Μαξ Βέμπερ: ο Γερμανός οικονομολόγος και κοινωνιολόγος που διερεύνησε το ερώτημα «Πώς και γιατί αναπτύχθηκε αποκλειστικά στο έδαφος του δυτικού πολιτισμού ο έλλογος καπιταλισμός;». Ο Βέμπερ αποτέλεσε τον θεωρητικό που προσπάθησε να συνδέσει την ηθική του προτεσταντισμού με τον σύγχρονο καπιταλισμό. Η συνεισφορά του στην επιστήμη της κοινωνιολογίας είναι μεγάλη, καθώς αποτέλεσε τον δεύτερο θεωρητικό που διατύπωσε μία ολοκληρωμένη θεωρία θέασης και ερμηνείας της λειτουργίας των κοινωνιών από την αρχαιότητα έως σήμερα.
Εισήγαγε τον όρο «οικονομική ηθική», χαρίζοντας στον προτεσταντισμό και στην καλβινική εκδοχή του την ιδανικότερη αντιστοίχιση με το πνεύμα του σύγχρονου καπιταλισμού. Οι μέθοδοι αλλά και τα πορίσματά του, τον κατέταξαν δικαίως στους σημαντικότερους κοινωνιολόγους όλων των εποχών. Ο ίδιος γράφει: «Αναμφίβολα, όλη η ιστορική εμπειρία επιβεβαιώνει την αλήθεια ότι ο άνθρωπος δε θα ‘χε πετύχει το εφικτό αν δεν είχε ξανά και ξανά προσπαθήσει να φτάσει το ανέφικτο» αλλά και «Πνευματικοί άνθρωποι δίχως κρίση, ηδονιστές χωρίς καρδιά: αυτά τα μηδενικά νομίζουν ότι είναι η πεμπτουσία της επιστήμης».
Λίγα λόγια για τη ζωή του Μαξ Βέμπερ
Ο Maximilian Carl Emil «Max» Weber (1864–1920) γεννήθηκε στην πόλη της Ερφούρτης, σε μία αρκετά ευκατάστατη οικογένεια. Ο πατέρας του, Max Sr., καταγόταν από οικογένεια εμπόρων και βιομηχάνων της Βεστφαλίας. Η μητέρα του καταγόταν από τις επιφανείς οικογένειες Fallenstein και Souchay, με μακρά παράδοση στον ακαδημαϊκό χώρο. Ο μικρότερος αδερφός του, ο Alfred, ήταν επίσης ένας σημαντικός πολιτικός οικονομολόγος και κοινωνιολόγος.
Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, ο Max Weber μεγάλωσε σε μια κοσμοπολίτικη και πολύ καλλιεργημένη οικογένεια που ήταν στενά συνδεδεμένη με το πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό γερμανικό Bürgertum. Οι γονείς του αντιπροσώπευαν δύο, συχνά συγκρουόμενους, πόλους ταυτότητας μεταξύ των οποίων ο μεγαλύτερος γιος τους θα αγωνιζόταν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, την ενασχόληση με την παγκόσμια πολιτική και την ασκητική ενασχόληση με τη διανόηση. Φυσικά, η καταγωγή του, εκτός από τα πνευματικά εφόδια του έδωσε και τα οικονομικά εφόδια να μορφωθεί και να μπορέσει να αποκτήσει την κατάρτιση που το επέτρεψε να παράγει το πρωτότυπο και θεμελιώδες έργο του.
Σπουδές και φιλοσοφικό – επιστημονικό έργο
Αφού τελείωσε το σχολείο στο Βερολίνο, πέρασε σε ανώτερες σπουδές στη Χαϊδελβέργη, στο Βερολίνο και στο Göttingen, στο οποίο και πραγματοποίησε τη διατριβή του με θέμα την οικονομική ιστορία. Ο Βέμπερ προσπάθησε να διερευνήσει τη σχέση της θρησκείας με την οικονομία, ενώ ανέλυσε ιδιαίτερα τη σχέση του προτεσταντισμού με τον σύγχρονο καπιταλισμό.
