Η επικοινωνία είναι ένας τρόπος ανταλλαγής μηνυμάτων και πληροφοριών ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα μέρη. Με τον όρο επικοινωνία μπορούμε να περιγράψουμε την μεταφορά μηνυμάτων από ένα πομπό σε έναν δέκτη, αρκεί και οι δύο να είναι ικανοί να πέμψουν και να λάβουν ένα μήνυμα.
Σύμφωνα με αυτό επικοινωνία, μπορεί να πραγματοποιηθεί όχι μόνο ανάμεσα στα ανθρώπινα και έμβια όντα, αλλά και σε μηχανήματα αρκεί να υπάρχει το κατάλληλο λογισμικό. Η επικοινωνία είναι μια ανάγκη που προέκυψε και κατονομάστηκε από την ανθρώπινη φύση πολύ νωρίς, καθώς αποτελεί σημαντικό παράγοντα της καθημερινής μας ζωής και συνύπαρξης στον κόσμο.
Η ζωή μας εξαρτάται από την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση που καθημερινά συντελείται στο κοινωνικό σύνολο. Η επικοινωνία έχει διάφορες μορφές όπως άμεση- έμμεση, λεκτική –μη λεκτική, προφορική – γραπτή κ.α. Επιπλέον, οι κινήσεις, οι χειρονομίες, οι στάσεις , οι εκφράσεις είναι μορφές επικοινωνίας και τρόποι μετάδοσης μηνυμάτων. Ωστόσο, σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι για την επιτυχή επικοινωνία μας και συζήτησή μας με άλλα εμπλεκόμενα πρόσωπα, σημαντικούς άλλους για εμάς, καθοριστικό ρόλο έχει το συναίσθημα που εμπεριέχεται στην επιδιωκόμενη συζήτηση, καθώς και τα νοήματα που αποδίδονται στις λέξεις που χρησιμοποιεί και στις εκφράσεις που σημασιολογεί ο κάθε ομιλητής. Για τον λόγο αυτό, αρκετές είναι οι φορές που δημιουργούνται παρερμηνείες και ασαφείς τοποθετήσεις στα λεγόμενά μας. Συνεπώς, είναι σημαντικό να είμαστε ενεργοί ομιλητές, ενεργητικοί ακροατές διασαφηνίζοντας πάντοτε τα λεγόμενά μας και επισημαίνοντας διαρκώς το επιχείρημα που θέλουμε να επικοινωνήσουμε και τον λόγο για τον οποίο το επικοινωνούμε.
Υπάρχουν λέξεις οι οποίες έχουν μια προκαθορισμένη σημασία, παρόλα αυτά πολλές φορές η σημασία διαφοροποιείται σύμφωνα με την υποκειμενική επεξεργασία που εμείς προχωρούμε. Άρα, οφείλουμε να γνωρίζουμε και να θυμόμαστε ότι παράλληλα με την αντικειμενική χροιά της επικοινωνίας και της σημασιολογίας των λεγομένων, ενυπάρχει και η συναισθηματική επένδυση που συχνά επηρεάζει και καθορίζει το μεταφερόμενο μήνυμα. Δεν υπάρχει επικοινωνία που δεν μπορεί να επιτευχθεί, υπάρχουν μόνο συνομιλητές που δεν είναι έτοιμοι να συνομιλήσουν παραμερίζοντας τον εγωιστικό και παθητικό τρόπο ακρόασης και ομιλίας. Όταν, αντιληφθούμε αυτή την ιδιαιτερότητα και μεριμνήσουμε για την βελτίωση του εαυτού και κατ’ επέκταση των κοινωνικών και διαπροσωπικών μας σχέσεων, τα μηνύματα επικοινωνία θα αντικατασταθούν από μηνύματα επίκρισης –κρίσης σε μηνύματα εαυτού.
