Πολλοί άνθρωποι, πριν γίνουν μοναχοί, βρέθηκαν σε ένα σταυροδρόμι. Τι θα κάνω τώρα; Πώς θα ζήσω; Τι επάγγελμα να ακολουθήσω; Πώς θα βιοπορίζομαι; Είναι, πάντα, η πίστη εκείνη που τους οδηγεί σε αυτό το λειτούργημα ή είναι επιταγή και λύση ανάγκης; Tι κρύβεται πίσω από το ράσο; Όπως και να ‘χει, εμείς οφείλουμε να ερευνήσουμε τις ψυχολογικές συνέπειες του εγκλεισμού σε μοναστήρι.
Για κάποιους η παραπάνω διαδικασία, εκτός από περίπλοκη αποδεικνύεται και τραυματική εμπειρία, καθώς συνεπάγεται τη βίαιη αποκοπή του μοναχού από το οικείο οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον. Εξίσου βίαιη είναι και η ένταξή του σε ένα άγνωστο και απαιτητικό πλαίσιο, του οποίου η δομή στηρίζεται στο διαχωρισμό και την απομόνωση.
Δεν είναι λίγοι οι μοναχοί που εξέφρασαν τη λύπη τους όταν αποχωρίστηκαν την οικογένεια τους, όπως για παράδειγμα ο Άγιος Πορφύριος που στεναχωριόταν κι έκλαιγε το πρώτο διάστημα γιατί του έλειπαν πολύ οι γονείς του. Όμως, ο Άγιος Πορφύριος χάραξε μια πορεία διαχρονική και παρέμεινε την ιστορία. Από την εφηβεία είχε δηλώσει ότι δεν τον ενδιέφερε τίποτε άλλο, παρά μόνον ο Θεός. Είχαν φανεί τα χαρίσματα του από πολύ μικρή ηλικία και ο δρόμος που ακολούθησε ήταν η αποστολή του. Τι συμβαίνει, όμως, με τους υπόλοιπους;
Η πλήρης εξάρτηση
Ένας άλλος στρεσογόνος παράγοντας που συντρίβει την ψυχολογία ενός μοναχού είναι η οικονομική κατάρρευση και η έλλειψη προοπτικής για κοινωνική ή επαγγελματική άνοδο, ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια του μοναχισμού. Ο εγκλεισμός συνεπάγεται την πλήρη οικονομική και ψυχολογική εξάρτηση από το μοναστήρι.
Επομένως, όλοι οι μοναχοί περνούν μια κρίση στην αρχή και παλεύουν να βρουν τις ισορροπίες τους. Με την είσοδο τους στο μοναστήρι καλούνται να προσαρμοστούν απότομα στο νέο αυτό περιβάλλον και ψάχνουν τρόπους ανακούφισης από το άγχος.
Δυστυχώς, η ανάγκη στήριξης από τους σημαντικούς άλλους, τους ανώτερους και παλαιότερους ηγούμενους, έρχεται ως παρηγοριά στην κονιορτοποιημένη αυτοεκτίμηση του μοναχού, καθώς βρίσκεται σε καθεστώς πλήρης εξάρτησης από αυτούς.
Η διαδικασία παραμένει ένα σύνθετο φαινόμενο και η ανάπτυξη των ζητούμενων δεξιοτήτων και μηχανισμών άμυνας δεν είναι πάντα εύκολη. Για αυτό το λόγο πολλοί αποτυγχάνουν και παραιτούνται, συνήθως, μέσα στα δύο πρώτα χρόνια. Ο Sykes το 1958 ασχολήθηκε με τις βασικές τους στερήσεις, τις οποίες παραθέτουμε παρακάτω.
Στέρηση της ελευθερίας και αυτονομίας
Οι επαφές του ατόμου με το ευρύτερο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον περιορίζονται σε τεράστιο βαθμό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την απομόνωση του μοναχού, την απώλεια συναισθηματικών σχέσεων και τη μοναξιά ή αλλιώς τη μοναχικότητα, που είναι και το ζητούμενο. Επίσης, στο μοναστήρι υπάρχουν κανόνες που ρυθμίζουν όλη την καθημερινότητα του μαθητευόμενου με λεπτομέρεια. Συνεπώς, χάνει ολοκληρωτικά την αυτονομία του.
