Είναι μερικά βιβλία που η διάστασή τους μπορεί και να σε ξεπερνά. Ξεκινάς από τις πρώτες σελίδες και αναλογίζεσαι τον ρόλο σου σαν αναγνώστης, κυρίως δε κατά πόσο μπορεί να βυθιστείς σε έναν ακόμα κόσμο.
Στο Σπίτι από φύλλα, ο Mark Z. Danielewski βρίσκει την ευκαιρία να σταθεί κόντρα σε αρκετές αφηγηματικές νόρμες και να κινηθεί σε μια αφήγηση πολυεπίπεδη και όχι-γραμμική.
Η ιστορία μοιάζει απλή: ένα περιθωριακός ήρωας (Τζ. Τρουάντ) έχει εις χείρας του τα χειρόγραφα του τυφλού γέροντα Ζαμπανό, για ένα ντοκιμαντέρ. Η οικογένεια Νάβιντσον μετακομίζει στο σπίτι στην εξοχή, σε μια ανέλπιδη προσπάθεια για τη σχέση τους. Το ζήτημα που προκύπτει όμως δεν είναι παρά η διάσταση του σπιτιού. Συγκεκριμένα το παράδοξο είναι ότι υπάρχει διαφορά στην εξωτερική από την εσωτερική διάσταση του σπιτιού· το μέσα είναι μεγαλύτερο απ’ το έξω.
Λόγω της κατάστασης αυτής ο άντρας του σπιτιού, μαζί με μια ομάδα που συγκροτεί, αποφασίζουν να εξερευνήσουν (για μέρες ολόκληρες) την εσωτερική διάσταση του οικήματος. Στο πλαίσιο αυτό βρίσκονται αντιμέτωποι με τοίχους που εξαφανίζονται, πόρτες που εμφανίζονται το πουθενά, διαδρόμους που καταλήγουν σε διαφορετικά σημεία και γενικά έναν ατέρμονο λαβύρινθο που «καταπίνει» το μυαλό του ανθρώπου. Η ομάδα εξερεύνησης καταγράφει τα στοιχεία με κάθε τρόπο και το υλικό αυτό αποτελεί τον βασικό κορμό ενός ντοκιμαντέρ. Η καταγραφή αυτή είναι και ο πυρήνας των σημειώσεων του Ζαμπανό, τις οποίες, όπως προαναφέραμε, κατέχει ο Τρουάντ.
Η αφήγηση μοιάζει να δυσκολεύει καθώς περνά από τα διαφορετικά επίπεδα των προσώπων, μιας και ακόμα και τα σχόλια του Τρουάντ (του οποίου οι ατομικές προσδοκίες, ξεπερνούν τη ροή της ιστορίας) είναι ένας ακόμα κόσμος μέσα στο βιβλίο αυτό.
Ιδιαίτερες υποσημειώσεις και παραπομπές, παραρτήματα που θα ξαφνιάσουν, ποιητικές στιγμές που δικαιολογούν συγκεκριμένα στοιχεία της πλοκής, αλλά και γενικότερα μια σελιδοποίηση διαφορετική (μη-τυπική, ευτυχώς), είναι κάποια απ’ τα στοιχεία που όχι μόνο κάνουν το κείμενο να διαφέρει, αλλά υποστηρίζουν σε κάθε τους λέξη ακόμα και τη δομή της ιστορίας.
Σελίδες με πλάγιες λέξεις, σελίδες μα ανάστροφες παραγράφουν, σκόρπιες λέξεις στο κείμενο, σημεία που διαβάζονται μόνο σε καθρέφτη, υποσημειώσεις που θα μπορούσαν να είναι ξεχωριστή ιστορία από μόνες τους, παραπομπές που βρίσκουν αντιστοιχία και άλλες που (μάλλον) είναι φανταστικές, ακόμα και η παρέμβαση των «επιμελητών» στη συνοχή των σημειώσεων αυτών που συγκροτούν το βιβλίο, είναι στοιχεία που δεν έχουν ως σκοπό την απλή διαφοροποίηση από τα κλασικά βιβλία, αλλά συνδυάζονται με την ιστορία και τη ροή της πλοκής. Κάθε που σκορπίζουν οι λέξεις, σκορπίζει και η ψυχοσύνθεση κάποιου ήρωα. Κάθε που χαμηλώνουν στη σελίδα, οι διάδρομοι κατεβαίνουν, κάθε που σχηματοποιούνται, δίνουν απάντηση σε όσα προβληματίζουν τους ήρωες, και με τον τρόπο αυτόν ο συγγραφέας διαμορφώνει τον δικό του αφηγηματικό τρόπο.
