5 Θεατρικά ρεύματα του 19ου αιώνα

Ρομαντισμός

Το κίνημα του Ρομαντισμού υπήρξε δημιούργημα της πρώτης αστικής κοινωνίας. Ο Ρομαντισμός ξεκινά στην Γερμανία από τα τέλη του 18^ου αιώνα και είναι η συνέχιση του προρομαντισμού, με κυρίαρχο συστατικό την φαντασία. Ο ρομαντισμός εκφράζεται με την ευαισθησία, το συναίσθημα και την επαφή με την φύση. Στη Γαλλία ο θρίαμβος του ρομαντισμού στο θέατρο ήρθε με τον Hernani (1830) του Hugo, ενώ το έργο Burgraves (1840) σήμανε το τέλος του.

Ρεαλισμός

Ο ρεαλισμός είναι ένα αισθητικό ρεύμα, το οποίο εμφανίζεται μεταξύ 1830 και 1880. Αποτελεί μία τεχνική κατάλληλη να αποδώσει αντικειμενικά την ψυχολογική και κοινωνική πραγματικότητα του ανθρώπου. Η λέξη ρεαλισμός εμφανίζεται το 1826 στο Mercure francais για να συγκεντρώσει τις αισθητικές που βρίσκονται στον αντίποδα του κλασικισμού, του ρομαντισμού και της τέχνης για την τέχνη, εγκωμιάζοντας την πιστή μίμηση της «φύσης». Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, αφού ο ρομαντισμός παρακμάζει, για λίγο θα αναπτυχθεί ένα είδος εν ονόματι “ψευδορομαντισμός”. Από αυτό το σημείο κι έπειτα, θα “γεννηθεί” μία γκάμα δακρύβρεχτων έργων. Παράλληλα, πρωτοποριακοί συγγραφείς με φρέσκιες ιδέες, θα ανταποκριθούν στο νέο ρεύμα και θα εκφράσουν τον Ρεαλισμό. Το ρεύμα αυτό, χαρακτηρίζεται από την ανάγκη να εκφραστεί το πραγματικό, το συγκεκριμένο, το αντικειμενικό. Βέβαια, σπουδαίοι ρεαλιστές συγγραφείς, με πάτημα τα προσωπικά τους βιώματα και τα συναισθήματα τους, δημιουργούν κι εκφράζουν διαφορετικές αποχρώσεις του ρεύματος: συμβολικός ρεαλισμός, υποκειμενικός ρεαλισμός, υπερρεαλισμός, σοσιαλιστικός ρεαλισμός κ.ά. Ο ρεαλισμός συνοδεύεται από στυλιζαρισμένα και τυποποιημένα στοιχεία, ώστε να απλοποιήσει την αντίληψη του μύθου και των σκηνικών λεπτομερειών. Τα στοιχεία αυτά, προσεγγίζουν το πραγματικό αντί να το απομακρύνουν.

Advertisements

Οι αντιπροσωπευτικότεροι ρεαλιστές συγγραφείς είναι: Χένρικ Ίψεν, Άουγκουστ Στρίνμπεργκ, Αντόν Τσέχοφ,  Άρτουρ Σνίτσλερ, Φρανκ Βέντεκιντ, Γκέρχαρτ Χάουπτμαν, Λουίτζι Πιραντέλο, Ευγένιος  Ο’ Νηλ.

Νατουραλισμός

Ιστορικά, ο νατουραλισμός είναι ένα καλλιτεχνικό κίνημα, το οποίο γύρω στα 1880-1890, εγκωμιάζει την πλήρη αναπαραγωγή μιας πραγματικότητας, μη στυλιζαρισμένης, διατηρώντας το ύφος και την τεχνική της φωτογραφικής αναπαραγωγής της πραγματικότητας. Στο θέατρο, αποδίδεται με αληθοφανή σκηνικά, τα οποία είναι κατασκευασμένα από πραγματικά αντικείμενα. Ο νατουραλισμός ανανεώνει και εκσυγχρονίζει την σκηνοθεσία, η οποία εγκαταλείπει τις κλασικές συμβάσεις και ακολουθεί νέες τεχνικές. Καθώς, η ανάπτυξη του νατουραλιστικού θεάτρου ευνοήθηκε από τη δημιουργία «ανεξάρτητων» θεάτρων.

Ο όρος “νατουραλισμός” είναι επινόηση του Εμίλ Ζολά, για να τονίσει κατά αυτό τον τρόπο μια ειδική ριζοσπαστική μορφή του ρεαλισμού, διαχωρίζοντας έτσι τη θέση του από τους διάφορους δήθεν ρεαλιστές. Ο νατουραλισμός, αποτελεί την πιστή αντιγραφή της πραγματικότητας, αλλά δε θα βρει ιδιαίτερη ανταπόκριση στο θέατρο. Το νατουραλιστικό ρεύμα, εισάγει στο θέατρο ο Χάουπτμαν, ο οποίος αργότερα μεταπηδά στον Ρεαλισμό.

Συμβολισμός

Ο Συμβολισμός αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και ήταν μια προσπάθεια να διεισδύσει μέσα και πέρα απ΄την πραγματικότητα σ ’ένα κόσμο ιδεών και συναισθημάτων. Οι συμβολιστές εξέφραζαν τις ουσιαστικές αλήθειες πίσω από την επιφάνεια της πραγματικότητας, μέσω του ποιητικού λόγου και των συμβόλων. Οι εικόνες, τα αντικείμενα και οι καταστάσεις που χρησιμοποιούσαν είχαν αλληγορική χροιά και συμβολική υπόσταση. Τα έργα του Έντγκαρ Άλαν Πόε θεωρούνται μία από τις σημαντικότερες επιρροές της συμβολικής τέχνης. Τέλος, συγγραφείς όπως ο Μαίτερλινκ, ο Βάγκνερ, ο Ίψεν, ο Χόφμνασταλ, ο Έλιοτ, ο Γέητς, ο Στρίντμπεργκ, ο Πεσσόα και ο Πωλ Κλωντέλ χρησιμοποίησαν σύμβολα για να επινοήσουν μια γλώσσα που να αρκείται στον εαυτό της.

Εξπρεσιονισμός

Η εξπρεσιονιστική δραματουργία είναι αντιρεαλιστική και αναπτύσσεται στο Βερολίνο τέλη 19^ου αιώνα με αρχές 20^ου. Πρόδρομος του σύγχρονου εξπρεσιονισμού θεωρείται ο Στρίντμπεργκ. Ένα καθαρά εξπρεσιονιστικό κίνημα εκδηλώθηκε στο γερμανικό θέατρο μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Κάιζερ, Τόλερ), ενώ εξπρεσιονιστικά στοιχεία συναντάει κανείς και στα έργα των Μπρέχτ, Ο’ Καίηλυ, Ο’ Νηλ, κ.α. Η θεατρική σκηνογραφία βασίζεται πλέον στην μαγεία του φωτισμού. Η πράξεις συντομεύουν και παίρνουν τη μορφή ‘’σκηνής’’, ενώ κυριαρχεί έντονα το συμβολικό στοιχείο. Οι εξπρεσιονιστές εναντιώνονται στο θέατρο της εσωτερικότητας. Η πραγματικότητα παραμορφώνεται.

*Βιβλιογραφία: Λεξικό του θεάτρου, Pavis Patrice, Εκδ. Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, Αθήνα: 2006, σσ. 415-416, σσ. 442-443, σ. 470.