Αν και η επίδραση του δεν ήταν τόσο έντονη όσο εκείνη του Καρλ Μαρξ, ο Μαξ Βέμπερ αποτελεί μία από τις 4 προσωπικότητες που διαμόρφωσαν την επιστήμη της κοινωνιολογίας. Ένα ακόμη στοιχείο το οποίο τον διακρίνει από άλλους θεωρητικούς, είναι πως ο Βέμπερ δεν ήταν κομματοποιημένος και δεν προσπαθούσε να αναδείξει μέσα από το φιλοσοφικό του σύστημα μία συγκεκριμένη λύση, όπως ο Σοσιαλισμός. Η ανεξαρτησία της σκέψης, το ελεύθερο πνεύμα και οι τεράστιες ιστορικές του γνώσεις συνέβαλαν στη διαμόρφωση μίας εύστοχης θέασης των κοινωνιολογικών ζητημάτων.
O Μαξ Βέμπερ απομακρύνεται απολύτως από τον τρόπο σκέψης του Μαρξ και άλλων κοινωνιολόγων και πολιτικών επιστημόνων. Ο ίδιος δεν αποδέχεται τη διαίρεση της ιστορίας σε πρωτόγονες φυλετικές κοινωνίες, αρχαίες, μεσαιωνικές και σύγχρονες. Ακόμη, απορρίπτει τον κατά τους Μαρξ – Ενγκελς διαχωρισμό σε πρωτόγονο κομμουνισμό, οικονομία των δούλων, φεουδαρχία και καπιταλισμό.
O Βέμπερ πρεσβεύει τη θέση πως οι αρχαίες κοινωνίες ανέπτυξαν μια δική τους μορφή καπιταλισμού. Σε αυτό το καπιταλιστικό μοντέλο η ταξική σύγκρουση δεν είχε πεδίο τους δούλους και τους δουλοκτήτες. Αντίθετα αντικατοπτριζόταν στο πεδίο της διαπάλης ανάμεσα σε ομάδες πιστωτών και οφειλετών μέσα σε ένα πιστωτικό σύστημα. Ο Βέμπερ δε διαχωρίζει τις κοινωνίες των δούλων από εκείνες των δουλοπαροίκων. Τις θεωρεί μάλλον εκφράσεις του ίδιου βασικού μοντέλου. H ανάπτυξη ειδικών συνθηκών, οι οποίες σχετίζονται σαφέστατα με τη θρησκεία στη Δύση, δημιούργησε τους κοινωνικούς όρους με τους οποίους ο καπιταλισμός πήρε τη σύγχρονη μορφή του.
Η μεθοδολογία της ιστορικής συγκριτολογικής προσέγγισης του Μαξ Βέμπερ
Ο Μαξ Βέμπερ χρησιμοποίησε στις κοινωνιολογικές του μελέτες τη συγκριτολογική ιστορική προσέγγιση, αναλύοντας διαφορετικά οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά συστήματα, προερχόμενα από διαφορετικές μεταξύ τους εποχές και πολιτισμούς. Στόχο του αποτελεί να αναδείξει τους παράγοντες και τις συνθήκες αυτές που εντοπίζονται στο δυτικό πολιτισμό, και διαδραμάτισαν θεμελιώδη ρόλο στην ανάπτυξη ενός ιστορικά μοναδικού τύπου καπιταλιστικού συστήματος, του σύγχρονου, δυτικού, καπιταλιστικού συστήματος.
