Επικοινωνία, μια πολύπλευρη εμπειρία
Ο σαρκασμός επικοινωνεί εμμέσως πλην σαφώς ένα είδος κριτικής, πολλές φορές για να προβληματίσει και να κερδίσει το ενδιαφέρον του κοινού με χιούμορ, δυστυχώς δεν εντοπίζεται πάντα, οπότε ίσως ο παραπάνω σαρκαστικός τίτλος να υποστεί ό,τι και ο κύριος Χαικάλης.. Να παρερμηνευτεί.. Να παρεξηγηθεί… Ξανά σαρκασμός… Αυτό το κείμενο ίσως πέσει υπό την επήρεια κακών συγκυριακών σαρκασμών, όσο κι αν πέσει όμως θα ξανανέβει μαζί με τα βιντεάκια του κύριου Παναγιωτόπουλου. Εντάξει, τέλος στα λογοπαίγνια, προχωράμε στο θέμα μας. Η επικοινωνία περιλαμβάνει ένα συνονθύλευμα μορφών έκφρασης και μεταφοράς μηνυμάτων. Ο κοινός γλωσσικός κώδικας επικοινωνίας δεν προϋποθέτει απαραίτητα την ποιοτικότερη επικοινωνία ανάμεσα σε πομπό και δέκτη, κάτι που θα αναλυθεί παρακάτω. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε την τάση να επικοινωνούμε με τα μάτια, με το σώμα ή ακόμα και με τον χρωματισμό της φωνής.
Η άποψη πως ο μόνος τρόπος επικοινωνίας βρίσκει καταφύγιο στην γλώσσα μαρτυρά έναν περιορισμένο τρόπο σκέψης και αντίληψης των πραγμάτων. Εύστοχο και απλό παράδειγμα, ο σαρκασμός στην εισαγωγή, ο οποίος δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός αν κάποιος δεν έχει παρακολουθήσει τις τελευταίες εξελίξεις του ”me too”. Mε λίγα λόγια, ειδικά σε βαθύτερα ζητήματα αν το γνωστικό ή ιδεολογικό υπόβαθρο δύο ή περισσότερων συνομηλιτών δεν άπτεται έστω σε κάποια σημεία, τότε, στις περισσότερες των περιπτώσεων, η επικοινωνία διακόπτεται. Ή δεν ξεκίνησε και ποτέ επί της ουσίας. Όσον αφορά το πιο διαπροσωπικό και συναισθηματικό κομμάτι, η επικοινωνία προϋποθέτει αυτό που αποκαλούμε ενσυναίσθηση και ”εγκεφαλική χημεία”. Ένα φαινόμενο που ίσως βιώνουμε ανεξήγητα από τις πρώτες ώρες γνωριμίας μας με έναν άνθρωπο. Καθώς λοιπόν, η επικοινωνία διέπεται από πολύπλευρες προσεγγίσεις, θα την εξερευνήσουμε σε διαφορετικές πτυχές.
Επικοινωνία επί της κοινωνίας
Η λέξη επικοινωνία περιλαμβάνει ως δεύτερο συνθετικό την ”κοινωνία”, η οποία παραπέμπει σε ένα κοινό σύστημα άγραφων και συνταγματικών κανόνων, καθώς και ένα κοινό πολιτιστικό πλαίσιο. Το σύνταγμα, οι άγραφοι κανόνες ή αλλιώς ο ηθικός/αξιακός κώδικας , όπως και το περιεχόμενο του πολιτισμού σχηματίζονται και αλληλοεπιδρούν με συγκεκριμένες ιδεολογίες. Τα μέλη μιας οποιασδήποτε κοινωνίας διαφέρουν όσον αφορά τις ιδεολογίες τους και τον πολιτισμό τους.
