Το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης (professional burnout) (EE), έχει αποτελέσει εδώ και πολλά χρόνια αντικείμενο μελέτης και έρευνας διαφόρων επιστημών και κυρίως της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας της υγείας. Ωστόσο παρά την ιδιαίτερα εκτεταμένη ενασχόληση των παραπάνω επιστημών με το συγκεκριμένο φαινόμενο, δεν έχει κατορθωθεί μέχρι σήμερα να επικρατήσει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός του φαινομένου.
Πρώτος επιχείρησε να ορίσει το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης το 1974 ο γερμανός ψυχολόγος και ψυχαναλυτής Freudenberger. Σύμφωνα με τον ίδιο ΕΕ αποτελεί μια κατάσταση κατά την οποία το άτομο αδυνατεί να αποδώσει ικανοποιητικά στην εργασία του λόγω των υψηλών προσδοκιών και απαιτήσεων που έχει για τον εαυτό του (Κουλιεράκης και συν, 2000). Επίσης ο Potter αναφέρει, πώς πρόκειται για μια διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ενδιαφέροντος του ατόμου για εργασία (Διομήδους και συν, 2009). Αυτή η έλλειψη ενδιαφέροντος δεν περιορίζεται μόνο στο χώρο εργασίας αλλά μεταφέρεται και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής του ατόμου.
Ο πιο ολοκληρωμένος και κοινά αποδεκτός ορισμός (κυρίως για τα επαγγέλματα υγείας), είναι αυτός που διατυπώθηκε το 1986 από τους Maslach και Jackson (Maslach et al, 1986). Ο συγκεκριμένος ορισμός περιγράφει το φαινόμενο ως μια κατάσταση κατά την οποία ο εργαζόμενος βιώνει ψυχολογική και σωματική κόπωση, παύει να διακατέχετε από θετικά συναισθήματα για τους ασθενείς ή για τους πελάτες του, μειώνεται η ικανοποίηση και η ευχαρίστηση που εισπράττει από το αντικείμενο εργασίας του και σχηματίζει μια διαστρεβλωμένη-αρνητική εικόνα για τον εαυτό του. Σύμφωνα με τους παραπάνω ερευνητές οι βασικότεροι παράγοντες της ΕΕ είναι οι εξής: i) η συναισθηματική εξάντληση, ii) η αποπροσωποποίηση και τέλος iii) η αίσθηση μη αποτελεσματικότητας.
ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ
Σύμφωνα με τους Edelwich και Brodsky το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης ακολουθεί μια εξελικτική πορεία και περιλαμβάνει τα εξής τέσσερα στάδια (Θεοφίλου, 2009):
α) Στάδιο του ενθουσιασμού. Το στάδιο αυτό αναφέρεται στο άτομο, ο οποίος με την είσοδο του στην εργασία θέτει ιδιαίτερα υψηλούς στόχους και διακατέχεται από μη ρεαλιστικές προσδοκίες τόσο για τον ίδιο του τον εαυτό όσο και για τους ασθενείς και τους συναδέλφους του. Βασική επιδίωξη του ατόμου είναι η αποκλειστική άντληση ευχαρίστησης και ικανοποίησης από το χώρο εργασίας του, με αποτέλεσμα να παραμερίζει τους υπόλοιπους τομείς της ζωής του.
β) Στάδιο αμφιβολίας και αδράνειας. Στο συγκεκριμένο στάδιο το άτομο αντιλαμβάνεται, πώς οι υπηρεσίες που προσφέρει δεν ανταποκρίνονται στους υψηλούς στόχους που έχει θέσει με αποτέλεσμα να μην ικανοποιούνται οι ανάγκες του. Στη συνέχεια επιχειρεί το άτομο να αντιμετωπίσει το παραπάνω πρόβλημα, μέσω της παρακολούθησης σεμιναρίων και γενικότερα μέσω της αναβάθμισης των γνώσεων του.
γ) Στάδιο της απογοήτευσης και της ματαίωσης. Στο τρίτο στάδιο το άτομο χαρακτηρίζεται από έντονη απογοήτευση, επειδή οι προσπάθειες του να ικανοποιηθεί μέσω της εργασίας του ματαιώνονται. Το στάδιο αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιμο, καθώς ο επαγγελματίας υγείας καλείται να αποφασίσει είτε να αναθεωρήσει τους δυσπρόσιτους στόχους του και να συνεχίσει, είτε να απομακρυνθεί από την αγχογόνο εργασία του.
δ) Στάδιο της απάθειας. Στο τελευταίο στάδιο ο επαγγελματίας υγείας έχει ουσιαστικά υπερνικηθεί από την απογοήτευση και την ματαίωση. Οι λόγοι για τους οποίους εξακολουθεί και εργάζεται είναι αποκλειστικά οικονομικοί- βιοποριστικοί.
Τέλος είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επισημανθεί πως σε περίπτωση που ένα άτομο αντιληφθεί πως παρουσιάζει κάποια από τα παραπάνω χαρακτηριστικά καλό θα είναι να απευθυνθεί όσο ποιο σύντομα γίνεται σε κάποιο Ψυχολόγο με άδεια ασκήσεως επαγγέλματος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Διομήδους, Μ., Ζήκος, Δ., Λιάσκος, Ι., Ρουμελιώτη, Ι., Φωκά, Α. και Πιστόλης, Ι. (2009). Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και επαγγελματικής εξουθένωσης στους επαγγελματίες υγείας. Νοσηλευτική, 48(2): 190-199.
Θεοφίλου Π. (2009). Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης στο χώρο της υγείας. e- Περιοδικό Επιστήμης και Τεχνολογίας, 41-50.
Κουλιεράκης Γ., Μεταλληνού Ο., Πάντζου Π. (2000). Κοινωνιολογική και Ψυχολογική Προσέγγιση των Νοσοκομείων/Υπηρεσιών Υγείας. Τόμος Β: Συμπεριφορές Υγείας. Πρότυπα και Μεταβολές. Πάτρα. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών.
Maslach, C., Jackson, S.E. (1986). Maslach Burnout Inventory Manual. California: Consulting Psychologists Press.
