Η βασκανία κατά την αρχαιότητα
Από τα πολύ παλιά χρόνια οι αρχαίοι Έλληνες αλλά και οι Ρωμαίοι πίστευαν στην βασκανία. Δεν ήταν κάτι που αποδέχονταν μόνο τα κατώτερα μορφωτικά στρώματα της εποχής αλλά και πολλοί διανοούμενοι και φιλόσοφοι. Ο Δημόκριτος, ο Πλούταρχος, ο Αριστοτέλης και ο Ηλιόδωρος μάλιστα επιχείρησαν να αποδώσουν στο κακό μάτι μια περισσότερο λογική εξήγηση.
Η πίστη στο “μάτι” είναι διαδεδομένη στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική, στην Ασία, αλλά και στην Ευρώπη, ιδίως στις μεσογειακές χώρες. Αναφορές στην βασκανία υπάρχουν στο Κοράνι και σε Εβραϊκά ιερά κείμενα.
Ο συμβολισμός
Στις περιοχές όπου οι άνθρωποι δεν είχαν πολύ ανοιχτόχρωμα μάτια, όταν συναντούσαν κάποιους με γαλάζια ή πολύ πράσινα, πίστευαν πως το έντονο βλέμμα τους μάτιαζε. Ένιωθαν πως ο θαυμασμός ή η επικριτική ματιά τους μετέφερε αρνητική ενέργεια.
Τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία τα φυλακτά που έχουν δημιουργηθεί, για να προστατεύουν και να απομακρύνουν τον αρνητισμό, έχουν χρώμα μπλε και σχήμα ματιού. Στην Ρώμη θεωρούσαν πως επικίνδυνα να ματιαστούν ήταν τα παιδιά. Είχαν εμπνευστεί τη θεά Cumina που θα τα προστάτευε. Αυτή η αρνητική ενέργεια δεν επηρέαζε μόνο τους ανθρώπους αλλά και τα φυτά και τα ζώα.
Προφύλαξη από την βασκανία
Από παλιά προσπαθούσαν οι άνθρωποι να προφυλαχθούν από τη βασκανία. Χρησιμοποιούσαν εκφράσεις, χειρονομίες ή φυλακτά που πίστευαν ότι θα εξολόθρευαν την άσχημη ενέργεια. Υπήρχαν λίθοι και μέταλλα που κουβαλούσαν μαζί τους, για να αισθάνονται ασφαλείς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το “fascinum”, ένα φυλακτό φαλλικού σχήματος, που στην Ρώμη κρεμούσαν στο λαιμό κυρίως των παιδιών για προστασία από το κακό μάτι.
Στην Ελλάδα, για την αποτροπή του βασκάνου, έχουμε το φτύσιμο. «Ως μη βασκανθώ τρις εις εμόν έπτυσα κόλπον» (Θεόκριτος), «Φτύσε τον κόρφο σου» που λέμε μέχρι και σήμερα. Επίσης η μούντζα ή το φασκέλωμα που χρησιμοποιείται στη χώρα μας και η fica των Ιταλών, δηλαδή η έκταση του δείκτη και του μικρού δαχτύλου υπηρετούν αντίστοιχη προστατευτική λειτουργία.
Σήμερα ιδιαίτερα γνωστά είναι τα ματόχαντρα (μπλε χάντρα που μοιάζει με μάτι), φυλακτά από ιερά προσκυνήματα όπως τίμιο ξύλο, προσευχές διαβασμένες από την εκκλησία, ή ευχές. Και ο αγιασμός ακόμα έχει τη χρήση του σαν φυλακτό ενάντια στο κακό. Στην Ανατολή, εκτός από το χέρι της Φατιμά, υπάρχουν και επιγραφές που επικαλούνται την βοήθεια του Αλλάχ. “Allah, maşallah” και “Allah korusun!”. Το ίδιο φυλακτό οι Εβραίοι το ονομάζουν το χέρι της Μύριαμ.
Βασκανία και Εκκλησία
Η εκκλησία σιωπηλά παραδέχεται την ύπαρξη της. Την έχει συνδέσει με την επέμβαση του πονηρού πνεύματος και το διάβολο. Ο φθόνος, η ζήλια και η έλλειψη πίστης στα θεία είναι μερικοί λόγοι για την ορθοδοξία που κάποιος βασκάνει έναν συνάνθρωπό του. Ο Άγιος Βασίλειος έχει γράψει κείμενα που αφορούν το “κακό” μάτι και ευχές που προφυλάσσουν από αυτό.
