Ο Αριστοτέλης έδωσε τον εξής ορισμό στην κωμωδία:
«Η κωμωδία εστίν ώσπερ είπομεν μίμησις φαυλοτέρων μεν, ου μένίοι κατά
πάσαν κακίαν, αλλά του αισχρού εστι το γελοίον μόριον, το γαρ γελοίον εστιν
αμάρτημά τι και αίσχος ανώδυνον και ου φθαρτικόν, οίον ευθύς το γελοίον πρόσωπον
αισχρόν τι και διεστραμμένον άνευ οδύνης.»
Οι σωζώμενες αρχαίες κωμωδίες είναι δεκατρείς. Έντεκα από αυτές είναι του Αριστοφάνη και δύο του Μενάνδρου οι οποίες όμως όχι στο ακέραιο. Έτος-ορόσημο της αττικής κωμωδίας υπήρξε το 486 π.Χ, όπου παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά έργα κωμικών στα Μεγάλα Διονύσια. Ωστόσο, πρώτη φορά διοργανώθηκε αγώνας κωμωδίας με ευθύνη της πόλης στα Λήναια το 442 π.Χ. Θολό φαίνεται να είναι το τοπίο γύρω από την προέλευση και τα πρώτα στάδια της κωμωδίας. Κατά μια άποψη, η αρχαία κωμωδία είναι εύρημα του ποιητή Σουσαρίων από τα Μέγαρα. Ακόμη, είναι αμφίβολο αν η αττική κωμωδία επηρεάστηκε από την κωμική φάρσα του Επίχαρμου.
Ο κωμικός μύθος αντλεί την θεματολογία του από την καθημερινή ζωή,την κοινωνική πραγματικότητα και από τις συμπεριφορές προσώπων του πολιτικού και καλλιτεχνικού γίγνεσθαι. Αυτά τα πρόσωπα προκαλούσαν αποστροφή στα λαϊκά στρώματα για την αλλόκοτη συμπεριφορά τους π.χ οι Σοφιστές, ο Σωκράτης ή ο Ευρυπίδης που σατιρίζεται για τις ρηξικέλευθες ιδέες του πάνω στην τραγωδία. Η βωμολοχία και η δηκτικότητα ήταν αναγκαίο σύστοιχο της αρχαίας κωμωδίας. Αρχικά, τα στοιχεία αυτά είχαν ως στόχο την τέρψη του ακροατηρίου. Στη συνέχεια όμως βοήθησαν στην πρόοδο της πολιτείας καθώς αποδείχθηκαν ωφέλιμα για την στηλίτευση και την τιμωρία των οποιοδήποτε παρανομιών. Αξίζει να σημειωθεί ότι, στην αθηναϊκή δημοκρατία οι ποιητές απολάμβαναν του δικαιώματος της παρρησίας, χωρίς να φοβούνται τυχόν καταγγελίες γιατί τους προστάτευε ο ιερός νόμος του θεού Διονύσου.
Η πλοκή του κωμικού μύθου και η οργάνωση των μερών της κωμωδίας δεν συνέχονται με τον ίδιο αυστηρό τρόπο όπως συμβαίνει στην τραγωδία. Τα τυπικά μέρη της κωμωδίας είναι τα εξής:
- Πρόλογος : Εκτενής, παρουσιάζεται το κωμικό σχέδιο του ποιητή.
- Πάροδος του Χορού: Ο Χορός παίρνει θέση σχετικά με το κωμικό σχέδιο του ποιητή.
- Αγών: Επεισόδια της κωμωδίας, δύο υποκριτές ή ένας και ο Χορός εκφράζουν αντίθετες απόψεις, διεξάγεται αγώνας μέχρι να επικρατήσει μια άποψη.
- Παράβασις: Διακόπτεται η δράση, γίνεται με λόγο άσχετο προς την όλη υπόθεση και εμπεριέχει κρίσεις που αναφέρονται στην πολιτική και κοινωνική κατάσταση της πόλης. Στις κωμωδίες του Αριστοφάνη «Εκκλησιάζουσαι» και «Πλούτος» δεν υπάρχουν «Παραβάσεις» γιατί οι ελευθερίες του δήμου περιορίστηκαν.
- Διαλογικές σκηνές: Συνδέονται με τρόπο χαλαρό μεταξύ τους
- Έξοδος: Ο Χορός αποχωρεί με τον νικητή πρωταγωνιστή χορεύοντας και τραγουδώντας
Η γλώσσα, η αμφίεση των ηθοποιών και του Χορού στην αρχαία κωμωδία παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Η γλώσσα της αρχαίας κωμωδίας είναι η ομιλουμένη αττική διάλεκτος διανθισμένη με διάφορες φράσεις λαϊκού χαρακτήρα. Οι ηθοποιοί, τρεις εως πέντε, φορούν μάσκες και κρατούν φαλλούς. Ο Χορός απαρτίζονταν από 24 πρόσωπα με χαρακτηριστική ανομοιογένεια, ντύνεται παράξενα όπως σφήκες, βάτραχοι και άλλα με προσωπίδες και φαλλούς. Η όρχηση του ονομαζόταν κόρδαξ(=ακόλαστος χορός).
Βασικοί εκπρόσωποι της αρχαίας κωμωδίας είναι οι εξής:
- Ο Αριστοφάνης (445 π.Χ -386 π.Χ, πατέρας της αρχαίας κωμωδίας)
- Ο Κρατίνος ( 520 π.Χ – 423 π.Χ, δημιουργός της πολιτικής κωμωδίας)
- Εύπολις ( 445 π.Χ -412 π.Χ, έγραψε 17 κωμωδίες και κέρδισε πρώτα βραβεία κάμποσες φορές. Ήθελε μέσα από τις κωμωδίες του να πολεμήσει την επικρατούσα φαυλότητα της εποχής του.)
Πηγές:
- Brander Matthews. 1912. The Development of the Drama. Charles Scribner’s Sons, New York
- Τσακμάκης Α., «Αρχαία και Μέση Κωμωδία», Αλεξίου Ε., κ.ά., Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τόμος Α: Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδος, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2001.
- Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας,κεφάλαιο Αρχαία κωμωδία,εκδόσεις Διόφαντος