Κάθε προσπάθεια επικοινωνίας μπορεί να θεωρηθεί ένα δύσκολο εγχείρημα διότι πρόκειται για μια προσπάθεια έκθεσης εαυτού και εξωτερίκευσης προσωπικών σκέψεων σε ένα άλλο άτομο που επιχειρεί ακριβώς το ίδιο. Σε αυτή την προσπάθεια, πολλές φορές παρασυρόμαστε, κυνηγώντας την επικράτηση της προσωπικής μας άποψης ως σωστή και επικρατέστερη , με αποτέλεσμα να αποπροσανατολιζόμαστε από την πραγματική ουσία της επικοινωνίας που δεν είναι άλλη, από το να αφουγκραστούμε τις διαφορετικές τοποθετήσεις, να τις επεξεργαστούμε και να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας προσαρμόζοντάς τις , αφομοιώνοντας τις νέες πληροφορίες που λάβαμε και συζητήσαμε. Οι γνώσεις του ανθρώπου αποκτώνται σε ένα ποσοστό 70 % από αυτά που λέει και ακούει, άρα κατανοούμε εύκολο την σημαντικότητα της συνδιαλλαγής απόψεων στην καθημερινότητά μας.
Όπως ήδη αναφερθήκαμε, η όποια προσπάθεια επικοινωνίας είναι δύσκολη, αλλά δυσκολότερη είναι η επικοινωνία που έχει ένας γονέας με το παιδί του. Η δυσκολία αυτή συναντάται και από τις δύο πλευρές, αλλά για κάθε πλευρά η ύπαρξή της έγκειται σε διαφορετικούς παράγοντες. Αρχικά, και οι δύο θεωρούν ότι αδυνατούν να επικοινωνήσουν και να γίνουν κατανοητοί από την άλλη πλευρά. Αυτή η σκέψη προέρχεται, ίσως από την διαφορά ηλικίας, εμπειριών και γνώσεων που διακρίνει τους γονείς και το παιδί. Όμως, παρά την όποια διαφορά ηλικίας , οι βασικές αρχές επίτευξης της επικοινωνίας είναι σταθερές στο πέρασμα του χρόνου. Σε αυτές εντάσσεται, η αμοιβαία διάθεση επικοινωνίας, ο σεβασμός, η ανεκτικότητα, η άνευ όρων αποδοχή και η ενσυναίσθηση.
Επιπρόσθετα, βασικό συστατικό της επικοινωνίας είναι η ύπαρξη συναισθήματος και η έκφραση αυτού. Κάθε επικοινωνιακή σχέση, πόσο μάλιστα αυτή του γονέα με το παιδί οφείλει να βασίζεται στην ειλικρίνεια και στην παραδοχή. Στα μάτια του παιδιού ο γονέας είναι άτρωτος και προσπαθεί να διαιωνίσει τον προσωπικό αυτό μύθο ξεχνώντας ότι παράλληλα με την ταυτότητά του ως γονέας είναι και άνθρωπος με μια ξεχωριστή και μοναδική ταυτότητα που έχει όλα τα συναισθήματα και τις φοβίες που βιώνει κάθε άνθρωπος.
Σε αυτή την προσπάθεια επίδειξης ανοχής και παντοδυναμίας , ο γονέας ξεχνά να δείξει το πραγματικό του πρόσωπο και να δηλώσει τις αδυναμίες του, τις φοβίες και τους ενδοιασμούς του. Με αυτό τον τρόπο ωθείται να εκδηλώσει αυτά του τα συναισθήματα με την μορφή κατηγορίας και προβολής των αρνητικών μηνυμάτων, γεγονός όμως που ίσως να μπορεί να δηλώνει δύναμη αντιμετώπισης, αλλά συγχρόνως γεννά την αποξένωση και αμβλύνει την απομάκρυνση του γονέα από το παιδί.
Ο θυμός που νιώθουμε μας οδηγεί στο να κατηγορούμε το παιδί, λαμβάνοντας την ψευδαίσθηση ότι με αυτή την αίσθηση της τιμωρίας και της επίκρισης το παιδί θα λάβει ένα μάθημα και δεν θα το ξανακάνει, αντιθέτως όμως ο θυμός – θυμό γεννά και δημιουργεί συναισθήματα ταπείνωσης και ενοχής που καταρρακώνουν την ψυχοσύνθεση του παιδιού οδηγώντας το στην ενοχή και στην ενασχόλησή του με σκέψης που δεν έχουν να κάνουν με την αξιολόγηση του εαυτού και την ανάληψη ευθυνών, αλλά με την κατηγορία πρόκλησης αρνητικών και επίπονων συναισθημάτων .Πχ. Το παιδί μου πήγε σε ένα πάρτι και ενώ είχαμε συμφωνήσει να γυρίσει στις 12 , εκείνο γύρισε στις 2 με αποτέλεσμα εγώ να μην μπορέσω να κοιμηθώ από τον φόβο μου μήπως έχει πάθει κάτι. Το παιδί επιστρέφοντας στο σπίτι, θα βρει τον γονέα του θυμωμένο και εκείνο που θα λάβει είναι το ξέσπασμά του, πιθανότατα με ποικίλους χαρακτηρισμούς ανευθυνότητας και αδιαφορίας, συνοδευόμενα με απειλές και προειδοποιήσεις καθώς αφού δεν τηρήθηκε η συμφωνία το παιδί δεν θα πάει στο επόμενο πάρτι που είναι το άλλο Σάββατο.
