Στην αναζήτησή μου για σπουδαίες προσωπικότητες, αυτοπροσδιοριζόμενες με το θηλυκό γένος – απ’ όσο τουλάχιστον ξέρουμε – συνάντησα την Sylvia Beach. Η Sylvia Beach, βιβλιοπώλισσα, εκδότρια και συγγραφέας, αποτέλεσε σίγουρα αυτό που θα χαρακτηρίζαμε ως μια απαράμιλλη και θορυβώδης προσωπικότητα, αποφασιστική και καλοσυνάτη, η οποία άφησε το δικό της ίχνος στον χώρο του βιβλίου, όχι μόνο εξαιτίας της ίδρυσης του, ευρέως πλέον γνωστού, βιβλιοπωλείου-βιβλιοθήκης «Shakespeare and Company», αλλά και λόγω του γεμάτου ζωντάνια και ευαισθησία χαρακτήρα της. Παρέα με την συνεργάτη και σύντροφό της Adrienne Monnier, η Sylvia δημιούργησε τον κατεξοχήν λογοτεχνικό προορισμό του Παρισιού, σε μια εποχή όχι και τόσο ευνοϊκά προσκείμενη στη γυναικεία της φύση.
Η γυναικεία παρουσία στο χώρο της βιομηχανίας του βιβλίου δεν ήταν πάντοτε τόσο ηχηρή όσο σήμερα. Σε μια κοινωνία ανδροκρατούμενη και συντηρητική, την ως τότε κοινωνία του 18ου και 19ου αιώνα, τα εμπόδια που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες όσον αφορά την αυτοδιάθεση και την ανεξαρτησία τους, απείχαν πολύ από το γενικό αίσθημα της απελευθέρωσης και της ισότητας που προβάλλονταν έπειτα από το κίνημα του Διαφωτισμού και τις νέες ανακαλύψεις. Οι γυναίκες ήταν υποχρεωμένες, στην περίπτωση που τους δινόταν η ευκαιρία να ασχοληθούν με κάποιο αντικείμενο που τους ενδιέφερε και το οποίο ξέφευγε από τα πρότυπα της εποχής, να «κρυφτούν» πίσω από το όνομα του πατέρα, του συζύγου ή του αδερφού τους. Σε κάθε περίπτωση, ένα αντρικό προσωνύμιο ήταν αυτό που, μπορεί να μην σου εξασφάλιζε την επιτυχία, σίγουρα όμως θα σου χάριζε την, όχι και τόσο αυτονόητη, δυνατότητα του επόμενου βήματος. Μόλις τον προηγούμενο αιώνα ήταν που γυναίκες στην Ευρώπη και την Αμερική, ξεκινούν με δειλά, σταθερά, ωστόσο, βήματα, να κάνουν αισθητή την παρουσία τους ως αυτόνομες συγγραφείς, εκδότριες ή βιβλιοπώλισσες· μια από αυτές είναι και η Sylvia Beach.
H μαία του λογοτεχνικού μοντερνισμού
Γεννημένη στις 14 Μαρτίου του 1887 στη Βαλτιμόρη, η Sylvia Beach προερχόταν από μια θρησκευτική οικογένεια, αποτελούμενη από τον πατέρας της, ο οποίος ήταν Πρεσβυτεριανός πάστορας, την μητέρα και τις δύο αδερφές της. Το πρώτο ταξίδι της στο Παρίσι έγινε ήδη από την εφηβική της ηλικία, όταν το 1901 η οικογένεια μετακόμισε εκεί για τρία χρόνια έπειτα από διορισμό του πατέρα ως βοηθού ιερέα της αμερικανικής εκκλησίας στο Παρίσι και διευθυντή του αμερικανικού φοιτητικού κέντρου. Παρά την επιστροφή τους στην Αμερική, και την εγκατάστασή τους στο New Jersay, η σχέση της Sylvia με την Ευρώπη δεν θα έμενε εκεί. Επέστρεφε συνεχώς, κάνοντας συχνά ταξίδια, ενώ μάλιστα πέρασε δύο χρόνια της ζωής της στην Ισπανία, δουλεύοντας στον Ερυθρό Σταυρό κατά τα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ίδια κατέληξε στο Παρίσι με στόχο να μελετήσει τη σύγχρονη γαλλική λογοτεχνία, όπου και παρέμεινε μέχρι και το τέλος της ζωής της, τον Οκτώβριο του 1962.
