Όταν σκεφτόμαστε τους κλόουν, συνήθως έρχεται στο μυαλό ένα από τα εξής δύο οράματα. Είτε είναι ο παιχνιδιάρης, φιλικός στο πάρτι γενεθλίων είτε ο κακός, τρομακτικός που στοιχειώνει στους εφιάλτες μας.
Αν ρωτήσει κάποιος τους ανθρώπους τι φοβούνται, θα δούμε ότι υπάρχουν μερικές κοινές απαντήσεις, όπως το να μιλήσουν μπροστά σε κοινό, ή τις βελόνες, ή την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου.
Αλλά αν ρίξουμε μια ματιά στα δημοφιλή μέσα ενημέρωσης, θα παρατηρήσουμε ότι οι πιο συχνές απαντήσεις στην ερώτηση αυτή, είναι οι καρχαρίες, οι κούκλες (πορσελάνινες και μη) και φυσικά οι κλόουν.
Τι είναι η φοβία των κλόουν;
Η κουλροφοβία (Coulrophobia (Fear of Clowns) ) είναι ο φόβος των κλόουν. Είναι ένας τύπος συγκεκριμένης φοβίας, που περιλαμβάνει φόβο για μια συγκεκριμένη κατάσταση ή αντικείμενο. Οι κλόουν χρονολογούνται από τον γελωτοποιό ή τον ανόητο της αρχαιότητας (Jürgens & Maier, 2020). Καθώς περνούσε ο καιρός, ο γελωτοποιός μεταμορφώθηκε σε απατεώνα, μια πιο απαίσια φιγούρα με προθέσεις που ήταν λιγότερο από έντιμες.
Η ιστορία του όρου coulrophobia
Μέχρι τη δεκαετία του 1980, η φοβία των κλόουν είχε φτάσει στο αποκορύφωμά της. Οι φήμες για τελετουργική κακοποίηση παιδιών ήταν ανεξέλεγκτες και οι κλόουν συμμετείχαν σε μεγάλο βαθμό σε πολλές από τις ιστορίες. Αυθόρμητες αναφορές για παρενόχληση κλόουν άρχισαν να πέφτουν από παιδιά σε όλη τη χώρα. Ακόμη και οι αστικοί θρύλοι άρχισαν να επικεντρώνονται σε κλόουν δολοφόνους.
Ο όρος coulrophobia εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του 1990 (Latta, 2019). Το «Coulro» έχει τις ρίζες της από την ελληνική λέξη για τους ξυλοπόδαρους. Για κάποιο μυστηριώδη λόγο, οι δημιουργοί του όρου, αποφάσισαν ότι τα ξυλοπόδαρα ήταν το καλύτερο στοιχείο για να αναπαραστήσουν τον φόβο, τουλάχιστον από ετυμολογική άποψη. Υπάρχει επίσης, ένα λεγόμενο αρχέτυπο του «κακού κλόουν», το οποίο αντιπροσωπεύει την αντίθεση του παραδοσιακού κόμικ κλόουν και μερικές φορές αναφέρεται σε συνδυασμό με την έννοια της coulrophobia.
Γιατί είναι όμως τόσο τρομακτικοί οι κλόουν;
Αν και είναι μια σπάνια φοβία, πολλοί άνθρωποι βρίσκουν τους κλόουν ανατριχιαστικούς, αν όχι εντελώς τρομακτικούς. Γιατί; Η απάντηση βρίσκεται εν μέρει στην επικράτηση των κακών κλόουν στη λαϊκή κουλτούρα – σκεφτείτε τον Pennywise στο Stephen King ’s It (1986). Αρχικά, το μακιγιάζ ενός κλόουν μπορεί να είναι ανησυχητικό. Κρύβει όχι μόνο την ταυτότητα του ατόμου αλλά και τα συναισθήματα αυτού του ατόμου. Ακόμη χειρότερα, το μακιγιάζ μπορεί να οδηγήσει σε ανάμεικτα σήματα εάν, για παράδειγμα, ο κλόουν έχει ένα ζωγραφισμένο χαμόγελο αλλά είναι συνοφρυωμένος. Έπειτα, υπάρχει η παράξενη φύση του ίδιου του μακιγιάζ. Τα υπερμεγέθη χείλη και τα φρύδια παραμορφώνουν το πρόσωπο, έτσι ώστε ο εγκέφαλος να το αντιλαμβάνεται ως ανθρώπινο. Αυτή η παραδοξότητα ενισχύεται από την περίεργη στολή που φορούν. Επιπλέον, οι κλόουν είναι εξαιρετικά απρόβλεπτοι καθώς και άτακτοι, κάτι που βάζει τους ανθρώπους σε αιχμή. Θα σου ρίξουν νερό ή θα σου δώσουν ένα λουλούδι;
Πώς προκύπτει όμως ο φόβος;
Οι φοβίες είναι συχνά μια βαθιά ριζωμένη ψυχολογική απάντηση που συνδέεται με ένα τραυματικό γεγονός στο παρελθόν κάποιου. Περιστασιακά, ωστόσο, θα συναντήσετε έναν φόβο με ρίζες που δεν μπορείτε να αναγνωρίσετε, που σημαίνει ότι δεν ξέρετε γιατί φοβάστε τόσο έντονα το εν λόγω πράγμα. Στην περίπτωση της coulrophobia, υπάρχουν μερικές πιθανές αιτίες.
