Η Θεσσαλονίκη το 1876 ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η δεύτερη μεγαλύτερη μετά την Κωνσταντινούπολη. Πολλοί ήταν αυτοί που ζούσαν και στα όρια της πόλης. Διαφορετικοί μεταξύ τους, χωρισμένοι βάσει του θρησκευτικού τους προσανατολισμού. Επίσης, αρκετοί ήταν αυτοί που ασχολούνταν με τα πολιτικά πράγματα σε αυτή τη πόλη. Και όπως είναι φυσιολογικό, σε μία πόλη αυτού του βεληνεκούς ζούσαν διάφοροι πρόξενοι ευρωπαϊκών κρατών/αυτοκρατοριών. Για κάποιους από αυτούς τους πρόξενους, η Θεσσαλονίκη έμελλε να γίνει το νεκροκρέβατό τους. Στη συνέχεια, θα παρουσιάσουμε το περιστατικό που έμεινε γνωστό ως η σφαγή των προξένων.
Το κλίμα της εποχής
Οι εξελίξεις στα Βαλκάνια και στα εδάφη που κατείχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν πολύ μεγάλες. Οι νέες καταστάσεις θρησκευτικής ισότητας και ισονομίας είχαν φέρει αντιδράσεις των μουσουλμάνων. Αρνούνταν ή δυσκολεύονταν να αναγνωρίσουν πως η αλλόθρησκοι χριστιανοί και Εβραίοι μπορούσαν να βρίσκονται στην ίδια θέση (κοινωνικά) με αυτούς. Αυτό το πράγμα φανερώθηκε μέσα από την επιθυμία μιας χριστιανής να εξισλαμιστεί, γεγονός που οδήγησε στη σφαγή των προξένων της Θεσσαλονίκης.
Το χρονικό
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Τον Μάιο του 1876 μία νεαρή χριστιανή κοπέλα, βουλγαρικής καταγωγής, ονόματι Στεφάνα ή Βελίκω, αποφάσισε να ασπαστεί το Ισλάμ. Ο λόγος που οδήγησε τη κοπέλα να πάρει αυτή την απόφαση ήταν διότι είχε ερωτευθεί έναν μουσουλμάνο, τον Χαϊρουλάχ, και ήθελε να τον παντρευτεί. Υπάρχει όμως και μία άλλη εκδοχή σύμφωνα με την οποία ένας τοπικός αξιωματούχος (Εμίν Εφέντης) της Θεσσαλονίκης ήθελε να εντάξει τη κοπέλα στο χαρέμι του.
Η Στεφάνα, αφού έφυγε κρυφά από το σπίτι της στην Βογδάντσα (κωμόπολη της Β. Μακεδονίας) με τη βοήθεια μουσουλμάνων, κατευθύνθηκε με το τραίνο προς τη Θεσσαλονίκη, ώστε να εκφράσει τη νέα της πίστη στις τοπικές αρχές. Για το ταξίδι η νεαρή κοπέλα ντύθηκε με παραδοσιακό μουσουλμανικό ένδυμα και όχι με βουλγαρική ενδυμασία. Συγχρόνως συνοδευόταν από τον ιμάμη και μερικούς ακόμη Τούρκους. Οι γονείς της δεν συμφωνούσαν με την απόφασή της. Μάλιστα στο τρένο ανέβηκε η μητέρα της, η οποία προσπάθησε ανεπιτυχώς να τη σταματήσει.
Όταν έφτασε στη Θεσσαλονίκη η μητέρα της προσπάθησε να την αποσπάσει από τους Τούρκους συνοδούς της καλώντας να την βοηθήσουν οι χριστιανοί περαστικοί. Αρκετοί ήταν αυτοί που έσπευσαν να βοηθήσουν τη μητέρα της κοπέλας όπου κατάφεραν να την αρπάξουν και να την οδηγήσουν στο αμερικανικό προξενείο. Κατά τη αρπαγή της από τους χριστιανούς με επεισοδιακό τρόπο σκίστηκε ο φερετζές που φορούσε η Στεφάνα. Αυτό ξεσήκωσε τους φανατικούς μουσουλμάνους.
Μέσα σε όλη αυτή τη ταραχή και τον ξεσηκωμό πολλών, περίπου 100 μουσουλμάνοι συγκεντρώθηκαν έξω από το Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης. Αίτημά τους ήταν η παράδοση της Στεφάνα και να την αφήσουν να επιλέξει ελεύθερα το ισλάμ. Μάλιστα η κατάσταση έφτασε σε τέτοιο σημείο όπου ο φόβος κλιμάκωσης ήταν ορατός. Οι μουσουλμάνοι θεωρούσαν το γεγονός ως αιτία πολέμου. Ακόμα ο φόβος για πιθανά πογκρόμ εναντίον του χριστιανικού πληθυσμού ήταν μεγάλος.