Το κύριο μεθοδολογικό εργαλείο του Βέμπερ ονομάζεται ιδεότυπος. Οι ιδεότυποι αποτελούν «ευρετικές» έννοιες που χρησιμοποιούνται με στόχο τη σύνδεση με την κοινωνικοϊστορική πραγματικότητα. Το πολυσύνθετο του χαρακτήρα της κοινωνικής πραγματικότητας δεν επιτρέπει την εξαντλητική προσέγγιση των κοινωνικών φαινομένων. Συνεπώς, με τους ιδεότυπους επιχειρείται η σύλληψη των κοινωνικών φαινομένων με λογικά συνεκτική μορφή. Με άλλα λόγια, ο ιδεότυπος αποτελεί ένα είδος νοητής κατασκευής, η οποία συγκεντρώνει σε καθαρή μορφή και με εσωτερική συνοχή τα βασικά γνωρίσματα ενός φαινομένου. Σκοπός της χρήσης ιδεοτύπων είναι η κατανόηση των πιο καθοριστικών όψεων της εμπειρικής πραγματικότητας.
Μέσα από την ανάλυση του, ο Βέμπερ κατέληξε μεταξύ άλλων, στο συμπέρασμα πως τα βασικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου δυτικού καπιταλισμού συνοψίζονται στα παρακάτω: 1) ορθολογικός υπολογισμός 2) έλλογη τεχνολογία 3) έλλογο δίκαιο 4) τυπικά ελεύθερη εργασία 5) ελεύθερη και ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής 6) ελεύθερη αγορά 7) εμπορευματοποίηση της οικονομίας. Η γενικότερη συμβολή του στην επιστήμη της οικονομίας, της κοινωνιολογίας και τις πολιτικές επιστήμες θεωρείται ανεκτίμητη, τόσο λόγω των ενδιαφερόντων πορισμάτων που εξήγαγε, όσο και λόγω των μεθόδων που εισήγαγε και της επιστημονικής αντικειμενικότητας του.
Ακολουθεί ένα σύντομο αλλά ενδιαφέρον βίντεο για τον σπουδαίο φιλόσοφο και κοινωνιολόγο Μαξ Βέμπερ.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο
Μπαρούτσος Φώτης, “Η ιδιοφυΐα του Μαξ Βέμπερ”, ανακτήθηκε από: www.kathimerini.gr (τελευταία επίσκεψη: 11/06/2021)
Τριτζίλια Κάρλο, Οικονομική Κοινωνιολογία: Κράτος, Αγορά και Κοινωνία στον Σύγχρονο Καπιταλισμό, μτφρ. Χ.
Τσαμπρούνης, επιμ. Μ. Ψαλιδόπουλος, Παπαζήσης, Αθήνα: 2004, σελ. 95-128.
Μ.Ν Αντωνοπούλου, Οι κλασσικοί της Κοινωνιολογίας: Κοινωνική Θεωρία και νεότερη κοινωνία, Σαββάλας, Αθήνα: 2008, σελ. 323-454.
Max Weber, Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού, μτφρ. Μ.Γ. Κυπραίου, προλ.-επιμ. Β. Φίλια, Gutenberg, Αθήνα: 2006.
Σ. Κονιόρδος, Η θέση του Βέμπερ για την Προτεσταντική Ηθική της εργασίας, τόμος Α, Ειδικά Θέματα Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, Ε.Α.Π, Πάτρα: 2002.
Λάλλας Δημήτρης, Οικονομική Κοινωνιολογία (σημειώσεις), Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ανακτήθηκε από: eclass.aueb.gr (τελευταία επίσκεψη: 11/06/2021).
“Μαξ Βέμπερ : γόνιμος συγγραφέας και καταπληκτικός διανοητής” ανακτήθηκε από: nautilossar.org (τελευταία επίσκεψη: 11/06/2021).
“Max Weber” ανακτήθηκε από: plato.stanford.edu (τελευταία επίσκεψη:11/06/2021).
“Ένας μεγάλος στοχαστής: Μαξ Βέμπερ” ανακτήθηκε από: anthologion.gr (τελευταία επίσκεψη:11/06/2021).
