Έναν χρόνο χωρίς τον Μάνο κλείσαμε τον περασμένο Ιούλιο . Έναν χρόνο που ο Μάνος Ελευθερίου «έσβησε με ένα φύσημα τα φώτα της σκηνής», όπως ο δικός του Άμλετ της Σελήνης. Πολλοί είναι αυτοί που έχουν σιγοτραγουδήσει κάποιο βράδυ τη Μαρκίζα, έχουν συγκινηθεί με Του Κάτω Κόσμου Τα Πουλιά και έχουν αφιερώσει κάποια στιγμή το «Το Τρένο Φεύγει Στις Οκτώ». Εντούτοις, λίγοι γνωρίζουν ότι σε αυτά τα τραγούδια, που είναι κάποια απ’ τα πολλά, έχει βάλει την υπογραφή του, με τους σπουδαίους και εμπνευσμένους στίχους του ο Μάνος Ελευθερίου. Εκτός από τα σπουδαία τραγούδια, τις ποιητικές συλλογές, και τα διηγήματά του, δημιούργησε έναν τύπο. Αυτόν με την τραγιάσκα, που δεν σταματάει να γράφει και να δοξάζει την λαϊκή ψυχή.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 12 Μαρτίου του 1938, με πατέρα ναυτικό ή «θαλασσινό», όπως του άρεσε να λέει, τον οποίο επί της ουσίας γνώρισε σε ηλικία 7 ετών. Στα 14 του έτη έρχεται με την οικογένειά του από την Σύρο στην Αθήνα και τα πρώτα επτά χρόνια κατοικούν στο Χαλάνδρι. Το 1960 μετακομίζουν οικογενειακώς στο Νέο Ψυχικό, όπου έμεινε μέχρι και τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Η πορεία του
Το 1960 πάει στα Ιωάννινα για να εκτελέσει την στρατιωτική του θητεία. Εκεί συνειδητοποιεί ότι αυτό που θέλει να κάνει είναι να γράφει. Το 1962, σε ηλικία μόλις 24 ετών, δημοσιεύει με δικά του χρήματα την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Συνοικισμός», αλλά δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία. Την ίδια εποχή στα Ιωάννινα γράφει τους πρώτους στίχους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και το «Το τρένο φεύγει στις 8:00» που αργότερα μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης. Άλλωστε, όπως είχε πει χαρακτηριστικά, τον Οκτώβριο του 1963 ξεκινά να εργάζεται στο «Reader’s Digest», όπου και παρέμεινε για τα επόμενα δεκαέξι χρόνια. Στο μεταξύ κυκλοφορούν τα δύο πρώτα του βιβλία με διηγήματα, «Το διευθυντήριο» (1964) και «Η σφαγή» (1965), για τα οποία γράφτηκαν εξαιρετικές κριτικές. Το 1964 παρουσιάζεται στην ελληνική δισκογραφία.Συνεργάζεται με το συνθέτη Χρήστο Λεοντή καθώς και τον Μίκη Θεοδωράκη(1967) με τον οποίο η συνεργασία διακόπηκε λόγω της Δικτατορίας. Τα συγκεκριμένα τραγούδια πρωτοκυκλοφόρησαν το 1970 στο Παρίσι. Συνεργάστηκε με τον Δήμο Μούτση (Άγιος Φεβρουάριος, 1971) και με τον Γιάννη Μαρκόπουλο στον δίσκο «Θητεία», του οποίου η ηχογράφηση άρχισε το Νοέμβριο του 1973, διακόπηκε από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και τελικά κυκλοφόρησε το 1974 με την Μεταπολίτευση. Την δεκαετία του ’90 αρθρογραφεί και συγχρόνως κάνει ραδιοφωνικές εκπομπές στον Αθήνα, στον 9,84 και στο Δεύτερο Πρόγραμμα. Το 1994 εκδίδει τη πρώτη του νουβέλα με τίτλο «Το άγγιγμα του χρόνου». Το 2004 δημοσιεύει το πρώτο του μυθιστόρημα «Ο Καιρός των Χρυσανθέμων» που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας 2005. Το 2013 ο Μάνος Ελευθερίου βραβεύθηκε για την συνολική προσφορά του από την Ακαδημία Αθηνών. Έγραψε πάνω από τετρακόσια τραγούδια. Ανεπισήμως περισσότερα από εξακόσια. Συνεργάστηκε με τους κορυφαίους συνθέτες, όπως ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Δήμος Μούτσης, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Χρήστος Λεοντής, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Γιάννης Σπανός, ο Γιώργος Χατζηνάσιος, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Χρήστος Νικολόπουλος. Μαζί τους σφράγισε μια εποχή ανυψώνοντάς την πνευματικά.