Φυσικά μέσα σε αυτό τον διαπληκτισμό ξεχνώ να δηλώσω το συναίσθημά μου , το οποίο αποτελεί την βαθύτερη και ουσιαστικότερη αιτία του ξεσπάσματός μου, τον φόβο μου που άργησε μήπως συνέβη κάτι. Η ανησυχία μας, είναι καλό να δηλώνεται στα παιδιά, όπως επίσης να εκφράζονται και όλα τα συναισθήματα που μας κάνουν να νιώθουμε. Αυτό μας επιφέρει πολλαπλά ωφέλιμα αποτελέσματα.
Το παιδί, έχει την δυνατότητα να αντιληφθεί τον εσωτερικό κόσμο του γονέα και να κατανοήσει το αντίκτυπο των πράξεων του, άρα να αναλάβει τις ευθύνες του ενεργώντας κατάλληλα για να μην ωθεί τους γονείς του αλλά και γενικότερα τους συνανθρώπους τους να βιώνουν τέτοια αρνητικά συναισθήματα, τα οποία σίγουρα δεν επιθυμεί να προξενεί όπως δεν αρέσκεται και στο να τα βιώνει. Επιπλέον, με αυτό τον τρόπο ο γονέας αποτελεί πρότυπο έκθεσης συναισθημάτων λειτουργώντας ως μοντέλο μίμησης δείχνοντας τον δρόμο για την έκφραση συναισθημάτων και των ίδιων των παιδιών.
Είναι σημαντικό τα παιδιά να μάθουν να εκφράζονται και οι γονείς με αυτό τον τρόπο μπορούν να γίνουν το πιο τρανό παράδειγμα αυτού. Ακόμη, τις περισσότερες φορές σε κάθε μας επικοινωνία , ιδίως διαφωνία προσπαθούμε να «αντιμιλήσουμε» υπερτονίζοντας το αρνητικό, ξεχνώντας όμως ότι σε κάθε γεγονός υπάρχει και το θετικό στοιχείο που δυστυχώς επικαλύπτεται. Θέλοντας να δημιουργήσουμε ανθρώπους αισιόδοξους και με υψηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης που αγαπούν και χαίρονται τους εαυτούς τους πρέπει να βρίσκουμε και να δηλώνουμε πάντοτε το θετικό συναίσθημα και κατόπιν να εκφράζουμε το αρνητικό.
Το «Μπράβο» είναι μια λέξη που τα παιδιά θα έχουν συνηθίσει να ακούνε καθημερινά και αν είναι δυνατόν όχι μόνο μια φορά. Τα μηνύματά μας θα ακούγονταν καλύτερα αν ξεκινούσαμε με το θετικό μήνυμα του «Μπράβο», «Συγχαρητήρια» κα. Στην συνέχεια, καταδεικνύουμε και την αρνητική πτυχή των γεγονότων βοηθώντας τα παιδιά να σκεφτούν, να αναστοχαστούν και να αντιληφθούν τις συνέπειες των πράξεων τους, τις οποίες συχνά αγνοούν λόγω του υπέρτατου ζήλου και ενθουσιασμού που τα διακατέχει ώστε να επιτύχουν τους στόχους τους. Ακριβώς όμως σε αυτό το σημείο πρέπει το παιδί να δεχτεί τα όρια που ο γονέας είναι εκεί για να θέσει.
Υπάρχει η απαίτηση και η προσπάθεια επίτευξης των επιθυμιών και των προσωπικών στόχων των παιδιών, αλλά συγχρόνως αυτό συμβαίνει και με τους γονείς , οι οποίοι δεν θα πρέπει να βηματίζουν οπισθοδρομικά προάγοντας τα θέλω των παιδιών, αλλά να επιχειρούν και να δηλώνουν δυναμικά και τα δικά τους θέλω, τα οποία και θα πραγματοποιούν.
