Η λέξη θυμός στα αρχαία αναφέρεται στη σφαίρα της ψυχής που περικλείει το συναίσθημα και τη βούληση. Ο θυμός με άλλα λόγια αναφέρεται στο κέντρο του συναισθήματος που αποτελεί τον πυρήνα της υπάρξεώς μας. Σήμερα ο θυμός προσδιορίζεται ως ένα ισχυρό συναίσθημα που συνδέεται με καταστάσεις άγχους, επιθετικότητας ή οργής σε παιδιά αλλά και σε ενήλικες. Είναι μια εσωτερική κίνηση, μια αντίδραση ή ερμηνεία σε κάποια σκέψη ή αίσθηση που βιώνεται ως απειλητική για το άτομο και την ασφάλειά του. Συχνά η εσωτερική κίνηση που καταλήγει στο συναίσθημα του θυμού ενεργοποιείται από ένα εξωτερικό γεγονός. Όταν νιώσουμε με άλλα λόγια, ότι βιώνουμε μια απόρριψη, απώλεια, απειλή, ταπείνωση, σύγκρουση ή αδικία. Ότι απειλείται η αυτοεκτίμησή μας, η αξιοπρέπειά μας ή η ακεραιότητά μας, πράγματα που θεωρούμε κεκτημένα.
Η έκφραση του θυμού είναι στην ουσία η συσσώρευση πολλών αρνητικών συναισθημάτων ή τραυματικών βιωμάτων που το άτομο έχει υποστεί στο παρελθόν και ο μη έλεγχός τους στην παρούσα στιγμή. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι τα συναισθήματα πηγάζουν από μέσα μας. Είναι δικά μας και κατά συνέπεια, μπορούμε να έχουμε και τον πλήρη έλεγχό τους. Το βασικότερο κίνητρο του θυμού είναι όμως οι δικές μας σκέψεις. Οι προσωπικές ερμηνείες που δίνουμε στις καταστάσεις που λαμβάνουν χώρα γύρω μας. Καθώς επίσης, και ο συσχετισμός τους με αντίστοιχες εμπειρίες του παρελθόντος. Ο τρόπος με τον οποίο επιλέγουμε να ερμηνεύσουμε μια κατάσταση, μας προκαλεί και το αντίστοιχο συναίσθημα γι’ αυτή.
Θυμός – κάτι τόσο απλό ή μήπως τόσο περίπλοκο;
Το νόημα με το θυμό είναι να κοιτάξουμε πίσω αυτόν, μέσα μας. Τις περισσότερες φορές, όταν έρχεται με ορμή ψάχνουμε τρόπους να το διαχειριστούμε, να τον καταπνίξουμε ή και να τον αποφύγουμε σαν να μη συμβαίνει. Άλλοι αναζητούν τρόπους να τον κρύψουν κάπου σκοτεινά, εκεί που ήταν τόσο καιρό φυλαγμένος, σαν να ντρέπονται γι’ αυτό που νιώθουν. Είναι όμως το νόημα αυτό, με τούτο το συναίσθημα; Μήπως κάθε φορά με την εμφάνιση του μας βαράει ένα καμπανάκι σχετικό με την ύπαρξή μας, το οποίο εμείς επιδεικτικά συνεχίζουμε να αγνοούμε; Μήπως ο φόβος να δούμε πίσω από αυτό το συναίσθημα είναι στην πραγματικότητα μεγαλύτερος από την υποτιθέμενη απειλή που νομίζουμε πως μας τον προκαλεί; Και αν δε φοβόμαστε την επαφή μας με το θυμό, τι είναι αυτό που μας φοβίζει στην πραγματικότητα;
Ο θυμός μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα κακό-τυλιγμένο και μπερδεμένο κουβάρι από κλωστές. Νομίζεις πως αν βρεις την άκρη και τραβήξεις μια, αυτή που περισσεύει, τότε θα λυθεί. Όμως στην πραγματικότητα η καθεμία έχει μπλεχτεί και δεθεί τόσο καλά με την άλλη που δεν τις ξεχωρίζεις πια. Είναι ένα σώμα. Το συναίσθημα του θυμού μοιάζει σαν να ξέρεις από τι προέρχεται αλλά στην ουσία έχεις πλήρη άγνοια για το τι κρύβεται από πίσω. Κάτι τόσο μπερδεμένο και τόσο καλά δεμένο με το παρελθόν σου, αλλά και με την ίδια σου την ύπαρξη.