Δισκογραφικές επιτυχίες
- Το παλληκάρι έχει καημό (Μ. Θεοδωράκης)
- Σ’ αυτή τη γειτονιά (Μ. Θεοδωράκης)
- Ο Άγιος Φεβρουάριος (Δ.Μούτσης)
- Η σούστα πήγαινε μπροστά (Δ.Μούτσης)
- Άλλος για Χίο τράβηξε (Δ.Μούτσης)
- Ο χάρος βγήκε παγανιά (Δ.Μούτσης)
- Θητεία (Γ.Μαρκόπουλος)
- Μαλαματένια λόγια (Γ.Μαρκόπουλος)
- Τα λόγια και τα χρόνια (Γ.Μαρκόπουλος)
- Παραπονεμένα λόγια ( Γ.Μαρκόπουλος)
- Κάτω απ ‘τη μαρκίζα (Γ. Σπανός)
- Οι ελεύθεροι κι ωραίοι (Στ.Κουγιουμτζής)
- Στα χρόνια της υπομονής (Στ.Κουγιουμτζής)
- Του κάτω κόσμου τα πουλιά (Στ.Κουγιουμτζής)
- Άμλετ της Σελήνης (Θ. Μικρούτσικος)
- Δεν είμαι άλλος (Θ. Μικρούτσικος)
- Είναι αρρώστια τα τραγούδια (Στ. Ξαρχάκος)
- Έρημοι σταθμοί (Δ.Τσακνής)
- Θα σε ξαναβρώ στους μπαξέδες (Ηλ.Ανδριόπουλος)
- Η Διαθήκη (Χρ.Νικολόπουλος)
- Ποιος τη ζωή μου, ποιος την κυνηγά (Μ.Θεοδωράκης)
- Το σπίτι γέμισε με λύπη (Χρ.Λεοντής)
- Στων αγγέλων τα μπουζούκια (Χρ.Νικολόπουλος)
- Μη χτυπάς σ’ ένα σπίτι κλειστό (Λ.Κηλαηδόνης)
Ο Μάνος Ελευθερίου και η αγάπη για το θέατρο
Το 1955 γνωρίζεται με τον Άγγελο Τερζάκη, ο οποίος τον ωθεί να παρακολουθήσει μαθήματα στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου ως ακροατής. Πήγαινε, λοιπόν, ως ακροατής στη Σχολή του Εθνικού και έβλεπε την Παξινού, τον Μινωτή, παρακολουθούσε τις κινήσεις τους, θαύμαζε το πνεύμα τους, όμως πάντα ο νους του στεκόταν στο πως θα έγραφε ένα θεατρικό έργο. Το 1956 γράφεται στο τμήμα θεάτρου της Σχολής Σταυράκου με καθηγητές τον αλησμόνητο Χρήστο Βαχλιώτη, το Γιώργο Θεοδοσιάδη και το Γρηγόρη Γρηγορίου και πλέον ως μαθητής μαθαίνει να σκέφτεται, να γράφει και να βλέπει θέατρο που τόσο αγαπά. Την δραματική σχολή δεν την τελείωσε ποτέ. Άλλωστε, δεν τον ενδιέφερε τόσο να γίνει ηθοποιός όσο να δει πως λειτουργούσε το θέατρο εκ των έσω.
Ο Μάνος Ελευθερίου περισσότερο από ποιητής-στιχουργός και πεζογράφος ήταν Συριανός
Συριανός στην σκέψη, στην ιδιοσυγκρασία, στην ευγένεια, στο ήθος και στο πνεύμα. Ήταν, άλλωστε, η μεγάλη του αγάπη, η ιδιαίτερη πατρίδα του, που την κουβαλούσε πάντα και την μνημόνευε σε κάθε ευκαιρία, είτε σε συνεντεύξεις είτε γραπτώς. Είχε δια βίου «στ’ αυτιά του κρεμασμένες τις Κυκλάδες», όπως «του Κάτω Κόσμου Τα Πουλιά». Άλλωστε, η Σύρος είναι η βασική πρωταγωνίστρια σε όλα του σχεδόν τα βιβλία από τον «Καιρό των Χρυσανθέμων» που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας έως τα «Μαύρα Μάτια» για τον κατεξοχήν συνθέτη της Σύρου, Μάρκο Βαμβακάρη. Στον «Καιρό των Χρυσανθέμων» ξεδιπλώνει την ιστορία της Ευαγγελίας Παρασκευοπούλου, η οποία κατέφθασε στα τέλη του 19ου αιώνα στην Ερμούπολη και σε εκείνο το αποχαιρετιστήριο δείπνο που έμελλε να δώσει αποκαλύφθηκαν όλα τα μυστικά τόσο τα δικά της όσο και της πρωτεύουσας.
- «Παράσημο Περικνημίδας» φεύγοντας απ’ την ζωή ήθελε να είναι τα τραγούδια του
Ο Μάνος Ελευθερίου δεν ήθελε να μείνει τίποτα από εκείνον παρά μόνο αυτά που είχε γράψει. Ο ίδιος δεν άκουγε τα τραγούδια του γιατί δεν ήθελε να “ευλογεί τα γένια του” ,όπως έλεγε χαρακτηριστικά, αλλά ήθελε ο κόσμος να τραγουδάει τα τραγούδια του και να χαίρεται η ψυχή του και ας μη γνωρίζει ότι στιχουργός είναι εκείνος.
