Φιλική Εταιρεία: Η μυστική εταιρεία που οργάνωσε τον Αγώνα των Ελλήνων

Βρισκόμαστε στις αρχές του 19^ου αιώνα. Το δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα αποτέλεσε σαφέστατα μία από τις ιστορικές εκείνες περιόδους που σημάδεψαν τον δυτικό πολιτισμό και άλλαξαν σε βάθος και ουσιαστικά τις κοινωνίες, καθιστώντας ξανά μετά από αιώνες τον άνθρωπο, πολίτη. Ο απόηχος των υψίστης ιστορικής σημασίας γεγονότων που πυροδότησε η πνευματική κίνηση του Διαφωτισμού, όπως ήταν αναμενόμενο, επέδρασε και στον χώρο του ελληνισμού.

Οι Έλληνες λόγιοι, έμποροι και κληρικοί αποτέλεσαν τις πρώτες ομάδες που επηρεάστηκαν από το κίνημα και συνέβαλαν στη διάδοση του με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, στα πλαίσια φυσικά που επέτρεπε η κοινωνική τους θέση. Υπήρξαν μάλιστα περιπτώσεις ανθρώπων που ξεπέρασαν τα όρια που τους έθετε η θέση τους, αποτελώντας τους πρώτους Έλληνες που θυσιάστηκαν για την απελευθέρωση των Ελλήνων τόσο από τον Οθωμανικό ζυγό, όσο και από την κάθε είδους άδικη και αντιδημοκρατική εξουσία.

Η Ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας

Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό από τρεις Έλληνες. Ο πρώτος από τους ιδρυτές υπήρξε ο Νικόλαος Σκουφάς από την Άρτα. Ο δεύτερος ήταν ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο και ο τρίτος ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, από τα Γιάννενα. Και οι τρεις άντρες, εμποτισμένοι από τις επαναστατικές ιδέες του κινήματος του Διαφωτισμού, αποφάσισαν τη σύσταση μίας συνωμοτικής οργάνωσης. Την συγκεκριμένη οργάνωση αποτέλεσε η Φιλική Εταιρεία, της οποίας ο ρόλος στην Ελληνική Επανάσταση υπήρξε καθοριστικότατος.

Advertisements

Διαβάστε επίσης  Τζον Κένεντι: Ο πρόεδρος με το τραγικό τέλος

Ο ρυθμός αύξησης του αριθμού των μυημένων μελών της Φιλικής Εταιρείας ήταν εντυπωσιακός. Χαρακτηριστικά, ενώ τα πρώτα δύο έτη τα μέλη αριθμούσαν μόλις 20 άτομα, έφτασαν ως το 1821 να αριθμούν δεκάδες χιλιάδες. Μάλιστα, το μεγαλύτερο μέρος των μελών συσπειρώθηκε την τελευταία τριετία πριν την έναρξη του Αγώνα.

Η διάρθρωση και η δομή της Φιλικής Εταιρείας

Στους κόλπους τις συνωμοτικής οργάνωσης εντάχθηκαν Έλληνες προερχόμενοι από πολλά και διαφορετικά κοινωνικά στρώματα. Ωστόσο, στην πλειοψηφία τους αποτελούν εμπόρους, μικροαστούς, κληρικούς, Φαναριώτες και κοτζαμπάσηδες. Μέλη της Φιλικής Εταιρείας αποτέλεσαν προσωπικότητες που διακρίθηκαν κατά τη διάρκεια του Αγώνα όπως: ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Αναγνωσταράς, ο Μακρυγιάννης, ο Γρηγόριος Δικαίος (γνωστός ως Παπαφλέσσας, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Νέγρης, οι Κουντουριώτες, ο Ζαΐμης, ο Λόντος, ο Νοταράς, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός κ.α.