Πολύ νωρίς στη διαμονή της στο Παρίσι, ήταν κιόλας τα τελευταία χρόνια του πολέμου, η Sylvia είχε ήδη εξοικειωθεί με την πόλη. Το αγαπημένο της στέκι έγινε το βιβλιοπωλείο La Maison des Amis des Livres της οδού Οντεόν στο νούμερο 7, του οποίου ιδιοκτήτρια ήταν η Adrienne Monnier, ένα πρόσωπο καθοριστικής σημασίας για την Sylvia, τόσο στην επαγγελματική της σταδιοδρομία, όσο και στις διαπροσωπικές της σχέσεις· η Sylvia αμέσως έγινε μέλος της δανειστικής βιβλιοθήκης της Monnier, ξεκινώντας μια μακρόχρονη σύνδεση μεταξύ τους, μια σύνδεση φιλική, ερωτική και επαγγελματική. Δυο χρόνια αργότερα, το 1919, απέναντι από το βιβλιοπωλείο La Maison des Amis des Livres, στο νούμερο 8 στη γωνία της οδού Dupuytren, η Sylvia ανοίγει το Shakespeare and Company, έπειτα από την παρότρυνση και φυσικά με την καθοδήγηση της έμπειρης Monnier και με μοναδικό κεφάλαιο 3000 δολάρια από τις οικονομίες της μητέρας της.
Shakespeare and Company
Το Shakespeare and Company, ως ένα αγγλόφωνο βιβλιοπωλείο, σύντομα αναδείχθηκε ως το σημαντικότερο λογοτεχνικό στέκι της εποχής για νεαρούς συγγραφείς και διανοούμενους της εποχής της «Χαμένης Γενιάς», ενώ δύο χρόνια μετά την ίδρυσή του μεταφέρθηκε στο νούμερο 12 της ορού Οντεόν, ακριβώς απέναντι από το βιβλιοπωλείο της Mannier, εξαιτίας της επιτυχίας του. Ο ρόλος της Sylvia Beach και του Shakespeare and Co στην υποστήριξη και προώθηση των έργων διάσημων συγγραφέων, όπως ο James Joyce, ο Ernest Hemingway, ο F. Scott Fitzgerald και πολλοί άλλοι, ήταν καθοριστικός. Χαρακτηριστικό γνώρισμα ήταν η δανειστική βιβλιοθήκη του για τους συγγραφείς που αντιμετώπιζαν δυσκολίες, δίνοντάς τους την ευκαιρία να διαβάζουν βιβλία ακόμη και αν δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να τα αγοράσουν.
Η σχέση που διατηρούσε η Sylvia με του συγγραφείς και πελάτες της ήταν πολύ σημαντική για την επιτυχημένη πορεία του βιβλιοπωλείου, το οποίο λειτούργησε ως πολιτιστικός κόμβος όπου μπορούσαν να συγκεντρώνονται, να ανταλλάσσουν ιδέες και να συμμετέχουν σε συζητήσεις· η ζεστή και φιλόξενη προσωπικότητά της το έκανε καταφύγιο για τους ομογενείς που αναζητούσαν συντροφιά και έμπνευση, ενώ μάλιστα για ένα διάστημα, το βιβλιοπωλείο αποτέλεσε και ταχυδρομικός σταθμός για συγγραφείς και καλλιτέχνες που ήταν μέρος της κοινότητας των ομογενών στο Παρίσι κατά τις αρχές του 20ού αιώνα.
