Η ελληνική επανάσταση που ξέσπασε από τις παραδουνάβιες ηγεμονίες κατά τους πρώτους μήνες του 1821, δεν άργησε να επεκταθεί και σε περιοχές της κυρίως Ελλάδας και να εδραιωθεί στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. Παρά τις πρώτες επιτυχίες των Ελλήνων στο πεδίο της μάχης, δεν άργησε να έρθει και μία ήττα στο πεδίο της μάχης, αρκετά σημαντική (μάχη της Αλαμάνας, 23 Απριλίου 1821). Μετά την ήττα αυτή και τη βάναυση θανάτωση του σημαντικού οπλαρχηγού της Ρούμελης, Α. Διάκου, οι οθωμανικές δυνάμεις προήλασαν προς το νότο, ωστόσο η επέλασή τους ανακόπηκε με την ήττα τους στο Χάνι της Γραβιάς, σε μία σπουδαία μάχη κατά τη διάρκεια του ελληνικού ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα.
Την εποχή εκείνη, δύο σημαντικοί Οθωμανοί πασάδες και στρατηγοί της Ρούμελης, ο Κιοσέ Μεχμέτ και ο αλβανικής καταγωγής Ομέρ Βρυώνης μετά τη μάχη της Αλαμάνας, άρχισαν να προελαύνουν προς την ανατολική Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο. Τα αστικά κέντρα της περιοχής, όπως τα Σάλωνα, η Λιβαδειά και η Αθήνα, τα οποία είχαν ήδη κηρύξει την επανάστασή τους, θορυβήθηκαν στο άκουσμα των νέων πως η στρατιά αυτή κινείται προς τις πόλεις τους. Ο ένοπλος αγώνας φαίνεται να κινδύνευε σημαντικά να καταπνιγεί ήδη ένα μήνα (συμβολικά) μετά την έναρξή του. Το Χάνι της Γραβιάς όμως και η νίκη που επακολούθησε σε αυτή τη μάχη, φαίνεται πως έδωσε μία βαθιά ανάσα στο όλο εγχείρημα.
Ο Ομέρ Βρυώνης, κατά την προέλαση του οθωμανικού στρατού, θεώρησε ως ζωτικής σημασίας το ενδεχόμενο να ενισχύσει τις δυνάμεις που ήδη είχε, προτού τις μεταβιβάσει στην Πελοπόννησο. Στόχος του (και φιλοδοξία του θα λέγαμε) ήταν να προσεταιριστεί όλους τους Έλληνες οπλαρχηγούς που γνώριζε από την εποχή της αυλής του Αλή Πασά. Το ίδιο είχε προσπαθήσει νωρίτερα να επιτύχει με τον Αθανάσιο Διάκο, τον οποίο τελικά αντιμετώπισε στην Αλαμάνα, αλλά ο τελευταίος είχε αρνηθεί να πράξει κάτι τέτοιο. Ίσως αυτό να ενισχύει την πεποίθηση πως ο Ομέρ Βρυώνης υποτιμούσε τα ερείσματα που είχε λάβει η επανάσταση και νόμιζε πως ήταν μία πρόχειρη και απλή ανταρσία, τοπικού ή περιφερειακού τύπου.
Στην ανατολική Στερεά Ελλάδα, δρούσε τότε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, σημαντικός οπλαρχηγός της εποχής και αρκετά γνωστή φυσιογνωμία για κάποιον που ασχολείται με την ελληνική επανάσταση εν γένει. Ο Ανδρούτσος γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1788, γιος γνωστού αρβανίτη αρματολού από τη Ρούμελη και είχε πέσει σε δυσμένεια από το σουλτάνο, λόγω της σχέσης του με τον Αλή Πασά. Από το 1818 ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας και ένθερμος υποστηρικτής της επανάστασης. Ο Ομέρ Βρυώνης βρήκε μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να τον προσεταιρισθεί, επειδή γνώριζε πολύ καλά τα στρατιωτικά του αντανακλαστικά. Του έγραψε μια επιστολή και του ζήτησε τη σύμπραξή του κατά των Ελλήνων ανταρτών, με πλήθος υποσχέσεων και δόλωμα την οπλαρχηγία όλης της ανατολικής Στερεάς.
