Γεννημένος στο Κάνσας Σίτι, ο Σταν Μπράκατζ αποτέλεσε μία από τις εμβληματικότερες φιγούρες του πειραματικού κινηματογράφου του 20ου αιώνα. Η καριέρα του διήρκησε πέντε δεκαετίες και η φιλμογραφία του ξεπερνά τις πενήντα ταινίες που είναι σήμερα διαθέσιμες σε DVD. Όλες οι ταινίες του Μπράκατζ είναι βωβές, έγχρωμες και πρέπει να προβάλλονται σε 24 καρέ ανά δευτερόλεπτο. Η πολύ προσωπική δουλειά του σκηνοθέτη χαρακτηρίζεται από «handheld» λήψεις, «jump cuts», σκρατς και ζωγραφική επάνω στο φιλμ, αλλά και χρήση της τεχνικής «κολλάζ». Ο Μπράκατζ εμπνεύστηκε από τη μυθολογία, τη μουσική, την ποίηση του Έζρα Πάουντ, αλλά και φυσικά φαινόμενα, όπως το πέταγμα της πεταλούδας ή τη γέννηση και το θάνατο του ανθρώπου. Αυτές είναι μερικές από τις καλύτερες ταινίες του σκηνοθέτη για να μυηθεί κάποιος στο μαγικό και παράξενα οικείο σύμπαν του:
Window Water Baby Moving (1959)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο Dailymotion: https://www.dailymotion.com/video/x22xk6v
Η 12λεπτη ταινία καταγράφει τη γέννηση της κόρης του Μπράκατζ, Μυρένα Μπράκατζ, ακολουθώντας με ιδιοσυγκρασιακό τρόπο την παράδοση του Τζίγκα Βερτόφ. Η σύζυγος του σκηνοθέτη, Τζέιν, ήθελε το Σταν κοντά της σε αυτή την εμπειρία και εκείνος δέχτηκε, υπό τον όρο ότι θα κινηματογραφήσει τη στιγμή της γέννησης, έτσι ώστε να παραμείνει απασχολημένος με κάτι για να μην λιποθυμήσει. Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, δεν ήταν εύκολο να βγάλεις άδεια για να γίνουν γυρίσματα μέσα στο μαιευτήριο και έτσι η Τζέιν αποφάσισε να γεννήσει στο σπίτι, με τη βοήθεια μιας νοσοκόμας και ακριβού ιατρικού εξοπλισμού. Όταν ο Μπράκατζ πήγε το φιλμ στην Kodak για να το εμφανίσει, ο αντιπρόσωπος σοκαρίστηκε τόσο από το περιεχόμενο, που ξεκίνησε διαδικασίες για να το καταστρέψει ως πορνογραφικό υλικό. Ο Μπράκατζ τελικά ανέκτησε το φιλμ, με τη βοήθεια του γυναικολόγου της Τζέιν, και έτσι το «Window Water Baby Moving» σώζεται μέχρι και σήμερα.
The Dead (1960)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=jJl-Gpx6mAk
Ο θάνατος είναι ένα θέμα που απασχόλησε πολύ τον Σταν Μπράκατζ σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του. Η ταινία «The Dead» είναι η δεύτερη, ύστερα από το «Anticipation of the Night» (1958), που πραγματεύεται το τέλος της ύπαρξης του ανθρώπου και εδώ ο σκηνοθέτης μας κάνει μια περιήγηση σε ένα νεκροταφείο. Ο Μπράκατζ χρησιμοποιεί «jump cuts» και αρνητικό φιλμ για να δημιουργήσει μια ζοφερή ατμόσφαιρα. Χωρίς να δείχνει αίμα ή πτώματα σε αποσύνθεση, η ταινία του Μπράκατζ έχει πολλά από τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν μια σύγχρονη ταινία τρόμου.
Dog Star Man (1961-64)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=lb5Ko_sTwlc
Το «Dog Star Man» δεν είναι μία ενιαία, αλλά μια σειρά από πειραματικές ταινίες μικρού μήκους, που γυρίστηκαν μεταξύ των ετών 1961 και 1964. Είναι το πιο διάσημο πρότζεκτ του Σταν Μπράκατζ και πραγματεύεται τη ζωή του ανθρώπου στη φύση. Το φιλμ βρίθει λογοτεχνικών αναφορών, από το «Walden ή Η ζωή στο δάσος» (1854) του Χένρι Ντέιβιντ Θόρω, μέχρι την ποίηση του Ραλφ Γουάλντο Έμερσον. Ο Μπράκατζ, φυσικά, αφηγείται την ιστορία με το μοναδικό του τρόπο και έτσι από την εικόνα ενός άντρα που ανεβαίνει μια χιονισμένη βουνοπλαγιά μεταφερόμαστε σε επιχρωματισμένα καρέ που θυμίζουν την κίνηση των αιμοσφαιρίων στο αίμα. Ο τίτλος αναφέρεται στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός και η ταινία έχει φιλοσοφικές προεκτάσεις.