Ο πολιτισμός περικλύζει την παιδεία, η οποία μοιάζει με τις ιστορικές γνώσεις ή την κριτική σκέψη στην Ελλάδα, πολλοί νομίζουν πως την έχουν, κάποιοι προσπαθούν να δείξουν πως την έχουν όταν βρίσκονται με άλλους τριγύρω, αλλά λίγοι την έχουν πραγματικά. Όταν λοιπόν το ”κοινός” της κοινωνίας αφορά μόνο την χωρικότητα, δηλαδή το ότι απλά μεγαλώσαμε στην ίδια χώρα και τον γλωσσικό κώδικα, ενώ ο ηθικός κώδικας και η ιδέα για την παιδεία διαφέρουν, μπορούμε πράγματι να αντιληφθούμε τι εννοεί ο συνομιλητής μας; Ή χρωματίζουμε την φωνή του με τις αποχρώσεις του δικού μας σκεπτικού; Άραγε ακούμε και προσπαθούμε όντως να καταλάβουμε το περιεχόμενο των απέναντι επιχειρημάτων ή έχουμε ήδη απορρίψει την ”άλλη” άποψη;
Τείχη στα μυαλά, καμία τύχη στην επικοινωνία
Γενικότερα, το θέμα της σχετικότητας ή της καθολικής αλήθειας είχε απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό φιλοσόφους όπως τον Αριστοτέλη στην αρχαιότητα. Κατά την διάρκεια μιας ανάλυσης αντιλαμβανόμαστε πως όλα συνδέονται και όσο ξεθάβουμε απαντήσεις τόσο γεννάμε ερωτήματα. Σαν την διαφθορά ένα πράγμα.. Θα μπορούσαμε να πάρουμε ως δεδομένο πως ο κάθε άνθρωπος βλέπει μια διαφορετική πραγματικότητα, άρα δεν υπάρχει αντικειμενικά σωστό ή λάθος (;), Όσο και αν στέκομαι υπέρ της διαφορετικότητας κάθε ατόμου, θεωρώ πως αντιλήψεις οι οποίες απειλούν την ελευθερία, την ισότητα και την αρμονική συνύπαρξη δεν στηρίζονται πραγματικά με καμία επιχειρηματολογία.
Όταν κάποιος λοιπόν, προσπαθεί να πείσει για παράδειγμα πως μια συγκεκριμένη εθνικότητα θα έπρεπε να υποδουλωθεί για να επωφεληθεί το οικονομικό σύστημα μιας άλλης, η συζήτηση έχει δύο κατευθύνσεις. Είτε την επιμόρφωση σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα είτε την αποχώρηση. Από την μια θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως ακόμα και αυτό αποτελεί μια υποκειμενική άποψη. Από την άλλη ο σεβασμός προς την ελευθερία οδηγεί στην αρμονική συνύπαρξη και στην ευημερία των περισσοτέρων πολιτών. Σε αυτό δεν αποσκοπεί ένα καλό και λειτουργικό πολίτευμα;
Συνεπώς, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες η επικοινωνία και η ανταλλαγή απόψεων δεν αφήνει περιθώρια δεκτικότητας, παραμόνο αντίρρησης και απόρριψης συγκεκριμένων ιδεολογιών (λόγου χάρη ρατσιστικών πεποιθήσεων). Στις υπόλοιπες των περιπτώσεων όμως ανοίγεται πραγματικά ένας παραγωγικός διάλογος;
Σκέφτομαι άρα υπάρχω, παρατηρώ σφαιρικά, άρα εξελίσσομαι
Οι άνθρωποι τείνουμε να ακούμε και να βλέπουμε μέσα από ένα τζάμι με χρώμα, το χρώμα αυτό είναι τα βιώματα, τα πιστεύω και η προσωπικότητά μας. Άρα, μπορούμε να πούμε πως πράγματι ακούμε τα λεγόμενα του συνομιλητή άφιλτρα και αντικειμενικά; Και αν όχι, τότε επικοινωνούμε όπως νομίζουμε;
Επικοινωνία σημαίνει να καταλαβαίνω το μήνυμα που προσπαθεί να μου στείλει οποιασδήποτε μορφής πομπός, ένας άνθρωπος, ένα graffiti, ένα τραγούδι ή ένα βιβλίο. Κατ’ εμέ, η απάντηση δεν βρίσκεται στο ναι ή όχι. Η ουσία βρίσκεται στο να αντιληφθούμε πως η άποψη μας δεν αντιπροσωπεύει μια καθολική αλήθεια απαραίτητα. Μερικές φορές, όταν ακούμε κρατώντας το μυαλό ανοιχτό, επικοινωνούμε αποτελεσματικότερα, όχι μόνο με τον πομπό, αλλά ίσως και με τον ίδιο μας τον εαυτό. Όπως και στα έργα, έτσι και στην ζωή καταλαβαίνουμε τον εαυτό μας μέσω της τριβής μας με τους άλλους. Αν κάναμε μια αλλαγή, βάζαμε σε παύση την ιδέα πως ξέρουμε και περιμέναμε να ακούσουμε ανοιχτά μια διαφορετική άποψη, ίσως να είχαμε κάτι παραπάνω να πάρουμε. Μετά από κάθε αντιπαράθεση έχουμε την δυνατότητα με κριτική σκέψη να ζυγίσουμε την συζήτηση, να κρατήσουμε αυτά που θέλουμε και να εξελιχθούμε έστω και 1%.
