Ο Edvard Munch ήταν Νορβηγός ζωγράφος. Πρόκειται για ένα πρόσωπο που η Ιστορία της Τέχνης περιθωριοποίησε, το πέρασμα του χρόνου, όμως, δικαίωσε. Οι φιγούρες του εξέφρασαν πολλά συναισθήματα, όπως την απόγνωση, τη θλίψη, το άγχος, την αγάπη και ασχολήθηκε, επίσης, με θέματα όπως ο θάνατος και η απελπισία. Άφησε πίσω του ένα έργο με απόλυτη συναισθηματική ειλικρίνεια. Μετέτρεψε τα βιώματά του σε έργα τέχνης και δεν εντάχθηκε ποτέ σε ένα συγκεκριμένο ρεύμα, καθώς με τις δημιουργίες του άγγιξε τον εξπρεσιονισμό, τον ιμπρεσιονισμό, τον ρεαλισμό, καθώς και τη μοντέρνα τέχνη.
Τα Πρώτα Χρόνια του Edvard Munch
Ο Edvard Munch γεννήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 1863 στη Νορβηγία, συγκεκριμένα στο χωριό Άνταλσμπρουκ. Το 1864 η οικογένειά του μετακόμισε στο Όσλο. Ο πατέρας του, Christian Munch, ήταν γιατρός και διετέλεσε ως ανώτερος ιατρικός υπάλληλος στον στρατό. Μητέρα του ήταν η Laura Cathrine Munch, την οποία έχασε σε μικρή ηλικία, το 1868, λόγω της φυματίωσης. Από την ίδια ασθένεια έφυγε το 1877 η μεγαλύτερη και αγαπημένη αδερφή του, Johanne Soophie. Την ανατροφή του Edvard Munch και των μικρότερων αδερφών του ανέλαβε ο ιδιαιτέρως πουριτανός πατέρας του, με τον οποίο πέρασαν δύσκολα και δυστυχισμένα παιδικά χρόνια. Πρόγονοι του ζωγράφου ήταν ο επίσης διάσημος ζωγράφος της Νορβηγίας Jacob Munch και ο ιστορικός Peter Andreas Munch, από τους οποίους φαίνεται να κληρονόμησε την κλίση προς τις τέχνες και τη διανόηση.
Το 1879 ξεκίνησε τη φοίτησή του σε κολέγιο με αντικείμενο την εφαρμοσμένη μηχανική και την αρχιτεκτονική. Εγκατέλειψε τις σπουδές του λόγω της υγείας του. Ως φιλάσθενος χαρακτήρας που ήταν, συχνά ήταν αδύναμος και άρρωστος, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να παρακολουθήσει τα μαθήματά του. Το 1880 παίρνει την απόφαση ζωής, όπως αποδείχθηκε, να ασχοληθεί με τη ζωγραφική. Ένα χρόνο μετά, εισέρχεται στο βασιλικό σχολείο του Όσλο. Εκεί μελετά τις τέχνες και διδάσκεται σχέδιο από τον ζωγράφο Christian Krohg και τον γλύπτη Julius Middelthun. Τα πρώτα του έργα είναι πολύ κοντά στο ρεύμα του ρεαλισμού, χωρίς αυτό όμως να στέκεται εμπόδιο στο να εκφράσει μέσα από τα πρώιμα έργα του το πολύπλοκο του ψυχικού του κόσμου.
Η Εξέλιξη και η Αναγνώριση του Ζωγράφου
Ο Edvard Munch είναι ένας ζωγράφος που καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του εξελισσόταν και αυτό φαινόταν καθαρά στον τρόπο που ζωγράφιζε, ο οποίος δεν παρέμεινε ποτέ στάσιμος. Το 1880 παρατηρείται πως στα έργα του επικρατεί ο νατουραλισμός, συνδυασμένος με τα έντονα χρώματα της παλέτας του ιμπρεσιονισμού. Στο «Πορτρέτο του Hans Leger» διακρίνουμε ξεκάθαρα την τάση του προς την φυσιοκρατία και στο «Rue Lafayette» μας δείχνει ξεκάθαρα την ιμπρεσιονιστική του διάθεση. Το 1892 παρουσιάζει τη «Μελαγχολία», ένα έργο με ιδιαίτερο αισθητισμό και πρωταγωνιστή το χρώμα. Στη «Μελαγχολία» ο ζωγράφος μας παρουσιάζει την κατάσταση που επικρατούσε στις σχέσεις την περίοδο που ζούσε στο Όσλο, η οποία ήταν η πρακτική της ελεύθερης αγάπης. Παρουσιάζονται δύο διαφορετικές εικόνες στον πίνακα: πρώτα μια φανταστική, αλλά αντικειμενική άποψη, ενός μελαγχολικού ανθρώπου και στη συνέχεια μια θολή εικόνα της μακρινής σκηνής που το μάτι του μυαλού συνειδητοποιεί, ως μια μεταφορά της, η αιτία της μελαγχολίας του. Η ζήλια του Jappe Nilssen ενέπνευσε τον ζωγράφο να φιλοτεχνήσει το έργο.