Παράλληλα με τα δικαιώματα των παιδιών, υπάρχουν και τα δικαιώματα των γονέων. Αν αυτά το παιδί δεν τα αναγνωρίζει, τότε ο γονέας δεν τα έχει υπερασπιστεί καταλλήλως. Είναι η ώρα λοιπόν, να λειτουργήσουμε με τρόπο μιμητικό, υπερασπιζόμενοι τα δικαιώματά μας να τα ικανοποιήσουμε, δείχνοντας τον τρόπο με τον οποίο και τα παιδιά μπορούν να το κάνουν ως ατομικές και ανεξάρτητες προσωπικότητες. Μέσω της επικοινωνίας, το μήνυμα μεταδίδεται μέσω της μίμησης και το όποιο πρόβλημα αντιμετωπίζεται από το πρόσωπο που το βιώνει(παιδί ή γονέας) ανεξάρτητα και αυτόνομα, αναλογιζόμενο την παρουσία, τα δικαιώματα των άλλων ατόμων που αποτελούν το κοινωνικό περίγυρο και τα οποία οφείλει να σέβεται
Σε αυτή την ανάγκη σεβασμού και αναγνώριση εαυτού τα μηνύματα εντολής, προειδοποίησης, κηρύγματος, συμβουλής, χαρακτηρισμού, επίκρισης ή κατηγορίας θα πρέπει να απουσιάζουν. Αυτοί οι τρόποι στερούν από το άτομο, το παιδί, την δυνατότητα να αναγνωρίσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και τα κίνητρα με τα οποία πράττει, αλλά το ωθούν σε εξαρτησιογόνες σκέψεις που συχνά έχουν ειπωθεί πολλές φορές που έχουν γίνει ένα τυποποιημένο και επαναλαμβανόμενο μήνυμα για το παιδί. Πχ να είσαι σπίτι νωρίς, αν δεν είσαι νωρίς θα νευριάσω, εξάλλου δεν είναι ωραίο να είσαι μέχρι αργά έξω, τι είσαι κανένας αλήτης; Είσαι καμία του δρόμου; Γιατί δεν βγαίνεις πιο νωρίς και να αφήσεις τις βραδινές εξόδους; Την μέρα έχεις περισσότερα πράγματα να κάνεις κ.α. Φυσικά όλα αυτά αποτελούν μηνύματα που αν θα διατυπωθούν σωστά ίσως και να μην ακούγονται ως αρνητικοί τρόποι μετάδοσης μηνύματος.
Εντούτοις, εκείνο που μεταφέρουμε και για αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι λάθος τρόπος, είναι τα προσωπικά μας θέλω και οι προσωπικές μας επιθυμίες στο παιδί μας ή γενικότερα στους άλλους. Ας δώσουμε τα κίνητρα και τους λόγους στα παιδιά μας να σκεφτούν εκείνα τα θέλω τους, να κυνηγήσουν τις επιθυμίες του και να πράξουν με βάσει αυτές, αναλογιζόμενοι τις βάσεις και τις σταθερές που τους έχουμε δώσει εμείς σε όλη αυτή την μεγάλη, δύσκολη και συνεχή πορεία της διαπαιδαγώγησής τους.
Οι γονείς και τα παιδιά αναπτύσσουν και διαμορφώνουν ένα δικό τους κώδικα επικοινωνίας τόσο μοναδικό που θα πρέπει να είναι ανοιχτοί και ειλικρινείς μεταξύ τους για να γεννάται το αίσθημα της οικειοποίησης και να περιορίζεται το αίσθημα της απομάκρυνσης και της αδυναμίας επικοινωνίας.
Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να μιλάμε για ουσιώδη επικοινωνία ανάμεσα σε δύο πραγματικά, ανεξάρτητα και δραστήρια άτομα που αλληλοεπιδρούν και προάγουν τα προσωπικά τους μηνύματα που διαμορφώνονται μέσω των εμπειριών που έχουν αποκτήσει και των γνώσεων που έχουν διαμορφώσει λόγω της διαρκούς επανεξέτασης και εξερεύνησης του εξωτερικού και εσωτερικού τους κόσμου.