Ο Ανδρούτσος συγκάλεσε στο Χάνι της Γραβιάς ένα πολεμικό συμβούλιο, με την αρωγή των οπλαρχηγών Πανουργιά και Δυοβουνιώτη. Μετά το πέρας των εργασιών του, αναλογίστηκαν πως ο Ομέρ Βρυώνης θα έφτανε στην Πελοπόννησο, όχι από τον παραδοσιακό δρόμο του Ισθμού αλλά από τη δίοδο που προσέφερε το Γαλαξίδι της Φωκίδας. Υπήρχε όμως διαφωνία σχετικά με το πως θα τον αντιμετώπιζαν: ο Ανδρούτσος ήθελε η μάχη να δοθεί στο Χάνι της Γραβιάς, ενώ οι εταίροι του έβρισκαν επικίνδυνο ένα τέτοιο ενδεχόμενο μιας και το Χάνι βρισκόταν σε μία περιοχή αρκετά ανοικτή και δεν θα είχαν τη δυνατότητα να κρύβονται εύκολα. Η παρουσία του Ανδρούτσου και της δύναμής του στο Χάνι, ήταν γνωστή στον Ομέρ Βρυώνη, ο οποίος κατευθυνόταν στην περιοχή με στρατιωτική δύναμη +/- 9.000 ανδρών.
Οι ελληνικές δυνάμεις ήταν σαφώς μικρότερες, δεν ξεπερνούσαν τους 1.200 άνδρες. Ωστόσο, σε μία δεύτερη σύσκεψη, αποφασίστηκε να οχυρωθούν σε ένα μικρό σπιτάκι, σε ένα χάνι, στο οποίο διανυκτέρευαν αγωγιάτες και διάφορου είδους ταξιδιώτες και πραματευτές. Ο Πανουργιάς και ο Δυοβουνιώτης έπιασαν τις γύρω περιοχές, ενώ στο Χάνι οχυρώθηκε ο ίδιος ο Ανδρούτσος. Η ενέργεια τους ήταν οπωσδήποτε παράνομη, για να μην πούμε ακραία. Μαζί με τον Ανδρούτσο οχυρώθηκαν και 117 άνδρες, που μετέτρεψαν το πλινθόκτιστο κτίριο σε οχυρό με πρόχειρα έργα.
Το ημερολόγιο έγραφε 8 Μαΐου 1821, όταν ο Ομέρ Βρυώνης κατέφθασε στο Χάνι με τον στρατό του. Διέταξε αμέσως να γίνει επίθεση εναντίον των συνεργατών του Ανδρούτσου και αργότερα συγκέντρωσε όλες τις δυνάμεις του στο Χάνι. Οι Οθωμανοί επιτέθηκαν ανά κύματα στο Χάνι και ο Ανδρούτσος μαζί με τους άνδρες του, απέκρουσε όλες τις επιθέσεις, ικανοποιητικά. Όταν ο ήλιος βασίλεψε, ο Ομέρ διέταξε κατάπαυση του πυρός για να του φέρουν κανόνια από τη Λαμία, αφού, μάλλον λόγω κακών υπολογισμών, δεν είχε φέρει μαζί του πυροβολικό. Ο Ανδρούτσος, ίσως επειδή αντιλήφθηκε τις κινήσεις του αντιπάλου του, τα χαράματα της επόμενης ημέρας, μαζί με τους 110 άνδρες του, επιχείρησε να βγει από το Χάνι και το κατάφερε με επιτυχία, αιφνιδιάζοντας τις οθωμανικές δυνάμεις.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
Η Μάχη της Γραβιάς. Ανακτήθηκε από sansimera.gr
Η Μάχη στο Χάνι της Γραβιάς. Ανακτήθηκε από chanigravias.gr