Ο τρόπος οργάνωσης της Εταιρείας βασίστηκε στα πρότυπα του Καρμποναρισμού αλλά και των αδελφοτήτων των Ελευθεροτεκτόνων. Η μυστικότητα που περιέβαλε τα ιδρυτικά μέλη της οργάνωσης υπήρξε τέτοια, ώστε ακόμη και τα ίδια τα μέλη της πίστευαν πως στην Εταιρεία συμμετείχαν σπουδαίες προσωπικότητες, όπως για παράδειγμα ο Τσάρος Αλέξανδρος Α’ της Ρωσίας. Η ονομασία της ηγετικής ομάδος ήταν «Αόρατος Αρχή». Η Εταιρεία είχε δομή πυραμίδας, αποτελούταν από βαθμίδες, ενώ η μύηση σε αυτήν γινόταν παρουσία ιερέος και προϋπέθετε τα μέλη να δώσουν όρκο.

Φιλική Εταιρεία: Σκοπός και όραμα

Βασικό σκοπό της Φιλικής Εταιρείας αποτελούσε η απελευθέρωση της Ελλάδος από τον Οθωμανικό ζυγό. Οι Έλληνες έπρεπε να απελευθερωθούν, να διεκδικήσουν την ελληνικότητα τους και το δικαίωμα τους να ιδρύσουν κράτος. Η Ελληνική Επανάσταση την οποία η Φιλική Εταιρεία προετοίμασε και οργάνωσε είχε διπλή στόχευση. Αφενός, την εθνική ανεξαρτησία και αφετέρου την απελευθέρωση των πολιτών από κάθε μορφή άδικης και αυθαίρετης εξουσίας.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως η Επανάσταση ξέσπασε μετά από μία περίοδο έντονων κοινωνικών αναταραχών στην Ευρώπη. Από την μία πλευρά το κίνημα του Διαφωτισμού και η στροφή προς τα κλασικά κείμενα επέδρασε στις συνειδήσεις των ανθρώπων και τους φανέρωσε τρόπους να διεκδικήσουν ελευθερίες και δικαιώματα. Από την άλλη, η στροφή των λογίων προς το παρελθόν του κάθε λαού επέτρεψε στα Έθνη να διεκδικήσουν τις ρίζες τους και να αυτονομηθούν, διαλύοντας τον θεσμό της Αυτοκρατορίας.

Οι Έλληνες λόγιοι της διασποράς, οι έμποροι, οι μορφωμένοι Φαναριώτες αλλά ακόμη και οι κληρικοί που λειτούργησαν ανά τους αιώνες ως κοινωνοί της αρχαίας ελληνικής και κλασικής παιδείας ήρθαν σε επαφή με τις σύγχρονες εξελίξεις και τις διέδωσαν στον καταπιεσμένο λαό. Η Επανάσταση ήταν θέμα χρόνου. Η δύναμη της ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο επέτρεψε στους Έλληνες να συσπειρωθούν και να παλέψουν σε έναν άνισο αγώνα.

Επίλογος

Κλείνοντας την σύντομη επισκόπηση της δράσης της Φιλικής Εταιρείας, αξίζει να παρατεθεί ένα απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του μέλους της Φιλικής Εταιρείας, στρατηγού Μακρυγιάννη. Απογοητευμένος από το νέο καθεστώς μετά την Επανάσταση, ο στρατηγός Μακρυγιάννης έμαθε γράμματα για να συνεχίσει να παλεύει με στόχο να ενώσει τους Έλληνες:

«Ἡ πατρίδα τοῦ κάθε ἀνθρώπου καὶ ἡ θρησκεία εἶναι τὸ πᾶν καὶ πρέπει νὰ θυσιάζῃ καὶ πατριωτισμὸν καὶ νὰ ζῆ αὐτὸς καὶ οἱ συγγενεῖς του ὡς τίμιοι ἄνθρωποι εἰς τὴν κοινωνία. Καὶ τότε λέγονται ἔθνη, ὅταν εἶναι στολισμένα μὲ πατριωτικὰ αἰστήματα˙ τὸ ἀναντίον λέγονται παλιόψαθες τῶν ἐθνῶν καὶ βάρος γῆς. Καὶ διὰ τοῦτο ὡς πατρίδα γενικὴ τοῦ κάθε ἑνοῦ καὶ ἔργο τῶν ἀγώνων τοῦ μικρότερου καὶ ἀδύνατου πολίτη, ἔχει κι’ αὐτὸς τὰ συμφέροντά του εἰς αὐτείνη τὴν πατρίδα, εἰς αὐτείνη τὴν θρησκεία.