Ο Mark Z. Danielewski μας καλεί σε έναν λαβύρινθο που ξεκινά από τις απλές συγκυρίες μιας οικογενειακής κατάστασης και καταλήγει να παρασύρει τον αναγνώστη σε έναν τρόπο σκέψης που ματαιώνει τη βεβαιότητα για τα πράγματα. Στήνει ένα σκοτάδι που μπορεί να δεχτεί τα πάντα και να εξηγήσει μόνο την ιδιαιτερότητά του. Μας αφήνει στην αρχή μιας πόρτας για την οποία ο γυρισμός μοιάζει να περνά απ’ τον παραλογισμό της σκέψης καθενός, μιας και η ζωή τελικά έχει περισσότερες από μία σταθερές διαστάσεις. Και σίγουρα η εσωτερική διάσταση, όχι μόνο ξεπερνά την εξωτερική, αλλά σε κάθε της εξερεύνηση αναμορφώνεται ολοκληρωτικά.
σημείωση: ιδιαίτερη σημασία έχει και η μνεία για τη μετάφραση του κειμένου από την Αθηνά Δημητριάδου, καθώς όπως διαφαίνεται τίποτα δεν έχει χαθεί απ’ το αρχικό κείμενο.
Οπισθόφυλλο:
Μια νεαρή οικογένεια μετακομίζει σ’ ένα μικρό σπίτι όπου διαπιστώνει κάτι τερατώδες: το εσωτερικό του σπιτιού τους είναι μεγαλύτερο από το εξωτερικό του. Βέβαια, ούτε ο βραβευμένος με Πούλιτζερ φωτορεπόρτερ Γουίλ Νάβιντσον ούτε η σύντροφός του Κάρεν Γκρην, ήταν προετοιμασμένοι ν’ αντιμετωπίσουν αυτή την παραδοξότητα, ώς την ημέρα που οι φωνές των δυο μικρών παιδιών τους άρχισαν να διηγούνται μιαν άλλη ιστορία – μια ιστορία με απτό σκοτάδι, με μιαν άβυσσο που μεγαλώνει αενάως πίσω από την πόρτα μιας ντουλάπας, και για εκείνο το ανόσιο βουητό που δεν θ’ αργήσει να γκρεμίσει τους τοίχους τους και να κατασπαράξει όλα τους τα όνειρα.
Πριν από χρόνια, όταν το “Σπίτι από φύλλα” άρχισε να κυκλοφορεί, δεν ήταν τίποτα παραπάνω από κάτι χαρτιά στοιβαγμένα πρόχειρα, μερικά από τα οποία, κάπου κάπου, αναδύονταν στην επιφάνεια του Internet. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι, κάποτε, αυτή η τρομαχτική ιστορία θα αποκτούσε ευάριθμους, αλλά πιστούς οπαδούς. Ξεκινώντας από μια ετερόκλιτη συντροφιά περιθωριακών νεαρών (μουσικοί, καλλιτέχνες του τατουάζ, προγραμματιστές, στρίπερ, περιβαλλοντολόγοι και αδρεναλινομανείς), το βιβλίο κατάφερε να φτάσει στα χέρια και παλαιότερων γενεών, που όχι μόνο αναγνώρισαν τους εαυτούς τους μέσα σ’ αυτή την αλλόκοτη σελιδοποίηση, αλλά και ανακάλυψαν ένα δρόμο για να επιστρέψουν στη ζωή των αποξενωμένων παιδιών τους.
Όταν, αργότερα, αυτό το εκπληκτικό μυθιστόρημα κυκλοφόρησε σε μορφή βιβλίου πλήρες, με τις χρωματιστές λέξεις του πρωτοτύπου, με κάθετες υποσημειώσεις και δύο νέα παραρτήματα, αναγνωρίστηκε από την κριτική και το κοινό ως το απόλυτο μεταμοντέρνο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, λογοτεχνικό θρίλερ, ιστορία τρόμου και ταυτοχρόνως λαμπρό δοκίμιο για τη σχέση πραγματικότητας και αναπαράστασης, που σταδιακά μετατρέπει τον αναγνώστη σε μαθητευόμενο μάγο και ερασιτέχνη ντετέκτιβ.