Η γέννηση του θυμού στη ζωή μας:
Οι άνθρωποι μεγαλώνοντας δεν παύουν να έχουν και να φέρουν μαζί όλα εκείνα τα συναισθήματα των παιδικών τους χρόνων. Εκείνες τις μνήμες που χάραξαν την παιδική τους ύπαρξη. Η δομή του εγώ μας όταν γεννιόμαστε δεν έχει σχηματιστεί ακόμα. Εξού και είμαστε τόσο ευάλωτοι και ανοιχτοί στη διαμόρφωσή του από τον έξω κόσμο. Το παιδί χρειάζεται δύο έως τρία χρόνια ύπαρξης σ’ ένα σταθερό περιβάλλον προκειμένου να αποκτήσει μια εσωτερική ασφάλεια. Αν κατά συνέπεια, το άτομο ανατραφεί σ’ ένα στοργικό περιβάλλον, όπου η αγάπη και η φροντίδα της μητέρα ήταν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας του, τότε είναι σε θέση να γίνει ένας ενήλικας με αυτοπεποίθηση.
Έχει καταφέρει με άλλα λόγια, να εσωτερικεύσει την αγάπη που έχει δεχτεί και να δημιουργήσει θετικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. Αν ένα παιδί, εισπράττει αποδοχή μαθαίνει να εμπιστεύεται τον εαυτό του και τα συναισθήματά του. Μέσα από την εκδήλωση συναισθημάτων της μητέρας είναι σε θέση να αποδεχτεί και να εκφράσει και τα δικά του συναισθήματα. Χωρίς φόβο, ενοχή ή ντροπή. Η ανατροφή ενός παιδιού είναι σαν να φυτεύεις έναν τόσο δα σπόρο στο χώμα. Αν καταφέρεις να κρατήσεις ένα ζεστό περιβάλλον χωρίς απότομες και επικίνδυνες για τον ίδιο αλλαγές κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του, τότε ο σπόρος αυτός είναι έτοιμος να βλαστήσει.
Θυμός ως αποτέλεσμα παιδικών τραυμάτων:
Δεν ήταν όμως για όλα τα παιδιά οι συνθήκες κατάλληλες. Σε άλλες περιπτώσεις ο θυμός έγινε η προσπάθεια του παιδιού να φροντίσει τον εαυτό του. Να επισημάνει την ύπαρξη του και να εκφράσει τις ανάγκες του. Μια επιθετικότητα που μπορεί να έμεινε για χρόνια καλά κρυμμένη πίσω από παιδικά χαμόγελα. Συσσωρευμένος θυμός που ούτε οι ίδιοι έχουν γνωρίσει, εν αντιθέσει έχουν απλώς απωθήσει. Ο θυμός όμως υπάρχει για να δηλώσει ένα αίσθημα δυσφορίας, η οποία προέρχεται από ανικανοποίητες ανάγκες. Ανάγκες που έγιναν τραύματα. Βρέφη τα οποία δε βίωσαν την αίσθηση φροντίδας ήρθαν από πολύ νωρίς αντιμέτωπα με το φόβο της εγκατάλειψης, της ανασφάλεια, του πόνου και της σύγχυσης. Ως ενήλικες συνεχίζουν να ψάχνουν τη φροντίδα που δεν πήραν. Ψάχνοντας έξω από τους ίδιους αναζητούν κάποιον να τους φροντίσει το κενό και να πάρει την ευθύνη της ύπαρξης τους.
Ο θυμός όμως αρχίζει από την έλλειψη αγάπης στον ίδιο τους τον εαυτό. Τα άτομα αυτά στρέφονται προς τους άλλους για να λάβουν όσα δε πήραν χωρίς όμως να έχουν τα εφόδια να διαχειριστούν τον πόνο που φέρνει η ζωή. Άλλωστε ο θυμός είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της αλλαγής προς την αποδοχή. Αναπόφευκτα προκύπτουν σε αυτά τα άτομα στοιχεία απογοήτευσης και διαχείρισης θυμού. Βιώνουν με άλλα λόγια μια διαρκής ενοχοποίηση των άλλων και ένα μόνιμο αίσθημα θυμού μέσα τους.