Advertising

Δὲν πρέπει ὁ ἄνθρωπος νὰ βαρύνεται καὶ νὰ ἀμελῇ αὐτά˙ καὶ ὁ προκομμένος πρέπει νὰ φωνάζῃ ὡς προκομμένος τὴν ἀλήθεια, τὸ ἴδιον καὶ ὁ ἁπλός. Ὅτι κρικέλλα δὲν ἔχει ἡ γῆς νὰ τὴν πάρῃ κανεὶς εἰς τὴν πλάτη του, οὔτε ὁ δυνατός, οὔτε ὁ ἀδύνατος˙ καὶ ὅταν εἶναι ὁ καθεὶς ἀδύνατος εἰς ἕνα πρᾶμα καὶ μόνος του δὲν μπορῇ νὰ πάρῃ τὸ βάρος καὶ παίρνῃ καὶ τοὺς ἄλλους καὶ βοηθοῦν, τότε νὰ μὴν φαντάζεται νὰ λέγῃ ὁ αἴτιος ἐγώ˙ νὰ λέγῃ ἐμεῖς.»

Ακόμη, ιδιαίτερη σημασία έχουν τα λόγια του λογίου Αδαμάντιου Κοραή, σε απάντηση προς τον Δ. Υψηλάντη, αναγνωρισμένο μέλος της Φιλικής Εταιρείας, που θεωρούσε τον σπουδαίο λόγιο πατέρα του κινήματος:

«Να κρημνίση τις οικοδομήν, μεγάλη σοφία δεν χρειάζεται, όταν μάλιστα η οικοδομή κλονήται προ πολλών χρόνων αφ’ εαυτής. Η μεγάλη και τρομερά δυσκολία είναι εις την ανοικοδομήν, ήτις χρειάζεται αρχιτέκτονας Αριστείδας και τοιούτους άλλους οποίος ήτο ο Αριστείδης, και οποίον δεν βλέπω ακόμη κανένα εις το γένος […]

Το πιθανώτερον όμως είναι ότι οι έξωθεν δεν θέλουν μας συγχωρήσει να τεκτονήσωμεν μόνοι ημείς την οικοδομήν και άλλο δεν έμεινεν εις ημάς πλην να ευχώμεθα να ευρεθώσι μεταξύ μας άνδρες με τόσην μόνην γνώσην και αρετήν, όση χρειάζεται να ζητήσωσι καν ευλόγως τινάς και δικαίας συνθήκας από ξένους τέκτονας, πριν επιχειρήσωσι την οικοδομήν».

Advertising

Τέλος, ακολουθεί ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον απόσπασμα από ντοκυμαντέρ του National Geographic για τη δράση της Φιλικής Εταιρείας:

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

Μακρυγιάννης Στρατηγός, Απομνημονεύματα, ανακτήθηκε από: greek-language.gr (τελευταία πρόσβαση 17-03-21).

Κρέπη Θεοδώρα, «Η δομή και η οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας», ανακτήθηκε από offlinepost.gr (τελευταία πρόσβαση 18-03-21).

«Φιλική Εταιρεία» ανακτήθηκε από docplayer.gr (τελευταία πρόσβαση 17-03-21).

«Ο Αδ. Κοραής για την Επανάσταση του 1821» ανακτήθηκε από eranistis.net (τελευταία πρόσβαση 17-03-21).