων εξασφάλιζε ένα πλούσιο και ισορροπημένο διατροφολόγιο σε όλη την οικογένεια. Τα τρόφιμα που έφερναν τα αρσενικά με το κυνήγι ήταν πλούσια σε πρωτεΐνες, λίπη και συγκεκριμένα θρεπτικά, όπως ο ψευδάργυρος. Τα θηλυκά αντίθετα, συγκέντρωναν τρόφιμα που έβρισκαν σε κοντινή απόσταση από τον τόπο κατοικίας, όπως διάφορα φυτά. Αυτά ήταν κυρίως πλούσια σε υδατάνθρακες.
Μια ακόμη όμως μεγάλη αλλαγή ήταν ότι η εύρεση τροφής απαιτούσε τη συνεργασία των αρσενικών. Στις πολυγαμικές κοινωνίες, τα αρσενικά ανταγωνίζονται για την επικράτησή τους και το ζευγάρωμα με όσο το δυνατόν περισσότερα θηλυκά. Η έλλειψη τροφής όμως, οδήγησε στη δημιουργία ομάδων αρσενικών που συνεργάζονταν προκειμένου να εξασφαλίσουν μεγαλύτερες ποσότητες τροφής. Ακόμη, πολλά αρσενικά μπορούσαν να κυνηγήσουν πιο εύκολα επικίνδυνα και μεγάλα ζώα.
Επομένως, τα αρσενικά ‘πατέρες’ που κυνηγούσαν και πρόσφεραν τροφή στα παιδιά τους είχαν μεγαλύτερο πλεονέκτημα επιβίωσης. Άρα η πατρότητα εξαπλώθηκε. Οι ερευνητές τονίζουν βέβαια ότι ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να διατηρηθεί ακόμη και χωρίς απόλυτη μονογαμία, όταν δηλαδή τα αρσενικά ‘πατέρες’ συνυπάρχουν με αρσενικά που δεν συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο.
Πηγές:
Ingela Alger, Paul L. Hooper, Donald Cox, Jonathan Stieglitz, Hillard S. Kaplan. Paternal provisioning results from ecological change. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2020; 201917166