Σε άλλες περιπτώσεις παιδιά υιοθετούν και κουβαλούν το θυμό των γονιών τους. Παίρνοντάς τους ως πρότυπα ζωής, διδάχτηκαν από τις αντιδράσεις τους και τις έκαναν δικές τους. Ακόμα και αν μέσα σε αυτές τις οικογένειες υπήρξε βία και επιθετικότητα. Ενώ κλείνοντας υπάρχουν και περιπτώσεις παιδιών που μεγάλωσαν σε μια οικογένεια όπου η έκφραση συναισθημάτων να ήταν κάτι το μη αποδεκτό. Μπορεί να αντιμετωπίστηκε με απόρριψη δημιουργώντας σε αυτά τα παιδιά ένα αίσθημα ντροπής για όσα νιώθουν. Συσσωρευμένος, καλά κρυμμένος θυμός πίσω από παγωμένα και αδιάφορα πρόσωπα δημιούργησαν άθελα τους, φαύλους κύκλους από γενιά σε γενιά.
Η ουσία του θυμού:
Κοιτώντας πίσω από αυτό το συναίσθημα θα αντικρίσουμε ότι όταν ο θυμός που βιώνουμε με κάποιον άλλον είναι πολύ έντονος συνήθως συνδέεται με κάτι δικό μας. Αυτό συμβαίνει γιατί ό,τι έχουμε μάθει να πολεμάμε με τον ίδιο μας τον εαυτό, το πολεμάμε ακόμα και αν το δούμε απέναντί μας. Κατά συνέπεια, ο λόγος που συχνά θυμώνουμε με τους άλλους είναι άμεσα συνδεδεμένος με τη δική μας ιστορία και όχι με το άτομο που θεωρούμε υπαίτιο, ξεσπώντας το θυμό μας. Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα που στην ουσία εκφράζει ταυτόχρονα μια ανάγκη και μια αδυναμία σύνδεσης. Τα άτομα που βιώνουν έντονα το συναίσθημα του θυμού δεν είναι κάτι το οποίο επιθυμούν. Το φίλτρο του θυμού τα κάνει όλα να μοιάζουν παράλογα. Μέσα τους πονάνε και παλεύουν. Νιώθουν μόνοι αλλά έχουν συνηθίσει να χρησιμοποιούν αυτά τα «σκληρά συναισθήματα», ώστε να μουδιάζουν τα βαθύτερα που προέρχονται από τα τραύματά τους.
Πολλά άτομα βιώνουν θυμό προς τους γονείς τους και μένουν σε αυτό. Αν εκφράσουν λύπη, αναγκαστικά θα πρέπει να παραδεχτούν πως λυπούνται γιατί η μητέρα τους δεν τους φρόντιζε όσο είχαν ανάγκη. Και αν πάνε ένα βήμα ακόμα πιο πίσω θα βιώσουν μια εγκατάλειψη και μια μοναξιά από την αδιαφορία της μητέρας. Κάτι που πονάει πολύ περισσότερο από το να είναι απλά θυμωμένοι μαζί της. Κατά συνέπεια, πίσω από τη μάσκα του θυμού κρύβονται συναισθήματα όπως η θλίψη, η ντροπή, η απόγνωση, ο πόνος. Ο θυμός γι’ αυτά τα άτομα είναι μια άμυνα ώστε να μη σκαλίσουν παρά μέσα, γιατί ξέρουν πως αυτή η διεργασία θα είναι ανυπόφορη.
Το άτομο δε θυμώνει με κάτι που δεν τον αφορά. Θυμώνει με κάτι πολύ γνώριμο, επίπονο και τραυματικό γι’ αυτόν τον ίδιο. Μέσω του άλλου ατόμου ουσιαστικά ερχόμαστε σε επαφή με αυτό που μας ενοχλεί μέσα μας. Με ένα δικό μας κομμάτι. Αναγνωρίζουμε πάνω στον άλλον αυτό που οι ίδιοι έχουμε θάψει στο υπόγειο της ύπαρξης μας. Η δυσκολία σε όλο αυτό είναι να συνειδητοποιήσεις πως είσαι κ εσύ κάτοχος αυτών που σε ενοχλούν. Ο θυμός μας προς τους άλλους μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένας καθρέπτης της ψυχής μας και όσων έχουμε θάψει εκεί μέσα..