«Όλοι αυτοί οι συγγραφείς, ο Χέμινγουεϊ και ο Τζόυς σχεδόν ζούσαν μέσα στο βιβλιοπωλείο, σχεδόν δεν μπορούσα να δουλέψω»
[λόγια της Sylvia Beach]
Μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές της Sylvia Beach ήταν η απόφασή της να εκδώσει το πρωτοποριακό μυθιστόρημα του James Joyce «Οδυσσέας»(Ulysses), όταν πολλοί άλλοι εκδότες το είχαν απορρίψει λόγω του αμφιλεγόμενου και πειραματικού χαρακτήρα του. Η πρώτη έκδοση του «Οδυσσέας» εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Shakespeare and Company το 1922. Αργότερα ωστόσο, αυτή η απόφαση την οδήγησε σε οικονομικές δυσκολίες, όταν ο Joyce υπέγραψε συμβόλαιο με άλλον εκδότη, αφήνοντάς την χρεωμένη, έχοντας χρηματοδοτήσει και υποστεί σοβαρές απώλειες από αυτή την έκδοση.
Κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, στα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης, το βιβλιοπωλείο δεν έμεινε αλώβητο, αντιμετωπίζοντας σημαντικές οικονομικές προκλήσεις, παρ’ όλα αυτά παρέμεινε ανοιχτό με την στήριξη φίλων και θαμώνων του. Με το ξέσπασμα του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου, η Sylvia αναγκάζεται να κλείσει την επιχείρηση της έπειτα από την γερμανική κατοχή της Γαλλίας το 1941. Η ίδια στάλθηκε ως κρατούμενη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Vittel για έξι μήνες, από όπου κατάφεραν να την ελευθερώσουν. Αν και επέστρεψε στο Παρίσι, το βιβλιοπωλείο Shakespeare and Company επί της οδού Οντεόν, στο νούμερο 12, δεν άνοιξε ποτέ ξανά. Μερικά χρόνια αργότερα, τo 1951, βιβλιοπωλείο άνοιξε στο νούμερο 37 της Rue de la Bûcherie, υπό τη διεύθυνση του επίσης Αμερικανού George Whitman, ο οποίος, δύο χρόνια μετά το θάνατο της Sylvia, το 1964, του έδωσε το όνομα Shakespeare and Company προς τιμήν της.
Είναι εντυπωσιακό το πώς η ζωή και το έργο της Sylvia Beach σημάδεψαν τόσο άμεσα τον λογοτεχνικό κόσμο του Παρισιού αλλά, έμμεσα και ολόκληρου του κόσμου. Τι να ήταν στην πραγματικότητα αυτό που της άνοιξε διάπλατα τον δρόμο της μνημόνευσης; Σίγουρα η ευκαιρία που της δόθηκε να ταξιδέψει, η γνωριμία με την σύντροφό της αλλά και με σημαντικές προσωπικότητες της εποχής, όσο και η κομβική θέση του βιβλιοπωλείου της ήταν καθοριστικοί παράγοντες. Όμως αυτό που για εμένα φαίνεται να είχε την περισσότερη αξία ήταν η ίδια ως προσωπικότητα, φαίνεται πως ήταν τόσο ανοιχτή, βοηθητική και αποφασισμένη, ευαίσθητη και φιλική, πρόθυμη να δώσει ευκαιρίες σε όποιον πίστευε πως το χρειάζεται, τα λόγια που ο Χέμινγουει έγραψε για αυτή μα δίνουν μια μικρή γεύση της μοναδικής της προσωπικότητας:«…Δεν είχε κανένα λόγο να με εμπιστευτεί. Όμως εκείνη ήταν απολαυστική, γοητευτική και εγκάρδια και πίσω της στον τοίχο, από το πάτωμα ίσαμε το ταβάνι και συνεχίζοντας ως την πίσω αίθουσα που έβγαζε στην εσωτερική αυλή του κτηρίου, υπήρχαν ατελείωτα ράφια από τον θησαυρό της βιβλιοθήκης της».
Πηγές:
https://www.bovary.gr/faces/oramatistes/silbia-mpits-shakespeare-and-company
https://www.writersdigest.com/write-better-fiction/6-things-every-writer-should-know-about-sylvia-beach-and-shakespeare-and-company