Η σφαγή των προξένων
Το πρωί της 6ης Μαΐου οι πρόξενοι της Γαλλίας (Ζυλ Μουλέν) και της Γερμανίας (Ερρίκος Άμποτ) έχοντας μάθει για την ταραχή, κατευθύνθηκαν προς το Κυβερνείο ώστε να δοθεί μια λύση στο ζήτημα. Όμως δεν μπόρεσαν να φτάσουν στο προορισμό τους. Αντ’ αυτού βρέθηκαν εντός ενός κτίσματος του τεμένους Σαατλί. Ο λόγος που βρέθηκαν εκεί ήταν για να προφυλαχθούν από τον εξαγριωμένο πλήθος. Άλλοι βέβαια αναφέρουν πως οι δύο πρόξενοι οδηγήθηκαν στο τέμενος ώστε οι μουσουλμάνοι να τους κρατήσουν ως ομήρους και να ζητήσουν ως αντάλλαγμα τη νεαρή Στεφάνα.
Τα πράγματα όμως δεν κατέληξαν αισίως. Μερίδα από το εξεγερμένο πλήθος κατάφερε να εισβάλει στο κτίσμα και να παραμερίσει τους Τούρκους χωροφύλακες, λιντσάροντας τους δύο άντρες. Αποτέλεσμα αυτής της βίαιης πράξης ήταν να χάσουν τη ζωή τους οι δύο πρόξενοι. Ύστερα, το πλήθος κατευθύνθηκε προς το αγγλικό προξενείο όπου είχε μεταφερθεί η κοπέλα νωρίτερα. Εκεί, ο πρόξενος Περικλής Λαζάρου άφησε τη νεαρή κοπέλα με τα πνεύματα να ησυχάζουν. Οι δύο πρόξενοι είχαν ξυλοκοπηθεί τόσο έντονα όπου τα πρόσωπά τους είχαν παραμορφωθεί.
Μετά από αυτό και υπό το φόβο επίθεσης και σε άλλους πρόξενους δόθηκε εντολή για φρούρηση κάθε προξενείου της Θεσσαλονίκης από δέκα (10) αστυνόμους. Ο Γερμανός πρόξενος ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο της Ευαγγελίστριας στη Θεσσαλονίκη ενώ η σορός του Γάλλου πρόξενου μεταφέρθηκε στο Παρίσι.
Η τιμωρία των ενόχων
Την επόμενη μέρα αντιπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων έκαναν σύσκεψη στη ρωσική πρεσβεία εκφράζοντας την ανησυχία τους για πιθανά εγκλήματα κατά των χριστιανών και των Εβραίων. Στις 11 Μαΐου άρχισαν οι αρχές της πόλης να κάνουν συλλήψεις. Από τους συλληφθέντες έξι άτομα κρίθηκαν ένοχοι και καταδικάστηκαν σε θάνατο δια του απαγχονισμού. Η κρεμάλα στήθηκε στο κάτω μέρος της σημερινής πλατείας Ελευθερίας, κοντά στο λιμάνι.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Παπαγιανόπουλος, A. (1985). Θεσσαλονίκη 2300 χρόνια. Θεσσαλονίκη: Δήμος Θεσσαλονίκης
Κούκος, Σ. (2018). Η σφαγή των προξένων της Θεσσαλονίκης τον Μάιο του 1876. Ανακτήθηκε από https://www.pemptousia.gr/2018/05/i-sfagi-ton-proxenon-tis-thessalonikis-ton-maio-tou-1876/ (τελευταία πρόσβαση 2.9.2021)
Η σφαγή των Ευρωπαίων προξένων στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη από εξοργισμένους μουσουλμάνους. Ανακτήθηκε από https://www.mixanitouxronou.gr/i-sfagi-ton-eyropaion-proxenon-stin-othomaniki-thessaloniki-apo-exorgismenoys-moysoylmanoys-aformi-itan-i-antidrasi-ton-christianon-ston-exislamismo-mias-12chronis/ (τελευταία πρόσβαση 2.9.2021)
Σφαγή των προξένων. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/Σφαγή_των_προξένων (τελευταία πρόσβαση 2.9.2021)