Ακούγοντας το θυμό μας:
Κατά τον Επίκτητο, τα βάσανα προέρχονται από την προσπάθεια ελέγχου εκείνου που είναι ανεξέλεγκτο ή από την παραμέληση του τι είναι μέσα μας. Και ο θυμός κρύβει πολλά παραμελημένα μας κομμάτια.
Το συναίσθημα του θυμού χρειάζεται να έχει θέση στη ζωή μας γιατί έχει να μας διδάξει πολλά για την ύπαρξη μας. Ας ακούσουμε τι κρύβεται πίσω από τα ξεσπάσματά μας. Μόνο όταν φέρνουμε στην επιφάνεια σκοτεινές πλευρές που έχουμε αποκρύψει μαθαίνουμε την ύπαρξη τους και δεν είμαστε έρμαια αυτών. Η ολότητα μας απαρτίζεται και από σκοτεινά κομμάτια τα οποία πρέπει να ακούσουμε, να αγκαλιάσουμε και να αποδεχτούμε. Ο θυμός μπορεί κάποτε να ήταν ένα εργαλείο για να μην ερχόμασταν σε επαφή με έναν ανεξέλεγκτο πόνο, όμως τώρα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως ο δρόμος προς το βαθύτερο εαυτό μας. Προς μια καταπιεσμένη πλευρά μας. Ο θυμός είναι ένα σύμπτωμα, ένας συναγερμός πως κάτι συμβαίνει, κάτι δεν πάει καλά. Σαν μια κατσαρόλα που βράζει νερό και εμείς κρατάμε επίμονα το καπάκι για να μην ξεχυθεί.
Ας ακούσουμε το μήνυμα που θέλει να μας δώσει. Τι θέλει να επικοινωνήσει μαζί μας. Κάτι έχει να μας πει. Δε φταίνε πάντα οι άλλοι, αλλά κάτι βαθιά μέσα μας. Ας έρθουμε σε επαφή με τον εαυτό μας, τις ανάγκες μας, τα συναισθήματά μας. Με όλα τα κομμάτια μας. Γιατί αν κοιτάξουμε μέσα μας αυτό που μας φοβίζει δεν είναι ο ίδιος μας ο θυμός αλλά ο ίδιος μας ο εαυτός. Η αποδοχή του θυμού είναι αποδοχή του εαυτού, εκείνου που δεν αποδέχτηκε ποτέ κανείς μέχρι σήμερα. Ας το κάνουμε πρώτοι εμείς για εμάς και ας γνωριστούμε καλύτερα με το είναι μας….
Καλή επιτυχία σε αυτό το ταξίδι γνωριμίας με τον εαυτό σου…
Πηγές:
- Γεραντώνη, Κ. (2017). Θυμός – Ένα συναίσθημα που ζητά να απενοχοποιηθεί. Ανακτήθηκε από www.psychologynow.gr (τελευταία πρόσβαση 01.07.2020)
- Κολτσίδα, Ε. (2015). Θυμός, το πιο ισχυρό συναίσθημα και τα μηνύματα που κρύβουμε πίσω από αυτό. Ανακτήθηκε από socialpolicy.gr (τελευταία πρόσβαση 01.07.2020)
- Κανέλλου, Γ. (2007).Θυμός: Ένα καταστροφικό συναίσθημα. Ανακτήθηκε από www.iatronet.gr (τελευταία πρόσβαση 01.07.2020)
- Αγγελή, Φ. (2019) Θυμός: ένα παρεξηγημένο συναίσθημα. Ανακτήθηκε από www.2happy.gr (τελευταία πρόσβαση 01.07.2020)
- Παπαγεωργίου, Κ. (2018). Το συναίσθημα του θυμού στα παιδιά. Ανακτήθηκε από www.psychologynow.gr (τελευταία πρόσβαση 01.07.2020)