Βασκανία και επιστήμη
Δεν έχει βρεθεί από την επιστημονική κοινότητα καμία εξήγηση για το ότι ένα βλέμμα μπορεί να προκαλέσει στον αποδέκτη του πονοκέφαλο, ναυτία, αδυναμία, υπνηλία ή εμετό. Οι περισσότεροι επιστήμονες πιστεύουν στην αυθυποβολή. Μια ακόμη εξήγηση που δίνεται για το «μάτι» είναι ότι τα συμπτώματα που εμφανίζονται ξαφνικά είναι ψυχοσωματικά. Ο ματιασμένος μην έχοντας την ικανότητα να εξηγήσει τα δυσάρεστα συναισθήματα που τον καταβάλλουν τα σωματοποιεί. Μ’ αυτόν τον τρόπο, μεταφέρει την ευθύνη σε εξωτερικό παράγοντα και όχι στον εαυτό του. Σύμφωνα με ψυχολόγους, η θετική σκέψη εκείνου που ξεματιάζει, καθώς και η ανάγκη να νιώσουμε καλύτερα μας οδηγούν να πιστέψουμε πως αποβάλλεται η αρνητική ενέργεια και “θεραπευόμαστε”.
Οι επαγγελματίες…ξεματιάστρες
Στην Ελλάδα στα περισσότερα χωριά υπάρχουν κάποιοι που μπορούν να απελευθερώσουν τον ματιασμένο από την βασκανία. Η γιαγιά το μαθαίνει στον εγγονό της και ο πατέρας στην κόρη του. Από περιοχή σε περιοχή η ευχή διαφέρει καθώς και ο τρόπος που γίνεται το ξεμάτιασμα. Η μαμή είχε επιφορτιστεί στο παρελθόν τις περισσότερες φορές αυτόν τον ρόλο, συμπεριλαμβάνοντάς τον στα γενικά ιατρικά της καθήκοντα.
Τρόποι ξεματιάσματος
Το ξεμάτιασμα με το λάδι, το διάβασμα θρησκευτικών ευχών, τα παραδοσιακά-λαϊκά ξεματιάσματα, με βαμβάκι και λάδι από καντήλι, με αλατόνερο, χρησιμοποιώντας τα λουλούδια από τον επιτάφιο είναι κάποιοι γνωστοί τρόποι ξεματιάσματος. Ενδεικτικά αναφέρω το Μικρασιάτικο ξεμάτιασμα.
Στην αρχή μετράμε από το 1 έως το 9 και συνεχίζουμε με την ευχή: «Μάτια που τον/την ματιάσανε,
τρία είναι καλά να τον γιατρέψουν, Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα,
και του/της (λέμε το όνομα του ανθρώπου που ξεματιάζουμε) το κακό,
στη γη να σκορπιστεί και την υγειά του να ’χει».
Το νησιώτικο ξεμάτιασμα
Ξεκινάμε λέγοντας:
Στο όνομα του/της…
και αναφέρουμε το όνομα του προσώπου που ξεματιάζουμε. Επαναλαμβάνουμε τρεις φορές την ευχή:
Σταυρός στον ουρανό, Σταυρός στη γη, και αν είναι μάτι να φύγει.
Ανάτριχα ήρθε, ανάτριχα να φύγει».
Όση ώρα λέμε την ευχή, σταυρώνουμε τον ματιασμένο. Στο τέλος φυσάμε τρεις φορές! Κατά τους παλιούς ο «ματιασμένος» δεν πρέπει να πει «ευχαριστώ», ούτε να δώσει χρήματα ή οποιουδήποτε τύπου αντάλλαγμα σ’ αυτόν που τον «ξεματιάζει», αλλιώς οι ευχές ακυρώνονται.
Τελικά το μάτι είναι συσσωρευμένος φθόνος; Έντονη ζήλια; Αρνητική ενέργεια που αιωρείται στον χώρο; Είναι ένας τρόπος να παρουσιάζονται χωρίς ντροπή τα ψυχοσωματικά κατάλοιπα του κάθε ανθρώπου; Μια ανάγκη υποσυνείδητης αποδοχής λαϊκών παραδόσεων και δοξασιών; Φαίνεται ότι έχουμε βρει τρόπους να κατευνάζουμε τις φοβίες μας και να θεραπεύουμε τις πληγές μας, έστω και αν χρησιμοποιούμε ασυνείδητα την δύναμη της αυθυποβολής και τη δύναμη του μυαλού και της ψυχή μας.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο αυτό:
Βασκανία. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/Βασκανία
Ξεμάτιασμα. Τι λένε οι επιστήμονες; Ποια είναι τα επιχειρήματα όσων το αποδέχονται; Ανακτήθηκε από https://valueforlife.gr/psychologia/ksematiasma-ti-lene-oi-epistimones-poia-einai-ta-epixeirimata-oson-to-apodexontai/
Μήπως σε μάτιασαν; Τα καλύτερα ξεματιάσματα από την άλλη άκρη της γης που θα σε σώσουν! Ανακτήθηκε από https://www.youweekly.gr
