Παιδικό άγχος: Αιτίες, συμπτώματα & αντιμετώπιση

Οι επιπτώσεις του άγχους και του σύγχρονου τρόπου ζωής είναι πλέον γνωστό το πόσο μας επηρεάζουν, με σοβαρές επιπτώσεις στη ψυχολογία, την υγεία και την καθημερινότητα μας. Το άγχος, όμως, κατά την παιδική ηλικία, έχει αρχίσει να ερευνάται τον τελευταίο καιρό, και αποτελεί για παιδοψυχολόγους, δασκάλους και γονείς ένα νέο κομμάτι των παιδικών διαταραχών που αντιμετωπίζουν στο γραφείο, το σχολείο και το σπίτι.

Οι επιπτώσεις είναι πολλές, καθώς, αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο πως θα συντροφεύει το παιδί στην ενήλικη ζωή του, καθώς σχετίζεται άμεσα με τη σχολική αποτυχία, την αποτυχία επίτευξης κοινωνικών δεξιοτήτων, την κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές, όπως και χρόνιες αγχώδεις διαταραχές. Τα κορίτσια, βέβαια, φαίνεται να είναι πιο πιθανό να βιώσουν κάποια αγχώδη διαταραχή κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας, καθώς, πέρα από τις οικογενειακές προσδοκίες, επιφορτίζονται με περισσότερες κοινωνικές επιταγές και μη υγιή πρότυπα. Οι πιθανές αιτίες, τώρα, εμφάνισης άγχους κατά την παιδική ηλικία αφορούν σε τρεις τομείς:

• Ιδιοσυγκρασία του παιδιού: από βρεφική ηλικία υπερκινητικό, οξύθυμο, συνεσταλμένη συμπεριφορά, ντροπαλό, άγχος της μητέρας κατά την προγεννητική περίοδο .
• Οικογενειακοί παράγοντες: Οι γονείς συχνά χαρακτηρίζονται από υπερπροστατευτικότητα, έλλειψη ευαισθησίας/ανταπόκρισης στις ανάγκες του παιδιού, απόδοση χαρακτηρισμών στο παιδί υποτιμώντας το (π.χ. ο γονέας αναφέρεται στο παιδί του ως χαζό, αντικοινωνικό, ανόητο, επειδή δεν εγκρίνει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του), έκθεση του παιδιού σε στρεσσογόνες -για το ίδιο το παιδί- καταστάσεις, για να «σκληρύνει»,  να κοινωνικοποιηθεί κλπ.
• Σχολικοί παράγοντες: μαθησιακές δυσκολίες, υπερβολική πίεση από τον δάσκαλο, ενίσχυση ανταγωνιστικού πνεύματος, σχολικός εκφοβισμός.

Ωστόσο, το στρες δεν είναι μόνο κακό, αλλά και καλό. Για παράδειγμα, το στρες που βιώνει ένας μαθητής πριν από μια γραπτή εξέταση, το στρες που αισθάνεται όταν έχει κανονίσει να βγει ραντεβού , ή το στρες της καλής απόδοσης σε έναν αγώνα, είναι υγιές, θεμιτό και, εν δυνάμει, δημιουργικό.

Advertisements

Πώς μπορείτε, λοιπόν, να καταλάβατε πότε το στρες είναι επιζήμιο για το παιδί; Όταν του στερεί τη δυνατότητα επίτευξης στόχων και γνωριμιών και όταν το παιδί παρουσιάζει ψυχοσωματικά συμπτώματα, σίγουρα θα πρέπει να ανησυχήσετε και να δράσετε άμεσα. Πιο αναλυτικά, οι ενδείξεις για την ύπαρξη άγχους στη ζωή του παιδιού:

• Συναισθηματικές: τάσεις επιθετικότητας/ευέξαπτος χαρακτήρας, αίσθημα απειλής, συχνά αισθήματα έντασης, ανικανότητα συγκέντρωσης, κούραση, τάση για φοβίες, άγχος, συνεχής αίσθηση βαρεμάρας.
• Συμπεριφορικές: αυξημένη χρήση, ουσιών, αυξημένη χρήση τηλεόρασης/υπολογιστή, διατροφικές διαταραχές, διαταραχές ύπνου, συνεχείς αρνητικές σκέψεις, κλάματα φωνές/υστερία, κρίσεις πανικού.
• Φυσιολογικές: τικ, καρδιοχτύπι/ιδρωμένες παλάμες, τρίξιμο δοντιών, ξηροστομία και δυσκολία κατάποσης, συχνά κρυολογήματα/ιώσεις/ πεσμένο ανοσοποιητικό, κρύα χέρια & πέλματα, αλλεργικές κρίσεις/κρίσεις άσθματος/ρινίτιδες, δερματολογικά προβλήματα (ψωρίαση, νευροδερματίτιδες, ατοπική δερματίτιδα κ.α.).

