Στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες ο πολιτισμικός πλουραλισμός αντιμετωπίζεται με διάφορους τρόπους. Άλλοτε οι μειονότητες αντιμετωπίζονται απαξιωτικά και άλλοτε γίνονται προσπάθειες ένταξής τους στην κοινωνία. Ο τρόπος με τον οποίο οι κρατικοί φορείς, αλλά και οι γηγενείς, αντιμετωπίζουν τον πλουραλισμό, επηρεάζει και τον τομέα της εκπαίδευσης. Εφόσον η σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού μεταβάλλεται, είναι αναγκαία η επίτευξη ειρηνικής συμβίωσης στα σχολεία και η εκπαίδευση όλων των μαθητών.
Η διάκριση των μοντέλων διαχείρισης του πολιτισμικού πλουραλισμού στηρίζεται σε τρεις διαφορετικές υποθέσεις για τον πολιτισμό:
1. Υπόθεση του ελλείμματος: Αντιμετωπίζει τις ομάδες μεταναστευτικής βιογραφίας ως φορείς ενός ελλειμματικού πολιτισμικού κεφαλαίου. Οι πολιτισμικές διαφορές των ομάδων αντιμετωπίζονται ως εμπόδιο για την ένταξή τους στην κοινωνία. Έτσι, εξαναγκάζονται να αφήσουν πίσω τα πολιτισμικά τους στοιχεία και να προσαρμοστούν στην άρχουσα κουλτούρα. Η υπόθεση αυτή αποτελεί τη βάση για το αφομοιωτικό και το ενταξιακό μοντέλο.
2. Υπόθεση της διαφοράς: Αντιμετωπίζει τις ομάδες μεταναστευτικής βιογραφίας ως φορείς ενός διαφορετικού πολιτισμού, τον οποίο πρέπει να δεχόμαστε υπό προϋποθέσεις. Στην περίπτωση αυτή, επιβάλλεται η διατήρηση των πολιτισμικών τους ταυτοτήτων, εφόσον στόχος είναι να προετοιμαστούν για την επιστροφή στην πατρίδα τους. Η υπόθεση αυτή αποτελεί τη βάση του πολυπολιτισμικού μοντέλου.
3. Διαπολιτισμική υπόθεση: Αντιμετωπίζει τις ομάδες μεταναστευτικής βιογραφίας ως φορείς ενός διαφορετικού πολιτισμού, ισότιμου όμως με όλους τους άλλους. Γηγενείς και μετανάστες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και αποδέχονται ουσιαστικά ο ένας τον άλλο. Η υπόθεση αυτή αποτελεί τη βάση του διαπολιτισμικού μοντέλου.
Μοντέλα διαχείρισης του πολιτισμικού πλουραλισμού:
1.Αφομοιωτικό μοντέλο: Το μοντέλο αυτό έχει σκοπό να αφομοιώσει τα παιδιά μεταναστευτικής βιογραφίας. Επιτρέπει την ισότητα όλων ενώπιον του νόμου, αλλά απαγορεύει τη δημόσια προβολή της γλώσσας, της θρησκείας και του πολιτισμού τους. Τα σχολεία που ακολουθούν το αφομοιωτικό μοντέλο έχουν μονοπολιτισμικό και μονογλωσσικό χαρακτήρα. Ενδιαφέρονται, κυρίως, για τη διδασκαλία της εθνικής γλώσσας και παραμερίζουν τη σφαιρική μόρφωση των παιδιών. Επιπλέον, απομακρύνουν τα παιδιά μεταναστευτικής βιογραφίας από τον πολιτισμό της χώρας καταγωγής τους. Οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να προσαρμοστούν στη διδασκαλία και όχι η διδασκαλία στις ανάγκες των μαθητών.
2. Ενταξιακό μοντέλο: Το ενταξιακό μοντέλο αποδέχεται, ή σωστότερα ανέχεται, το πολιτισμικό φορτίο που φέρουν οι μαθητές μεταναστευτικής βιογραφίας. Τους αναγκάζει να ακολουθήσουν το status quo της χώρας υποδοχής, ώστε να ενσωματωθούν. Στα πλαίσια του μοντέλου αυτού διοργανώνονται εκδηλώσεις στα σχολεία, οι οποίες εστιάζουν στην παρουσίαση των εθίμων, των χορών, των ενδυμασιών των παιδιών μεταναστευτικής βιογραφίας. Ωστόσο, τέτοιες εκδηλώσεις υπερτονίζουν τη διαφορετικότητα των πολιτισμών και δημιουργούν στα παιδιά το αίσθημα ότι δεν έχουν τίποτα κοινό μεταξύ τους. Η αποδοχή του πλουραλισμού είναι επιφανειακή, καθώς και σε αυτό το μοντέλο, σκοπός είναι η ομαλή ένταξη και η κοινωνική συνοχή.