Πιο συγκεκριμένα, οι εν λόγω κανόνες τίθενται πέρα από οποιαδήποτε επιθυμία ή συμμετοχή του μοναχού και συχνά, οι μοναχοί εκφράζουν μια έντονη εχθρότητα προς τις αποφάσεις των γεροντότερων. Αντιδρούν στην εξάρτησή τους από αυτούς και δυσανασχετούν για την απώλεια των προσωπικών τους επιλογών.
Ειλικρινά, έχουν καταγραφεί πολλές φορές τσακωμοί, καυγάδες και διαφωνίες ανάμεσα στα μέλη ενός μοναστηριού. Έχει παρατηρηθεί, όμως, ότι αυτοί που τις αποφεύγουν και δείχνουν πειθαρχία και υπομονή ανεβαίνουν πιο γρήγορα τα σκαλιά τις ιεραρχίας.
Σεξουαλική στέρηση
Η στέρηση οποιασδήποτε σεξουαλικής σχέσης και επαφής αποτελεί, ουσιαστικά, έναν συμβολικό ‘ ευνουχισμό’ του μοναχού. Θεωρείται ότι σε ψυχολογικό επίπεδο η έλλειψη σεξουαλικών σχέσεων είναι πολύ πιο σοβαρή από τη σωματική σεξουαλική στέρηση. Επιπρόσθετα, μια εσώκλειστη κοινωνία γεμάτη άνδρες μπορεί να εγείρει την ομοφυλοφιλία στα αυστηρά πλαίσια του μοναχισμού.
Ως παρεπόμενο, η ομοφυλοφιλία παραμορφώνει την εικόνα του άνδρα – εαυτού και ταυτόχρονα, προκαλεί βαθιά αισθήματα ενοχής. Τα παραπάνω στοιχεία μπορεί να οδηγήσουν με μαθηματική ακρίβεια στην οριακή διαταραχή προσωπικότητας και την κατάθλιψη. Ακριβώς, το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε μια κοινωνία γυναικών.
Η νέκρωση του εαυτού και ο ιδρυματισμός
Ο Erving Goffman ήταν ένας Καναδός κοινωνιολόγος, κοινωνικός ψυχολόγος και συγγραφέας που επηρέασε πολύ τα δεδομένα του εικοστού αιώνα. Ο Goffman ασχολήθηκε με τη μοναστική ζωή και το 1968 έγραψε ότι η άσκηση εξουσίας από τον διοικητή του μοναστηριού μετατρέπει τη ζωή του μοναχού σε μια ‘ηθική καριέρα’.
Erving Goffman
Μέσα στο μοναστήρι, ο μοναχός επαναπροσδιορίζει την ταυτότητα του εαυτού και την εικόνα που έχει για τους άλλους σε τέτοιο βαθμό που επιφέρει κατά την έκφραση του Goffman τη ‘νέκρωση του εαυτού’. Σκεφθείτε μόνο ότι πρέπει να αλλάξουν και το όνομα τους!
Ακόμη χειρότερα, σε περιπτώσεις μακροχρόνιου εγκλεισμού, επέρχεται ο ‘ιδρυματισμός’ ή αλλιώς, η απόλυτη εξάρτηση του ατόμου από το μοναστήρι. Ο ιδρυματισμός, σε πολλές περιπτώσεις συνοδεύεται από αναστολή των ψυχοκοινωνικών δραστηριοτήτων, συναισθηματική αδιαφορία, έντονη ερεθιστικότητα, αποεπένδυση του σώματος, διαταραχές της σεξουαλικότητας και πρώιμο γήρας.
Tο 1990, οι Cooke και συν. εντόπισαν σε μοναχούς διαταραχές και στην ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Η μονοτονία της ζωής στη μοναστήρι και η έλλειψη ερεθισμάτων μπορεί να γαλουχήσει προσωπικότητες που αδυνατούν να διαχειριστούν επερχόμενα προβλήματα ή να σκεφτούν πιθανές λύσεις με αποτέλεσμα να βιώνουν, συχνά, κρίσεις άγχους χωρίς λόγο!