Μια δύσκολη παραδοχή όσον αφορά την επικοινωνία
Τι συμβαίνει όμως στο διαπροσωπικό κομμάτι; Πώς θα χαρακτηρίζατε εσείς οι ίδιοι την επικοινωνία στις ανθρώπινες σχέσεις σήμερα; Επικοινωνούμε τα συναισθήματά μας; Aκούμε; Eίμαστε ειλικρινείς;
Οι συζητήσεις μας πολλές φορές περιστρέφονται γύρω από ένα ”μηχανικό” και προβλέψιμο small talk. Όταν μας ρωτάνε αν είμαστε καλά, η απάντηση είναι σχεδόν πάντα η ίδια ”καλά, εσύ;”. Από την άλλη είναι ο συνομιλητής όντως πρόθυμος να ακούσει, έχει τον χρόνο; Έχουμε χρόνο ο ένας για τον άλλον τελικά;
Οι άνθρωποι δεν μοιραζόμαστε το πως νιώθουμε και πολλές φορές δεν είμαστε διατεθειμένοι να ”βαρύνουμε” τον εαυτό μας με το πως νιώθει το άτομο που μιλάμε για χρόνια, αλλά στην ουσία δεν ακούσαμε ποτέ. Όταν ένας δικός μας αποφασίζει να μας εκφράσει πως αισθάνεται μέσα του, υπάρχει περίπτωση να τον ”ξεπετάξουμε” με φιξαρισμένες φράσεις τις οποίες παράγουμε ασυναίσθητα. Επικοινωνία σημαίνει πως αφιερώνω χρόνο να καταλάβω, αλλά νομίζω πως έχουμε φτάσει σε ένα σημείο στο οποίο δεν καταλαβαίνουμε καν τους εαυτούς μας. Αν δεν καταλάβω εμένα πώς θα καταλάβω εσένα; Αν δεν ψάξω μέσα μου πώς μπορώ να αφουγκραστώ το έξω μου;
Ίσως φαντάζει βαρετό πλέον να συζητάμε για ιδέες, για ελαττώματα, για όνειρα, για τον κόσμο, για τους φόβους μας, για εκείνες τις σκέψεις που έκανες τότε που δεν μπορούσες να κοιμηθείς. Ίσως φαντάζει βαρετό πλέον να ταξιδεύουμε εγκεφαλικά και να συναντιόμαστε κάπου ανάμεσα στις λέξεις που αντικατοπτρίζουν το μέσα μας. Να κάνουμε ένα διάλειμμα από την πραγματικότητα ή να βοηθάμε ο ένας τον άλλον να την αντιμετωπίσει, ειλικρινά, χωρίς συζητήσεις τυπικότητας. Αλήθεια, πώς είναι να πείθεις κάθε μέρα τον εαυτό σου πως επικοινωνείς μέσω των διαδικτυακών σου αλληλεπιδράσεων ή των τυπικών χαιρετισμών; Δεν αμφισβητώ πως και αυτό είναι ένα είδος επικοινωνίας, αλλά σου φτάνει;
Ζώνη ασφαλείας, πάρε το ρίσκο και βγες
Επικοινωνία, έκφραση, ευαλωτότητα, ζωή, αυτές οι λέξεις περιέχουν η μια την άλλη, όχι ετυμολογικά… Θυμήσου εκείνο το χρώμα στην φωνή που συνοδευόταν από μια έκφραση ή από κινήσεις χεριών. Τότε που πραγματικά δέχτηκες να βρεθείς σε μια ευάλωτη θέση και να μιλήσεις για εκείνο το πράγμα που σου τριβέλιζε το μυαλό. Αν έχεις έστω έναν άνθρωπο στην ζωή σου που να σου εμπνέει κάτι τέτοιο, έχεις βρει έναν θησαυρό. Πολλοί ταξιδεύουν χρόνια για να τον βρούνε. Ο θησαυρός αυτός βέβαια ξεκινάει από εμάς. Φυσικά, χρειάζεται να έχεις ομορφιά μέσα σου για να δεις και να εκτιμήσεις την ομορφιά στους άλλους.
Το ανθρώπινο είδος φημίζεται για τον λόγο του, ο οποίος έχει διττή σημασία, ομιλία και λογική. Και όμως, συχνά χρησιμοποιούμε το πρώτο χωρίς το δεύτερο. Παραδόξως, καταλήγουμε να απορροφούμαστε από τους εαυτούς μας και για την ακρίβεια από τον τρόπο που θα τους χτίσουμε για να μας αποδέχονται οι άλλοι. Ποίοι είναι τελικά αυτοί οι άλλοι; Τους ξέρω; Εμένα με ξέρω; Ίσως ένα μικρό ποσοστό, αλλά σε τελική ανάλυση διακόπτουμε την πραγματική επικοινωνία με τους γύρω μας. Αυτό, καθώς είμαστε απασχολημένοι οικοδομώντας μια εικόνα που θα τους αρέσει. Αντ’ αυτού, μήπως τελικά να ανοίγαμε έναν δίαυλο ουσιαστικής επικοινωνίας;
Νομίζω πως οι τακτικές μας αποδείχθηκαν ατελέσφορες και εμείς οι ίδιοι ολίγον ανόητοι.
