Ιστορία
Η Δημοτική Πινακοθήκη της Αθήνας ιδρύθηκε το 1914 επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, με Δήμαρχο τον Εμμανουήλ Μπενάκη, σημαντικό στέλεχος του εκσυγχρονιστικού κινήματος. Η ίδρυση της Πινακοθήκης ήρθε, μετά από διεκδικήσεις των καλλιτεχνών της εποχής για συστηματική μεταρρύθμιση των θεσμών, και θεμελίωσε τον ρόλο του σύγχρονου καλλιτέχνη ως ενεργό πολίτη και ελεύθερο επαγγελματία. Στην αρχή του 20ού αιώνα πολλοί καλλιτέχνες, που είχαν αποσχισθεί από την Συντηρητική Εταιρεία Φιλοτέχνων, αποκτούν με την συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου, μετά από συνεχείς καλλιτεχνικές και επαγγελματικές ζυμώσεις, έναν θεσμικό χώρο στο Πνεύμα, που διεθνώς ονομάζεται Secession. Οι καλλιτέχνες καθορίζονται πρώτα ως «εκσυγχρονιστές» ως προς τη στάση τους προς την Πολιτεία και ύστερα αισθητικά ως «μοντέρνοι».
Της Πινακοθήκης ηγούνται εξ αρχής εκσυγχρονιστές καλλιτέχνες, που καλωσορίζουν τις νέες αισθητικές τάσεις και τον κύκλο της ομάδας Τέχνη, που διαμορφώθηκε το 1917. Η πλέον εξέχουσα μορφή διευθυντή της Πινακοθήκης θα είναι αυτή του σημαντικού ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά (1892-1957).
Σήμερα η Πινακοθήκη στεγάζεται σε ένα από τα παλαιότερα -και ομορφότερα- νεοκλασικά οικήματα της πόλης και εδρεύει στις οδούς Μυλλέρου και Λεωνίδου στο Μεταξουργείο. Το κτίριο υπήρξε από την έναρξη της λειτουργίας του έως και το 1875 εργοστάσιο μεταξιού, διαμορφώνοντας τόσο τον χαρακτήρα όσο και το όνομα της περιοχής. Το κτίριο – σύμβολο της βιομηχανικής ιστορίας του Μεταξουργείου επιμελήθηκε αρχιτεκτονικά ο Δανός αρχιτέκτονας Christian Hansen, γνωστός για τα πολλά αξιόλογα έργα του στην πρωτεύουσα του 19ου αιώνα.
Το 2007 υπήρξε έτος – καμπή για την Πινακοθήκη, καθώς ο Δήμος Αθηναίων ξεκίνησε εργασίες αποκατάστασης του παλιού εργοστασίου, με στόχο της δημιουργία ενός πολιτιστικού χώρου, ικανού να φιλοξενεί σπουδαία έργα τέχνης. Ο στόχος επετεύχθη το 2010, έτος έναρξης λειτουργίας της Νέας Δημοτικής Πινακοθήκης.
Συλλογές
Η συλλογή της Πινακοθήκης σήμερα αποτελείται από σημαντικό αριθμό έργων μοντερνιστών. Το μεγαλύτερο μέρος των έργων υποδηλώνει μια ιδιαίτερη ευαισθησία για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, την αγάπη για την πραγματικότητα, έτσι όπως την ανακαλύπτουμε μέσα από τους ιμπρεσιονιστές, την τοπιογραφία, την αποτύπωση του φυσικού και ιστορικού πλούτου, αλλά και των νέων ιδιωμάτων και εκφράσεων. Σε αναλογία με την Λογοτεχνία, η συλλογή της Πινακοθήκης εκπροσωπεί τον καλλιτεχνικό «δημοτικισμό», που συνοδεύει την προσπάθεια εκσυγχρονισμού της γλώσσας και της Παιδείας στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα.
O Δήμος Αθηναίων ξεκίνησε να δομεί την εικαστική συλλογή του το 1923, με πρώτο έργο το γλυπτό του Δ. Φιλιππότη «Μικρός Ψαράς», που τώρα εκτίθεται στο Ζάππειο. Αξίζει να αναφερθεί ότι τα μισά από τα 2355 καλλιτεχνικά έργα, που απαριθμεί σήμερα το δυναμικό της Πινακοθήκης, αποκτήθηκαν κατά την δεκαετία 1930-1940.
Στο κτίριο του Μεταξουργείου παρουσιάζονται τα εικαστικά δρώμενα και οι εκθέσεις της Πινακοθήκης. Συγκεκριμένα, στην μία από τις δύο αίθουσες του κτιρίου εκτίθεται η μόνιμη συλλογή της Πινακοθήκης και στην άλλη φιλοξενούνται οι περιοδικές εκθέσεις. Στις συλλογές της Πινακοθήκης συγκαταλέγονται 2.355 έργα Ελλήνων, κυρίως, καλλιτεχνών, τα οποία είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα όλων των αισθητικών και πνευματικών τάσεων, αλλά και των ξένων επιρροών στην ελληνική εικαστική τέχνη του 20ού αιώνα. Μέσα από τις συλλογές της Πινακοθήκης μπορούμε να γνωρίσουμε σχεδόν το σύνολο των Ελλήνων καλλιτεχνών, που άφησαν το στίγμα τους στην διαμόρφωση της νεοελληνικής τέχνης, ερχόμενοι σε επαφή με τα χαρακτηριστικότερα έργα τους.
Από τις συλλογές που έχουν κοσμήσει κατά καιρούς την Πινακοθήκη, μεγάλο ενδιαφέρον έχει η συλλογή του Αλέκου Φασιανού, η οποία περιλαμβάνει 91 λευκώματα με μια ποικιλία κειμένων από την αρχαιότητα, π.χ. του Αριστοφάνη, έως τον 20ό αιώνα, λόγου χάρη του Μάνου Ελευθερίου, και 395 έργα εικονογραφημένα από τον καλλιτέχνη από το 1973 έως το 2013.
Άλλες αξιόλογες συλλογές είναι η πρώτη ατομική έκθεση του Θεόφραστου Τριανταφυλλίδη, ζωγράφου που ανήκει στην Γενιά του 1930 και η ευρεία συλλογή Χαρακτικής με έργα παλιών και σύγχρονων χαρακτών.
Αυτή την περίοδο, η Πινακοθήκη φιλοξενεί την έκθεση «Τέχνη και Εποχή. Η συλλογή της Πινακοθήκης δήμου Αθηναίων μέσα από τα μάτια του Σπύρου Παπαλουκά», τιμώντας έναν σημαντικό καλλιτέχνη που διατέλεσε Διευθυντής της Πινακοθήκης το διάστημα 1941-1957 και κατάφερε μέσα σε δύσκολες εποχές να «αναστήσει» χιλιάδες ταλαιπωρημένα και ξεχασμένα έργα Ελλήνων καλλιτεχνών, δίνοντας ξανά ζωή και αποστολή στην ίδια την Πινακοθήκη. Η έκθεση διαρκεί από τις 29 Ιανουαρίου έως τις 22 Απριλίου στο κτίριο του Μεταξουργείου.
Πηγές:
Σύνταξη κειμένου: Ναυσικά Τσούνη
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
