Πρόσφατα, ο υπουργός εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, Μπόρις Τζόνσον, δήλωσε ότι η διαδικασία για το πολυσυζητημένο και αμφιλεγόμενο Brexit, την έξοδο δηλαδή της Μ. Βρετανίας από την Ε.Ε., θα ξεκινήσει στις αρχές του 2017. Και αυτό κάτω από τις συνεχείς πιέσεις της Ε.Ε., η οποία επιθυμεί να «ξεμπερδεύει» με το κεφάλαιο Brexit όσο πιο νωρίς γίνεται, προφανώς για να αποτιμήσει τις συνέπειες και να αντικρίσει τις προκλήσεις της επόμενης μέρας, προτού διογκωθούν υπέρμετρα, αλλά και να αποφύγει να εξελιχθεί το Brexit σε ένα φαινόμενο «μπούμερανγκ». Από την άλλη, ο Τζέρεμι Κόρμπιν, πρόσφατα επανεκλεγείς στο τιμόνι των Εργατικών, απαιτεί πλήρη ενημέρωση του Κοινοβουλίου για τις διαδικασίες που θα ακολουθηθούν, αλλά και αποφασιστική συμμετοχή του στις διαπραγματεύσεις.
Αυτή η τελευταία δήλωση προκαλεί ερωτηματικά και σκέψεις. Γιατί είναι σαφές ότι, παρόλο που πρόκειται για ένα ζήτημα υψίστης σημασίας, με σοβαρές οικονομικό/κοινωνικές και όχι μόνο συνέπειες για όλες τις χώρες της Ε.Ε., όχι μόνο για τη Βρετανία, δεν υπάρχει ακόμα σαφής σχεδιασμός. Δεν έχει αποφασιστεί δηλαδή ακόμα η διαδικασία που θα ακολουθηθεί, ποια όργανα θα συμμετέχουν σε αυτή κλπ. Η Βρετανίδα πρωθυπουργός βέβαια, αφήνει να εννοηθεί ότι τον πρωταρχικό ρόλο θα τον έχει η ίδια και τα εκτελεστικά όργανα της κυβέρνησης, σε αντίθεση με τους εργατικούς που, όπως ειπώθηκε απαιτούν διευρυμένη συμμετοχή του Κοινοβουλίου. Η τελευταία πρόταση μάλλον μοιάζει να είναι και η πιο δημοκρατική, αφού σε ένα τόσο κομβικό και ουσιώδες ζήτημα, λόγο και συμμετοχή στη διαμόρφωση του αποτελέσματος οφείλουν να έχουν όλοι οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι του λαού. Από την άλλη, ίσως η πρώτη προσέγγιση να είναι η πιο ρεαλιστική, καθώς στο κοινοβούλιο θα υπάρχουν αντικρουόμενες φωνές και προτάσεις, και έτσι το αποτέλεσμα θα είναι πιο γρήγορο και δομημένο. Έτσι κι αλλιώς, στα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα η εξουσία για τέτοια ζητήματα επαφίεται αποκλειστικά στην εκτελεστική εξουσία.
Βέβαια, η αβεβαιότητα και η ασάφεια ίσως εν μέρει οφείλονται και στην αβεβαιότητα της ίδιας της διαδικασίας η οποία οφείλεται σε δυο λόγους. Αρχικά, η διαδικασία της αποχώρησης ενός κράτους-μέλους της Ε.Ε. από την ένωση, είναι terra incognita για όλους τους συμμετέχοντες σε αυτή. Δεν έχει υπάρξει ποτέ στο παρελθόν αποχώρηση κράτους-μέλους, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν ούτε έτοιμοι μηχανισμοί διεκπεραίωσης της, ούτε επαρκής γνώση της διαδικασίας που πρέπει να ακολουθηθεί. Πολύ περισσότερο, σε πολιτικό επίπεδο διαφαίνεται ένα μούδιασμα, μια αμηχανία στην προσέγγιση του προβλήματος, που μεταφράζεται σε άγαρμπες και ατελείς προσεγγίσεις. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι το γεγονός ότι πρόβλεψη για αποχώρηση κράτους μέλους δεν υπήρχε καν στις προηγούμενες αναθεωρήσεις της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Σ.Ε.Ε.). Η πρόβλεψη του άρθρου 50, που ρυθμίζει τη διαδικασία, στην αναθεώρηση της Λισαβόνα, επικρίθηκε μάλιστα αρκετά, καθώς θεωρήθηκε «πισωγύρισμα» στην ενοποιητική πορεία.