Ο Nilssen κάθεται στους βράχους στην ακτή του Asgardstrand, σε στάση περισυλλογής. Σε μικρή απόσταση βρίσκονται οι φιγούρες ενός άνδρα και μιας γυναίκας, οι οποίοι ετοιμάζονται να ξεκινήσουν μια βάρκα, για ένα νησί όπου θα ζήσουν την αγάπη τους. Το 1893 παρουσιάζει την «Κραυγή», η οποία απεικονίζει έναν άνδρα να περπατά σε μια γέφυρα και να τοποθετεί το κεφάλι του ανάμεσα στις παλάμες του. Άλλοι υποστηρίζουν πως κραυγάζει και άλλοι πως αντιδρά σε μια κραυγή που ακούγεται. Ο Munch εμπνεύστηκε την φιγούρα του πίνακα από μια περουβιανή μούμια, την οποία είχε δει σε έκθεση στο Παρίσι και είχε ακριβώς την ίδια έκφραση και στάση με αυτή του πίνακα. Το έργο έχει κλαπεί δύο φορές και έχει επιστραφεί πίσω.
Η δεκαετία του 1890 παρουσιάζεται από ένα λιτό στυλ, όσον αφορά στις εικόνες. Οι φιγούρες πρωταγωνιστούν σε ένα σχεδόν ανύπαρκτο σκηνικό και είναι σχεδόν πάντα στατικές. Το 1892 ο Edvard Munch ταξίδεψε στο Βερολίνο, ύστερα από πρόσκληση της Ένωσης Καλλιτεχνών, προκειμένου να παραστεί στην Έκθεση του Βερολίνου. Η έκθεση έκλεισε μέσα σε μόλις μία εβδομάδα και κατά τη διάρκειά της τα έργα του Munch προκάλεσαν διαφωνίες. Το ταξίδι στο Βερολίνο, το οποίο ήταν η κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, έδωσε στο ζωγράφο το εισιτήριο για τον κύκλο της διανόησης. Βρέθηκε ανάμεσα σε πλήθος καλλιτεχνών και ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου και εκεί δέχτηκε σημαντικές επιρροές για τα έργα του.
Από το 1900 και μετά ασχολείται και προσπαθεί να εκφραστεί και με άλλες μορφές τέχνης, όπως η ξυλογραφία, η λιθογραφία και η φωτογραφία. Μεγάλο ρόλο για την επιτυχία του στο Βερολίνο διαδραμάτισε ένα επιφανές πρόσωπο της πολιτικής, ο Βάλτερ Ράτεναου. Χωρίς τον Edvard Munch ο γερμανικός εξπρεσιονισμός δε θα είχε γεννηθεί. Το έργο του συνεχίζει να κερδίζει έδαφος και πολλοί ζωγράφοι επηρεάζονται από τα καλολογικά του στοιχεία και το στυλ του. Τα πρόσωπα που απεικονίζονται στα έργα του Munch είναι ηθοποιοί τοποθετημένοι στον καμβά. Οι φιγούρες του υποδύονται ρόλους, μέσα από τους οποίους εξωτερικεύουν τις καταστάσεις που βιώνει ο ζωγράφος. Οι εικόνες του υπαρξιακού φόβου, του άγχους, της μοναξιάς και των σύνθετων συναισθημάτων της ανθρώπινης σεξουαλικότητας είναι μερικές από αυτές που συναντάμε στα έργα του. Το 1908 ένα μεγάλο σοκ τον οδήγησε σε κλινική για αποκατάσταση. Γύρω στα 1920 οι κριτικοί εκθειάζουν τα έργα και το στυλ του λόγω των πιο αισιόδοξων θεμάτων, εκ των οποίων πολλά είχαν ως έμπνευση τη φύση. Καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 έβλεπε τα έργα του να αφαιρούνται από τα γερμανικά μουσεία, καθώς οι ναζί τα χαρακτήρισαν ως αντιπροσωπευτικά δείγματα εκφυλισμένης τέχνης. Την ίδια δεκαετία χάνει σταδιακά την όρασή του και επιλέγει να φιλοτεχνεί προσωπογραφίες. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου επιστρέφει στα θέματα της νιότης του και βλέπουμε έργα με θέμα την αγάπη και το θάνατο. Έχτισε ένα σπίτι και ένα ατελιέ στο Όσλο και έζησε εκεί μέχρι το τέλος της ζωής του. Έφυγε σε ηλικία 80 ετών, στις 23 Ιανουαρίου του 1944. Σε κάποια από τα τελευταία γραπτά του, έχοντας αντιληφθεί πως το τέλος πλησιάζει είχε γράψει: «Από το σάπιο σώμα μου θα ανθίσουν λουλούδια και θα είμαι μέσα τους και αυτή θα είναι η αιωνιότητα». Μετά το θάνατό του, οι αρχές ανακάλυψαν στον δεύτερο όροφο του σπιτιού του, μια συλλογή του από 1.008 έργα ζωγραφικής, 4.443 σχέδια και 15.391 εκτυπώσεις, καθώς και ξυλογραφίες, λιθογραφίες, ξυλόγλυπτα, χαλκογραφίες και φωτογραφίες.