Ξεκινάμε με τις ταινίες τρόμου, καθώς υπάρχει μια σχέση μεταξύ των τρομακτικών κλόουν στα μέσα ενημέρωσης και των ανθρώπων που τους φοβούνται έντονα (Park, 2018). Η προβολή πάρα πολλών τρομακτικών ταινιών με κλόουν μπορεί να έχει μόνιμο αντίκτυπο.
Έπειτα, είναι κάποια πιθανή τραυματική εμπειρία. Το να έχετε μια εμπειρία που περιλαμβάνει έναν κλόουν όπου είχατε παραλύσει από τρόμο ή δεν μπορούσατε να ξεφύγετε από την κατάσταση θα μπορούσε να ταξινομηθεί ως τραυματική εμπειρία.
Ο εγκέφαλος και το σώμα σας θα συνδεθούν από εκείνο το σημείο και μετά για να ξεφύγουν από κάθε κατάσταση που περιλαμβάνει το φοβιστικό ερέθισμα.
Τέλος, αν κι αυτό είναι λίγο λιγότερο συνηθισμένο, αλλά είναι εξίσου πιθανό, είναι να έχετε μάθει τον φόβο σας για τους κλόουν από κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο. Μαθαίνουμε κανόνες για τον κόσμο από τους γονείς μας και άλλους ενήλικες, επομένως βλέποντας κάποιον δικό σας τρομοκρατημένο από τους κλόουν μπορεί να σας έχει διδάξει ότι οι κλόουν πρέπει να φοβάστε.
Οι ψυχολογικές ρίζες της φοβίας
Για τους ανθρώπους που τους φοβούνται, μπορεί να είναι δύσκολο να παραμείνουν ήρεμοι κοντά σε εκδηλώσεις που οι άλλοι βλέπουν με χαρά – τσίρκο, καρναβάλια ή άλλα φεστιβάλ. Τα συμπτώματα της coulrophobia μπορεί να περιλαμβάνουν εφίδρωση, ναυτία, αισθήματα τρόμου, γρήγορους χτύπους της καρδιάς, κλάμα ή ουρλιαχτό και θυμό που βρίσκονται σε μια περίσταση όπου υπάρχει ένας κλόουν (van Venrooij & Barnhoorn, 2017). Σύμφωνα με τον Rami Nader, ψυχολόγο και διευθυντή της North Shore Stress and Anxiety Clinic στο North Vancouver, BC, οι ψυχολογικές ρίζες της φοβίας μπορούν να εντοπιστούν στο γεγονός ότι φορούν μεταμφιέσεις (αν και αστείες) ενώ εμφανίζουν τεχνητά συναισθήματα, που ίσως κρύβουν τα αληθινά τους συναισθήματα (Spencer, 2020).
Για εσάς που τους φοβάστε, μπορεί να είναι δύσκολο να παραμείνετε ήρεμοι σε αντίστοιχες καταστάσεις. Τα καλά νέα είναι ότι δεν είστε μόνοι και υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να απαλύνετε τους φόβους σας. Με τη βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή δουλεύεις πάνω στον φόβο σου και σιγά-σιγά τον αντιμετωπίζεις.
Δυστυχώς, το στερεότυπο του τρομακτικού-κλόουν είναι τόσο εδραιωμένο στην κοινωνία μας τώρα που είναι βασικά ο κανόνας ! Τα πιο διάσημα πολιτισμικά παραδείγματα κλόουν είναι κυρίως τρομακτικά, όχι διασκεδαστικά. Οι Pennywise του Stephen King, The Joker, John Wayne Gacy, είναι μερικοί από τους πιο διάσημους κλόουν ενώ πλέον ένας σύγχρονος κλόουν είναι πιο πιθανό να γίνει γνωστός για μια κακή πράξη παρά για την κοροϊδία.
«Σε κανέναν δεν αρέσει ένας κλόουν τα μεσάνυχτα.» ~ Stephen King
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Jürgens, A. S., & Maier, A. G. (2020). From circus acts to violent clowns: The parasite as performer. Journal of Science & Popular Culture, 3(1), 39-56. Doi: https://doi.org/10.1386/jspc_00011_1
Latta, S. (2019). Scared stiff: Everything you need to know about 50 famous phobias. Zest Books™. E-book, Ανακτήθηκε 20 Φλεβάρη 2022-02-21
Park, M. (2018). “The Aesthetics and Psychology Behind Horror Films” . Undergraduate Honors College Theses 2016-. 31. https://digitalcommons.liu.edu/post_honors_theses/31/
Spencer, C. J. (2020). Phobia. The Wiley Encyclopedia of Personality and Individual Differences: Personality Processes and Individual Differences, 339-343. Doi: https://doi.org/10.1002/9781119547174.ch235
van Venrooij, L. T., & Barnhoorn, P. C. (2017). Coulrophobia: how irrational is fear of clowns?. European journal of pediatrics, 176(5), 677-677. Doi: https://doi.org/10.1007/s00431-017-2896-x