- Δεν έγραψε ποτέ για τον έρωτα
Όσο και αν ο έρωτας έχει ειπωθεί και υμνηθεί πολλές φορές είτε μέσα από την ελληνική και παγκόσμια δισκογραφία, είτε μέσω της ποίησης, είτε μέσω μυθιστορημάτων και διηγημάτων, ο σπουδαίος ποιητής δεν αναφέρθηκε ποτέ σε αυτόν. Προτιμούσε τα βαθύτερα νοήματα. Την δεύτερη και τρίτη σκέψη. Δεν του άρεσε η ευκολία. Τα τραγούδια του δόξαζαν εκείνη την καθημαγμένη ψυχή, που γνώριζε τόσο καλά ο ίδιος, καθώς έζησε τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής.
- Στήριζε τους νέους καλλιτέχνες
Ο Μάνος Ελευθερίου ήταν μια ανοιχτή αγκαλιά για τους νέους καλλιτέχνες. Ήταν πάντα παρών σε εκδηλώσεις τους είτε αυτοί ήταν τραγουδιστές είτε μουσικοί είτε στιχουργοί, συνθέτες. Ένιωθε υποχρέωση να τους τιμήσει με την παρουσία του σε κάθε τους εκδήλωση και να τους πει ότι είναι δίπλα τους και τους στηρίζει. Τον ενδιέφερε ακόμη περισσότερο όταν οι καλλιτέχνες αυτοί ήταν άγνωστοι, για να μελετήσει την πορεία τους. Ήθελε να παρακολουθεί την εξέλιξη του ελληνικού τραγουδιού.
- «Πως το ‘φέραν η μοίρα και τα χρόνια / να μην ακούσεις ένα ποιητή»
μοιράστηκε σε έναν του στίχο που θα μπορούσε να είναι η επικεφαλίδα της ζωής του. Ο Μάνος Ελευθερίου, όμως, δεν ήταν μόνο ένας ποιητής. Ήταν ο ποιητής που συνδύασε τον ποιητικό λόγο με τον λαϊκό καημό με τον πιο σπουδαίο τρόπο. Κράτησε συντροφιά σε όλους τους Έλληνες ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης. Αυτή ήταν η «διαθήκη» του. Αυτός, λοιπόν, ο πνευματώδης τύπος με την τραγιάσκα και το γιλέκο που δεν ήταν παρά ένας ελεύθερος αέρας που φυσά (το μαρτυρά, βέβαια, και το επίθετό του), έφυγε το καλοκαίρι του 2018 σε ηλικία 80 ετών για να προλάβει εκείνο το τρένο που θα έφευγε στις οκτώ . Όσο, όμως, υπάρχει γούστο και ανθρωπιά θα είναι εδώ. Θα ζει και θα υπάρχει μέσα από τα λόγια του που ήταν μαλαματένια.
Το τρένο φεύγει στις 8
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης / Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου
Το τρένο φεύγει στις οχτώ
Ταξίδι για την Κατερίνη
Νοέμβρης μήνας δε θα μείνει
να μη θυμάσαι στις οχτώ
να μη θυμάσαι στις οχτώ
το τρένο για την Κατερίνη
Νοέμβρης μήνας δε θα μείνει
Σε βρήκα πάλι ξαφνικά
να πίνεις ούζο στου Λευτέρη
νύχτα δε θα ‘ρθει σ’ άλλα μέρη
να ‘χεις δικά σου μυστικά
να ‘χεις δικά σου μυστικά
και να θυμάσαι ποιος τα ξέρει
νύχτα δε θα ‘ρθει σ’ άλλα μέρη
Το τρένο φεύγει στις οχτώ
Μα εσύ μονάχος σου έχεις μείνει
Σκοπιά φυλάς στην Κατερίνη
μεσ’ στην ομίχλη πέντε οχτώ
μεσ’ στην ομίχλη πέντε οχτώ
μαχαίρι στη καρδιά σου εγίνει
σκοπιά φυλάς στην Κατερίνη
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Ο Μάνος Ελευθερίου στις «Συναντήσεις» του Λευτέρη Παπαδόπουλου (28/6/08 & 12/7/08): https://www.youtube.com/watch?v=GTfvS7_sYlk (τελευταία πρόσβαση 27.09.2019)
Εκπομπή της ΕΡΤ «Προσωπικά» Επεισόδιο 9 «Μάνος Ελευθερίου»: https://www.youtube.com/watch?v=kC9N3djSCj8 (τελευταία πρόσβαση 27.09.2019)
Μάνος Ελευθερίου. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CF%82_%CE%95%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85 (τελευταία πρόσβαση 27.09.2019)
Ορφανός Ν. Μάνος Ελευθερίου – Συνταξιούχος υπάλληλος. Ανακτήθηκε από http://www.themachine.com.cy/manos-eleutheriou/ (τελευταία πρόσβαση 27.09.2019)
Βασιλειάδης Α. (2018). Μάνος Ελευθερίου :Η Συναρπαστική ιστορία του αγοριού που τελευταία στιγμή δεν μπάρκαρε στα καράβια. Ανακτήθηκε από: https://www.peoplegreece.com/celebrity/arravoniastikan-o-nick-jonas-ke-priyanka-chopra/ (τελευταία πρόσβαση 27.09.2019)