3. Αντιρατσιστικό μοντέλο: Το μοντέλο αυτό στοχεύει στην αλλαγή των εκπαιδευτικών δομών, που αναπαράγουν την ανισότητα. Μιλά για εκδημοκρατισμό του κράτους μέσω της παροχής ίσων ευκαιριών συμμετοχής στην κοινωνία. Ωστόσο, δέχεται έντονη κριτική, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να μετατραπεί η εκπαίδευση σε αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης.
4. Πολυπολιτισμικό μοντέλο: Σκοπός του μοντέλου αυτού είναι η συνύπαρξη, αλλά όχι απαραίτητα και η αλληλεπίδραση, των διαφόρων κουλτουρών των μαθητών. Ωστόσο, μαθαίνουν να αποδέχονται και να κατανοούν ο ένας τον άλλο. Στα σχολεία διδάσκονται και άλλες γλώσσες πέρα από την εθνική και το προσωπικό παρουσιάζει πολιτισμικές και θρησκευτικές διαφορές. Η κριτική που ασκείται στο πολιτισμικό μοντέλο, στηρίζεται στο ότι αδιαφορεί για τους θεσμούς που αναπαράγουν τις προκαταλήψεις και δεν εξετάζει τον αντίκτυπο των πολιτισμικών διαφορών στην εκπαίδευση.
5. Διαπολιτισμικό μοντέλο: Το διαπολιτισμικό μοντέλο διαχείρισης του πλουραλισμού περνά από τη συνύπαρξη των πολιτισμών στην αλληλεπίδρασή τους. Σκοπός του μοντέλου αυτού είναι οι μαθητές να αποκτήσουν κριτική σκέψη και να είναι σε θέση να δεχτούν ή να απορρίψουν στοιχεία του δικού τους πολιτισμού και των υπολοίπων. Με αυτόν τον τρόπο, αναπτύσσουν υβριδικές πολιτισμικές ταυτότητες και προετοιμάζονται για την ενήλικη ζωή τους. Σε ένα διαπολιτισμικό σχολείο, η διδασκαλία προσαρμόζεται στις ανάγκες των μαθητών, το πολιτισμικό και γλωσσικό τους υπόβαθρο λαμβάνεται υπόψιν και έτσι εξελίσσονται ακαδημαϊκά σε όλα τα επίπεδα.
Συμπερασματικά, φαίνεται πως το διαπολιτισμικό μοντέλο έχει τα περισσότερα οφέλη για τους μαθητές, συγκριτικά με τα υπόλοιπα μοντέλα διαχείρισης του πολιτισμικού πλουραλισμού, καθώς πέρα από γνώσεις προσφέρει την ευκαιρία για απόκτηση αξιών, όπως αποδοχή και σεβασμός της διαφορετικότητας. Παρά το γεγονός ότι στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες γίνονται προσπάθειες μέσω της νομοθεσίας για εφαρμογή του μοντέλου αυτού, στην πράξη τα πράγματα είναι διαφορετικά. Το πιο σύνηθες μοντέλο που συναντάται στα σχολεία είναι το ενταξιακό, το οποίο πετυχαίνει μια επιφανειακή αποδοχή των παιδιών μεταναστευτικής βιογραφίας και των πολιτισμών τους.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Gorski, P. C. (2009). Intercultural Education as Social Justice. Intercultural
Education, 20(2), 87-90.
Μάρκου, Γ. (2001). Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. Ελληνική και
Διεθνής Εμπειρία. Αθήνα: Ηλεκτρονικές Τέχνες.
Χατζησωτηρίου, Χ. & Ξενοφώντος, Κ. (2013). Διαπολιτισμική Εκπαίδευση:
Προκλήσεις, Παιδαγωγικές Θεωρήσεις και Εισηγήσεις. Καβάλα: Εκδόσεις Σαΐτα.