Mothlight (1963)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=S5P5vkegmvU
Το «Mothlight» έχει διάρκεια 4 λεπτά και χρησιμοποιεί την τεχνική «κολλάζ» για να δημιουργήσει, σύμφωνα με το Μπράκατζ, μια «εντελώς καινούρια τεχνική φιλμ». Στην ουσία βλέπουμε καρέ από φτερά νυχτοπεταλούδας, πέταλα λουλουδιών, γρασίδι και άλλα φυσικά αντικείμενα παγιδευμένα ανάμεσα σε splicing tape 16 χιλιοστών. Ο Μπράκατζ επιχειρεί να μας κάνει να δούμε μέσα από τα «μάτια» της νυχτοπεταλούδας και έτσι τα καρέ εναλλάσσονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Είναι ένα πειραματικό φιλμ που, αν μη τι άλλο, συζητήθηκε πολύ στους καλλιτεχνικούς κύκλους και συνεχίζει να έχει μέχρι και σήμερα θαυμαστές.
The Act of Seeing with One’s Own Eyes (1971)
Ο τίτλος της μισάωρης ταινίας, «The Act of Seeing with One’s Own Eyes», είναι ένα λογοπαίγνιο με την ελληνική λέξη «αυτοψία». Η ταινία αποτελεί άλλη μια μελέτη του Σταν Μπράκατζ επάνω στο θάνατο και εδώ, με τον ίδιο ρεαλισμό που διέπει το «Window Water Baby Moving» όταν μας δείχνει τη γέννηση της κόρης του, μας δείχνει τη διαδικασία της αυτοψίας ενός πτώματος. Ο Μπράκατζ γύρισε τη μακάβρια ταινία ως μία ωδή στο ρεαλισμό του Γκυστάβ Κουρμπέ και του Ζερικώ, και δικαίως ο κριτικός Τζόναθαν Ρόζενμπαουμ έγραψε πως πρόκειται για «μία από τις πιο άμεσες αναμετρήσεις με το θάνατο που έχουν καταγραφεί ποτέ σε φιλμ».
The Garden of Earthly Delights (1981)
Δείτε ολόκληρη την ταινία στο YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=JO05Gzhv_T4
Η τρίλεπτη ταινία «The Garden of Earthly Delights» έχει δανειστεί τον τίτλο της και μερικά ακόμη στοιχεία από τον ομώνυμο πίνακα του Ιερώνυμου Μπος. Θεματικά συναφής με το «Mothlight», η ταινία χρησιμοποιεί και πάλι μια ιδιόρρυθμη τεχνική «κολλάζ», με υλικά που προέρχονται από τη φύση. Όπως ο πίνακας του Μπος είναι τρίπτυχος, έτσι και η ταινία του Μπράκατζ χωρίζεται σε τρία μέρη και αποσκοπεί στο να διευρύνει την αντίληψή μας σχετικά με την όραση.
Ο Σταν Μπράκατζ ασχολήθηκε με το φιλμ, με τον ίδιο τρόπο που ασχολήθηκαν οι αδελφοί Λυμιέρ και άλλοι πρωτοπόροι του σινεμά. Το είδε περισσότερο σαν ένα μέσο με πολλές δυνατότητες, παρά σαν κάτι πάγιο ή συμβατικό, όπως το είδαν πολλοί σκηνοθέτες του Χόλυγουντ. Μπορεί η πειραματική υφή των ταινιών του να μην τον κάνει αρεστό σε πολλούς. Με τον ίδιο τρόπο που χρωστάμε, όμως, τη θεωρία της σχετικότητας στον Αϊνστάιν ή τη διπλή έλικα του DNA στον Τζ. Γουάτσον και τον Φ. Κρικ, έτσι χρωστάμε και στον Μπράκατζ μερικές από τις πιο πρωτοποριακές και ψυχεδελικές τεχνικές που βγήκαν από το αμερικανικό underground σινεμά του ’60, τις οποίες βλέπουμε να χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα.