Η Ψυχικά Διαταραγμένη Ζωή του Edvard Munch
Ο Edvard Munch μεγάλωσε σε ένα δυσάρεστο οικογενειακό περιβάλλον, γεμάτο φόβο και ενοχικότητα. Σε αυτό συνέβαλε ο αυστηρός και πουριτανός πατέρας του, ο οποίος έπασχε απο κατάθλιψη. Καθημερινά τρομοκρατούσε τα παιδιά του, λέγοντας τους, πως αν αμαρτήσουν δεν υπάρχει τρόπος για να επανορθώσουν και θα καταλήξουν στην κόλαση. Το οικογενειακό περιβάλλον ήταν κατακλεισμένο από φόβο, ενοχές, άγχος και θλίψη. Τα δύσκολα παιδικά χρόνια ενισχύθηκαν με τη διάγνωση της σχιζοφρένειας για μία απο τις μικρότερες αδελφές του, η οποία νοσηλεύτηκε.
Ο ζωγράφος είχε γράψει το εξής: «Κληρονόμησα δύο από τους πιο φοβερούς εχθρούς της ανθρωπότητας- την κληρονομιά της φυματίωσης και της παραφροσύνης– η ασθένεια, η τρέλα και ο
www.edvardmunch.org | «Το άρρωστο παιδί».
θάνατος ήταν οι μαύροι άγγελοι που στάθηκαν στο λίκνο μου».
Τα λόγια του Munch μας δείχνουν πως το φιλάσθενο του χαρακτήρα του και οι ψυχικές διαταραχές σημάδεψαν τη ζωή και το έργο του και πολλές φορές η θλίψη και τα αδιέξοδα του μυαλού του ήταν πηγή έμπνευσης. Μια τέτοια περίπτωση είναι και το έργο το «Άρρωστο Παιδί», το οποίο προκάλεσε σάλο στο Φθινοπωρινό Σαλόνι του Όσλο το 1886. Πηγή έμπνευσης του πίνακα αυτού ήταν η αρρώστια και εν τέλει ο χαμός της φυματικής αδερφής του.
Το 1899 εισήλθε σε σανατόριο, καθώς η φυματίωση σε συνδυασμό με τον αλκοολισμό δε του επέτρεπαν να συνεχίσει το έργο του. Η νοσηλεία αυτή, όμως, δεν ήταν αρκετή για να κρατηθεί μακριά από την κατάχρηση του αλκοόλ. Συνέχισε να πίνει και να επιδεινώνει την κατάστασή του. Βασανιζόταν από θλίψη, παραισθήσεις, μανία καταδίωξης και συχνά είχε ψυχωτικά επεισόδια. Το 1908 νοσηλεύτηκε σε ψυχιατρική κλινική, προκειμένου να καταπολεμήσει τη σχιζοφρένεια. Εκεί, επί οχτώ μήνες, δέχτηκε αγωγή αντιψυχωσικών φαρμάκων, που καταπολεμούν τις ψευδαισθήσεις, ακολουθούσε σωστή διατροφή για ενδυνάμωση, απείχε από το αλκοόλ και δέχτηκε θεραπεία ηλέκτρισης. Μετά τη νοσηλεία του, παρατηρείται μια πιο αισιόδοξη ματιά στην τέχνη του και η επιλογή πιο έντονων και ζωηρών χρωμάτων. Ο Edvard Munch είχε γράψει πως ήταν αδύνατο να αποβάλλει την αρρώστια του, καθώς σε αυτή όφειλε ένα μεγάλο μέρος την τέχνης του. Οι περίπλοκες καταστάσεις του διαταραγμένου μυαλού του πολλές φορές αποτυπώθηκαν στον καμβά.
Χαρακτηριστικό δείγμα είναι το διασημότερο έργο του «Η Κραυγή», καθώς το φιλοτέχνησε σε μια τεταμένη, για την ψυχική του κατάσταση, περίοδο. Η φιγούρα του πίνακα έχει τοποθετηθεί πάνω σε μια γέφυρα του Όσλο, όπου είχαν σημειωθεί πολλές αυτοκτονίες και πολύ κοντά βρισκόταν το «σφαγείο», όπως αποκαλούσε την κλινική όπου νοσηλευόταν η σχιζοφρενής αδελφή του. Η φιγούρα, ενώ απολαμβάνει ένα περίπατο, διαταράσσεται ξαφνικά, βλέπουμε την στιγμιαία καταστροφή της ανθρώπινης ακεραιότητας και τη μετατροπή της σε παραφροσύνη. Η πεσιμιστική διάθεση ήταν συχνή στα έργα του Edvard Munch ως απόρροια της ψυχολογικής του κατάστασης.
Παρακάτω παρακολουθούμε μια μικρή ξενάγηση, μέσα από ένα βίντεο, στο μουσείο Edvard Munch στο Όσλο.
Πηγές
https://www.edvardmunch.org/
https://el.wikipedia.org/
