Η μουσική παιδεία κατά την αρχαιοελληνική περίοδο
Η μουσική παιδεία στην Αρχαία Ελλάδα ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μία δεξιότητα. Αποτελούσε ένα βασικό στοιχείο της εκπαίδευσης και της διαπαιδαγώγησης των πολιτών. Η μουσική, ως δώρο των Μουσών, καθόριζε και προσδιόριζε τον άνθρωπο που ενεργεί, σκέφτεται και αισθάνεται. Ως εργαλείο πνευματικής ανάπτυξης, η μουσική συνδεόταν περισσότερο με τις έννοιες της παιδείας και της δύναμης, παρά με την έννοια της τέχνης. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι εκείνος που έπαιζε τον αυλό, γνωστός ως «αυλητής», θεωρούνταν απλός εκτελεστής και όχι μουσικός. Ωστόσο, μετά τον διαχωρισμό της μουσικής από τον «λόγο» και τη «γλώσσα», που συνέβη λίγο μετά τον Πλάτωνα, αρχίζει να χρησιμοποιείται η έννοια του «μουσικού». Η έννοια του μουσικού απέκτησε μεγαλύτερη σημασία, υποδηλώνοντας την αναγνώριση της μουσικής ως ανεξάρτητης μορφής τέχνης.
Η μουσική συνδεόταν άμεσα με την καλλιέργεια του ήθους και τη δημιουργία αρμονικής προσωπικότητας, καθώς οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι μέσω αυτής μπορούσε να επιτευχθεί η ισορροπία μεταξύ σώματος και ψυχής. Δηλαδή, είχε την εκπληκτική ικανότητα να ενισχύει τη σύνδεση μεταξύ σώματος και νου, βοηθώντας να συνεργαστούν και να σχηματίσουν μια εσωτερική αίσθηση ενός ολοκληρωμένου ανθρώπου. Η μουσική αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και του πολιτισμού τους, με ενεργό ρόλο τόσο στην ιδιωτική ζωή όσο και στις σημαντικές δημόσιες και θρησκευτικές εκδηλώσεις. Οι αρχαίοι Έλληνες διακρίνονταν για την καλλιτεχνική τους ευαισθησία και για τον λόγο αυτό έδωσαν στη μουσική εξέχουσα θέση, αναθέτοντας στον Απόλλωνα, τον θεό του φωτός και της αρμονίας, την προστασία της.
Η μουσική παιδεία στην Αθήνα
Στην Αρχαία Ελλάδα, η εκπαίδευση των παιδιών αποτελούσε πρωταρχική φροντίδα τόσο για τους γονείς όσο και για την κοινωνία.
Στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., ο Σόλωνας εισήγαγε τη διδασκαλία της μουσικής στην εκπαίδευση των Αθηναίων. Στην Αθήνα, η ευθύνη για την εκπαίδευση των παιδιών ανήκε αποκλειστικά στους γονείς και αποτελούσε οικονομική επιβάρυνση γι’ αυτούς. Έτσι, η αθηναϊκή εκπαίδευση ήταν σε μεγάλο βαθμό ελεύθερη και βασιζόταν στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Οι γιοι των Αθηναίων πολιτών παρακολουθούσαν υποχρεωτικά μαθήματα γραμματικής, γυμναστικής και μουσικής. Από την ηλικία των 12 ή 13 ετών (ή ακόμα και νωρίτερα), τα παιδιά επισκέπτονταν καθημερινά επαγγελματίες μουσικούς, τους λεγόμενους «κιθαριστές». Αν και το όνομά τους υποδηλώνει κιθάρα, δεν διδάσκονταν αυτό το όργανο, το οποίο ήταν αποκλειστικά για επαγγελματίες, αλλά μάθαιναν τα βασικά της μουσικής, το τραγούδι και την εκτέλεση στη λύρα ή τον αυλό.
Τα κορίτσια, όπως δείχνουν παραστάσεις σε «γαμικούς λέβητες», διδάσκονταν, επίσης, μουσική και συχνά απεικονίζονται να παίζουν τριγωνικές άρπες (τρίγωνα) ή αυλούς. Μια φημισμένη μουσική σχολή για κορίτσια, γνωστή ως «οἶκος θεραπαινίδων των Μουσών», διευθυνόταν από τη Σαπφώ, όπου διδασκόταν μουσική, ποίηση και γραφή. Επιπλέον, σκλάβες που προορίζονταν να γίνουν αυλητρίδες λάμβαναν από μικρή ηλικία σοβαρή μουσική εκπαίδευση από ειδικούς δασκάλους με στόχο την αύξηση της εμπορικής τους αξίας.