Κατάθλιψη
Η κατάθλιψη, λοιπόν, παραμονεύει στη γωνία, από όποια πλευρά κι αν προσεγγίσεις τη ζωή ενός μοναχού. Το 1994 ο Serra συμπέρανε ότι οι πέντε πρώτοι μήνες είναι οι πιο κρίσιμοι, καθώς οι μοναχοί έχουν ελάχιστες ευκαιρίες να μιλήσουν. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με διάφορες τιμωρίες στα πλαίσια της πειθαρχίας, μπορεί να προκαλέσει τέσσερις τύπους κατάθλιψης:
1. Κατάθλιψη που σχετίζεται με τη διατροφή: Χαρακτηρίζεται από απώλεια όρεξης και βάρους, καθώς και αδικαιολόγητη κούραση.
2. Γνωστική κατάθλιψη: Χαρακτηρίζεται από έλλειψη ικανοποίησης, αισθήματα απαξίωσης και απελπισίας.
3. Αγχώδης κατάθλιψη: Τα χαρακτηριστικά της είναι η δύσπνοια, οι ενοχές, η ένταση και η ευερεθιστότητα.
4. Ενδογενής κατάθλιψη: Χαρακτηρίζεται από έντονες διακυμάνσεις της διάθεσης, πολύ πρωϊνό ξύπνημα, απώλεια βάρους, ένταση κι ευερεθιστότητα. Δυστυχώς, είναι η πιο σοβαρή περίπτωση.
Αποίκηση και Μετατροπή
Δύο επιπρόσθετες έννοιες στη γλώσσα του εγκλεισμού είναι η ‘αποίκηση’ και η ‘μετατροπή’. Αναλυτικότερα, η αποίκηση επέρχεται μετά από μακροχρόνιο εγκλεισμό και συνδέεται με την ‘ιδρυματοποίηση’. Είναι η αίσθηση ότι η ζωή στη μοναστήρι είναι καλύτερη από ό,τι έξω! Στη συνέχεια, η μετατροπή είναι η φάση στην οποία ο μαθητευόμενος μοναχός έχει έλθει σε πλήρη συμμόρφωση με την εικόνα που τρέφουν γι’ αυτόν οι γεροντότεροι!
Ποια η γνώμη σας;
Αξίζει να σημειωθεί πως στο Άγιο Όρος υπάρχουν και μοναχοί που έχουν ανοίξει κενοτάφιο μόνοι τους. Με λίγα λόγια, το μόνο που κάνουν κάθε μέρα είναι να περιμένουν το θάνατο… Αξίζει τον κόπο; Eίναι υγιής αυτή η προσέγγιση του μοναχισμού;
Είναι αλήθεια ότι έχει αναφερθεί από πολλούς φιλοσόφους ότι ο θάνατος είναι ο καλύτερος σύμβουλος. Δεν πρέπει, όμως, να ζούμε μέχρι να έρθει; Τι προσφέρει ένας μοναχός στον αόρατο και ορατό κόσμο με την εμμονή του για το τελευταίο του κρεβάτι; Πραγματικά, δεν έχει να μεταβιβάσει κάτι καλύτερο στην κοινωνία;
Τέλος, υπάρχουν πολλοί μοναχοί και μοναχές που τα κατάφεραν. Έχουν χαρίσματα και βρίσκονται στο σωστό δρόμο. Προσφέρουν παρηγοριά, ανακούφιση και συμβουλές σε εκατοντάδες ανθρώπους και με τη διορατικότητα τους βοηθούν. Υπάρχουν, όμως, και άλλοι που υποφέρουν ή αμαυρώνουν την ιερότητα της μοναστικής ζωής. Δεν θα έπρεπε να ακολουθήσουν μια διαφορετική πορεία;
Και τι συμβαίνει με τους νέους και όσους ποθούν να γίνουν μοναχοί; Και με εκείνους που επιλέγουν το μοναχισμό ως έσχατη λύση, ενώ ο Θεός τους είναι αδιάφορος; Ποιος μπορεί να τους ενημερώσει και να τους κατατοπίσει πριν πάρουν αυτή τη μεγάλη απόφαση; Υπάρχουν αυστηρά κριτήρια επιλογής; Εσείς τι θα λέγατε στα παιδιά σας αν είχαν μια τέτοια επιθυμία ή ακόμα και στον ίδιο σας τον εαυτό;
Πηγή: www.stardust30.wordpress.com, Ψυχολογικές συνέπειες της μοναστικής ζωής (μέρη α & β )
