Οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες (special needs) ή άνθρωποι με αναπηρία (disability), αποτελούν δύο ισότιμους όρους σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αναφοράς της βρετανικής λογοτεχνίας. Ένα θέμα που σίγουρα δεν μπορεί να εξαντλείται σε ένα άρθρο…
Αναφερόμαστε σε μία μεγάλη κατηγορία ανθρώπων που είναι ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνικής πραγματικότητας σε ολόκληρο τον κόσμο, σε όλες τις κοινωνίες από καταβολής τους. Βέβαια, η αντιμετώπιση τους από τους συνανθρώπους τους αλλά και από την Πολιτεία διαφέρει από χώρα σε χώρα, από την μία κοινωνία στην άλλη. Επίσης, μεταβάλλεται με την πάροδο των χρόνων, την εξέλιξη των κοινωνιών. Τον ρόλο και κυρίως την αντιμετώπιση των ατόμων με ειδικές ανάγκες μπορούμε να την εντοπίσουμε και στην εκάστοτε λογοτεχνική παραγωγή μίας χώρας, στα μυθιστορήματα, στην ποίηση, στα διηγήματα. Μία χώρα με σπουδαία και μακρόχρονη λογοτεχνική παράδοση είναι η Αγγλία (ως Βρετανία στη σύγχρονη εποχή). Ταυτόχρονα αποτελεί και ένα κράτος που αντιμετωπίζει με αρκετά μεγάλο σεβασμό και με ισχυρή νομοθεσία τα προβλήματα των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες. Για τον λόγο αυτό η αναζήτηση ανθρώπων με ειδικές ανάγκες στη βρετανική λογοτεχνία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Ήδη από την εποχή του Σέξπηρ, άνθρωποι με ειδικές ανάγκες, σωματικές αναπηρίες ή νοητικά προβλήματα παρουσιάζονται μέσα σε λογοτεχνικά κείμενα. Ο Ριχάρδος ο Τρίτος ομολογεί πως είναι “παραμορφωμένος” και “ακατάλληλος για τα αθλήματα” ενώ μέσα από την σωματική του δυσμορφία αναζητεί τη δικαιολογία για να γίνει “δαιμόνιος” και “προδότης”. Δηλαδή, η σωματική αναπηρία δεν εξετάζεται ως τέτοια αλλά γίνεται το έναυσμα για να παρουσιαστούν άλλα, συνήθως αρνητικά χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών που έχουν ειδικές ανάγκες ή σωματική αναπηρία. Ή γίνεται ένα εργαλείο στα χέρια του συγγραφέα για να αναπτύξει την πλοκή που επιθυμεί. Όπως η παρουσία του ανάπηρου παιδιού Τιμ Κράτσιτ στο βιβλίο “Χριστουγεννιάτικη Ιστορία” του Ντίκενς όπου, αν και δεν έχει σημαντικό ρόλο, διευκολύνει τον συγγραφέα να γράψει για τον πλούτο, την φιλανθρωπία και την απιστία. Στον Εραστή της Λαίδης Τσάτερλι, του Λώρενς, η τετραπληγία του Κλίφορντ Τσάτερλι αναδεικνύει από τη μία τη βαρβαρότητα του πολέμου και από την άλλη γίνεται η αφορμή ή δικαιολογία για τις απιστίες της συζύγου του.
Στην εποχή μας η παράδοση της ύπαρξης ανθρώπων με ειδικές ανάγκες στη βρετανική λογοτεχνία συνεχίζεται υπό νέες συνθήκες. Η νομοθεσία για την καλύτερη ενσωμάτωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες στο κοινωνικό τους περιβάλλον έχει βελτιωθεί και αυτή η εξέλιξη καταγράφεται και στη λογοτεχνία. Πλέον, πέρα από τη σωματική αναπηρία, δύσκολες καταστάσεις του μυαλού, διαταραχές και συμπεριφορές, όπως ο αυτισμός παρουσιάζονται σε μεγάλο βαθμό και με μία προσέγγιση που θέλει να αναδείξει τις δυσκολίες αυτών των ανθρώπων, τα ίσα δικαιώματα τους αλλά και τα ιδιαίτερα ταλέντα τους. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση εκείνη του νεαρού ήρωα με αυτισμό στο έργο του Μαρκ Χάντον Ποιος σκότωσε το σκύλο τα μεσάνυχτα όπου ο Κρίστοφερ έχει μία συμπεριφορά που μπορεί να ξαφνιάζει αλλά παρουσιάζεται ως μία δυνατότητα ανάμεσα σε πολλές συμπεριφορές που συναντάμε καθημερινά.
Η λογοτεχνία πέρα από στιγμές απόλαυσης έχει τη δυνατότητα και να διδάσκει για σύγχρονα ζητήματα όπως είναι η αντιμετώπιση και η αποδοχή των ατόμων με ειδικές ανάγκες από τους συνανθρώπους τους.