Σύμφωνα με τον επιφανή αττικιστή Φρύνιχο τον Αράβιο από τη Βιθυνία (2ος μ.Χ. αιώνας) οι σπουδαστές γραμματικής και μουσικής ονομάζονταν «φοιτηταί». Στην Αρχαία Ελλάδα, επικρατούσε η άποψη ότι ο πραγματικά μορφωμένος άνθρωπος ήταν ο «μουσικός ανήρ». Αυτή η αντίληψη επιβεβαιώνεται από διασωθέντα φιλολογικά κείμενα. Για παράδειγμα, ο Κικέρων αναφέρει ότι: «Για τους Έλληνες το σημάδι μιας τέλειας εκπαίδευσης ήταν να ξέρουν να τραγουδούν και να παίζουν έγχορδα όργανα».
Αξιοσημείωτοι χαρακτήρες, όπως ο στρατηγός Επαμεινώνδας και οι Ομηρικοί ήρωες Αχιλλέας και Πάρις, διακρίνονταν για τις μουσικές τους ικανότητες. Ο Σωκράτης, επίσης, έπαιρνε μαθήματα λύρας σε προχωρημένη ηλικία. Στην Αρχαία Ελλάδα η έλλειψη μουσικών γνώσεων θεωρούνταν ύποπτη άγνοια. Κάποιοι διακεκριμένοι Αθηναίοι, όπως ο δημαγωγός Κλέων, θεωρούνταν άξεστοι λόγω της αδυναμίας τους να κουρδίσουν σωστά ένα μουσικό όργανο.
Η μουσική παιδεία στη Σπάρτη
Η μουσική στη Σπάρτη δεν ήταν μόνο μια τέχνη, αλλά ένα εργαλείο για την ανάπτυξη ενός δυνατού και ενωμένου στρατού, καθώς και για την καλλιέργεια ηθικών αξιών στην κοινωνία. Στη Σπάρτη, παρά τον αυστηρά στρατιωτικό προσανατολισμό της εκπαίδευσης, τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια, λάμβαναν μουσική εκπαίδευση παράλληλα με τη στρατιωτική τους προετοιμασία. Αυτό γινόταν επειδή η μουσική θεωρούνταν ένα μέσο που ενίσχυε την πειθαρχία, την ομαδικότητα και την αφοσίωση. Οι Σπαρτιάτες θεωρούσαν ότι η μουσική βοηθούσε στη ρύθμιση των κινήσεων του στρατού κατά τη διάρκεια των μαχών, όπως συνέβαινε με τον ήχο του αυλού και τα πολεμικά τραγούδια. Επίσης, οι χοροί και οι μουσικές συνθέσεις ήταν συνδεδεμένοι και με τις θρησκευτικές τελετές. Οι νέοι έπρεπε να συμμετέχουν σε δημόσιες εκδηλώσεις, όπου επιδείκνυαν τις ικανότητές τους στη μουσική και τον χορό. Η μουσική, σύμφωνα με τους Σπαρτιάτες, είχε θεραπευτική και ηθική διάσταση. Επικεντρωνόταν στην καλλιέργεια του ήθους και των αξιών, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή. Γι’ αυτό, στη Σπάρτη οι μουσικοί δάσκαλοι δίδασκαν τη μουσική τέχνη εστιάζοντας σε συγκεκριμένες πτυχές της μουσικής, που ήταν χρήσιμες στην εκπαίδευση των παιδιών.
Η σπουδαιότητα της μουσικής παιδείας στην Αρχαία Ελλάδα
Η μουσική παιδεία στην Αρχαία Ελλάδα δεν περιοριζόταν απλώς σε μια τέχνη. Ήταν αναπόσπαστο μέρος της εκπαιδευτικής και πολιτισμικής κληρονομιάς της Αρχαίας Ελλάδας και θεωρούνταν θεμελιώδης παράγοντας για την πνευματική και ηθική ανάπτυξη του ατόμου. Οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν αντιληφθεί ότι η διδασκαλία της μουσικής προσέφερε στα παιδιά τους ψυχαγωγία, σωστή διαγωγή και αισθητική καλλιέργεια, ενώ συνάμα επιδρούσε καταλυτικά στο ήθος και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους. Μέσα από τη μουσική, οι νέοι μάθαιναν αξίες όπως η αρμονία, η αυτοπειθαρχία, η ισορροπία και η συνεργασία, στοιχεία απαραίτητα για τη σωστή κοινωνική τους ένταξη. Η μουσική παιδεία στην Αρχαία Ελλάδα αναδεικνύει τη σπουδαιότητά της όχι μόνο μέσω των εκπαιδευτικών πρακτικών της εποχής, αλλά και από τη διαχρονική επιρροή της στις τέχνες και τη φιλοσοφία.
Πηγές:
«Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ» Ανακτήθηκε από: https://klapatas.wordpress.com (τελευταία πρόσβαση 27/10/2024)
«Η σπουδαιότητα της μουσικής στην αρχαία Ελλάδα» (20 Αυγούστου, 2023) Ανακτήθηκε από: https://kallitechnimata.gr (τελευταία πρόσβαση 27/10/2024)
«Η Μουσική στην αρχαία Ελλάδα» Ανακτήθηκε από: https://filologikogymn.wordpress.com (τελευταία πρόσβαση 27/10/2024)