Εδώ έγκειται και ο δεύτερος λόγος που η διαδικασία της αποχώρησης είναι τόσο αίολη. Συγκεκριμένα, το άρθρο 50 της Σ.Ε.Ε., είναι εξαιρετικά ασαφές σχετικά με τη διαδικασία αποχώρησης. Το μοναδικό πράγμα που στην ουσία θεσμοθετεί είναι ότι το αποχωρούν κράτος μπαίνει σε διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. σχετικά με το καθεστώς αποχώρησης. Σαφώς, θα περίμενε κανείς λεπτομερέστερη περιγραφή και ρύθμιση της διαδικασίας αποχώρησης. Κατευθυντήριες γραμμές για τις διαπραγματεύσεις, χρονικά όρια, «κόκκινες γραμμές» σχετικά με τις παραχωρήσεις της Ένωσης, ίσως ακόμα και ένα minimum/maximum βαθμό συνεργασίας μεταξύ των δύο μερών. Τίποτα όμως από αυτά δεν θεσμοθετείται, κάτι που καθιστά τη διαδικασία εξαιρετικά αβέβαιη, τόσο από νομική όσο και από πολιτική σκοπιά. Βέβαια, απηχείτε και εδώ ξεκάθαρα η απροθυμία της Ένωσης μπροστά στο θέμα αλλά και οι ιστορικές συνθήκες θεσμοθέτησης του άρθρου 50.
Όπως είναι φανερό, η επόμενη μέρα φαίνεται εξαιρετικά θολή, και παράλληλα εμφανίζει εξαιρετικό ενδιαφέρον η προσπάθεια σκιαγράφησης της. Και αυτό γιατί οι διαπραγματεύσεις που θα γίνουν θα ανακατατάξουν συθέμελα τον ευρωπαϊκό κοινωνικό και οικονομικό χάρτη. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε εάν θα διατηρηθούν και σε ποια μορφή π.χ. το ενιαίο δασμολόγιο στις εισαγωγές, η ελεύθερη διακίνηση προϊόντων και υπηρεσιών, αλλά και η ελεύθερη μετακίνηση και εύρεση εργασίας των πολιτών των κρατών-μελών. Αν μπορεί να γίνει μια πρόβλεψη, νομίζω ότι είναι ασφαλές να πούμε ότι θα υπάρξει αυξημένη συνεργασία, ίσως και διατήρηση μέρους της υπάρχουσας κατάστασης στο κομμάτι της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας, υπό τον φόβο τρομοκρατικών χτυπημάτων. Αντίθετα, η Βρετανική κυβέρνηση μάλλον θα επιδιώξει τη μικρότερη δυνατή συνεργασία στο κομμάτι της μεταναστευτικής και προσφυγικής κρίσης, ώστε να «θωρακιστεί» από τυχόν ποσοστιαία μετεγκατάσταση, αλλά και στο κομμάτι της οικονομίας, όσον αφορά τα πακέτα διάσωσης κρατών-μελών.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι η επόμενη μέρα του Brexit θα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, ένα γεγονός που θα μείνει στην ιστορία και θα αναλύεται από επιστήμονες όλων των πεδίων για πολλά χρόνια. Ακόμα πιο σίγουρο είναι ότι το ευρωπαϊκό ιδεώδες και η πορεία προς την ενοποίηση φαντάζουν «πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ειρημένοι». Αντί για ενοποίηση, τα κράτη-μέλη εμφανίζονται πιο διχασμένα από ποτέ και η Ε.Ε. βρίσκεται μπροστά στην πρώτη αποχώρηση της πορείας της. Αν προστεθεί στην εξίσωση η γνωστή και πολλαπλώς αποδεδειγμένη αδυναμία της Ένωσης στην επίλυση κρίσεων, η συνέχεια προμηνύεται εκρηκτική.