Επίσης, το άγχος συνοδεύεται συχνά από μειωμένη αυτοπεποίθηση. Υπάρχουν, λοιπόν, δραστηριότητες που μπορούν ενισχύσουν την αυτοεικόνα του παιδιού και να το βοηθήσουν να κατανοήσει και να επεξεργαστεί το άγχος του. Πέρα από την συμβολή ενός ειδικού στις πιο εξεζητημένες περιπτώσεις, όπου το παιδί εμφανίζει διαρκές άγχος, ειδικά κατά την περίοδο της προεφηβείας/εφηβείας, στις μικρότερες κυρίως ηλικίες, σημαντικότερη είναι η συμβολή των γονέων. Για παράδειγμα:

• Βάλτε το παιδί να γράψει/ ζωγραφίσει ορισμένα από όσα το κάνουν να ανησυχεί σε καθημερινή βάση.
• Ζητήστε να σας αναφέρει αν έχει εντοπίσει στον εαυτό του πού πονάει/τι συμβαίνει όταν αγχώνεται και αν μπορεί να συνδέσει το αίσθημα άγχους με κάποιο γεγονός (την αιτία).
• Ενισχύστε την κοινωνικοποίηση του παιδιού, ενθαρρύνετε τη συμμετοχή του σε κοινωνικές, αθλητικές και άλλες εξωσχολικές δραστηριότητες, αλλά χωρίς να το πιέζετε. Θα το βοηθήσει στην αύξηση της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησής του.
• Ενθαρρύνετε την άσκηση κατά τη διάρκεια της ημέρας (πιθανά αθλήματα: karate, taekwodo, γιόγκα, ομαδικά αθλήματα, χορός, κολύμβηση).
• Ενθαρρύνετε το παιδί να διώξει μακριά το άγχος του με «παιχνιδιάρικους» τρόπους (αυτό βοηθά ιδιαίτερα στις μικρότερες ηλικίες):
  -χοροπηδώντας για ένα λεπτό, κρατώντας εσείς το ρυθμό μετρώντας.
  -προσποιηθείτε πως είστε δυο ηφαίστεια/καταρράκτες και σιγά σιγά βγάζετε το άγχος/ θυμό/ νεύρα προς τα έξω, όπως τρέχει η λάβα/το νερό.
  -Θυμίστε στο παιδί τις θετικές σκέψεις και βοηθήστε το να δημιουργήσει όμορφες εικόνες και να τις διηγηθεί. Φτιάξτε μαζί ένα παραμύθι.
  -Προσποιηθείτε πως φουσκώνετε ένα μπαλόνι (ή φουσκώστε στην πραγματικότητα). Φυσώντας, το παιδί «φυλακίζει» μέσα στο μπαλόνι το άγχος/φοβία/θυμό του. Αφήστε το μπαλόνι να πετάξει ενώ ξεφουσκώνει. Όπως το μπαλόνι ήταν γεμάτο με αέρα και άδειασε, έτσι και το παιδί έδιωξε το άγχος του.

Μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί να διακρίνει και να επικοινωνήσει το άγχος του, με απώτερο σκοπό να μπορέσει να το επεξεργαστεί μαζί σας και να το αντιστρέψει από κακό σε καλό, αρκεί να είστε πρόθυμοι να συνεργαστείτε μαζί του, να το ακούσετε με προσοχή, να ενδυναμώσετε το δεσμό σας και να ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση του παιδιού. Αλλάζοντας τη δική σας συμπεριφορά , η αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού σας θα γίνει γρήγορα εμφανής. Πιο συγκεκριμένα:

• Ακούστε ενεργητικά το παιδί όταν είναι αγχωμένο, χωρίς να ασκείτε κριτική και προσπαθήστε να αντιληφθείτε αυτό που δεν μπορεί να πει.
• Σεβαστείτε τα συναισθήματά του ακόμη και εάν δεν τα κατανοείτε, με αυτόν τον τρόπο το παιδί ανακουφίζεται.
• Πληροφορείστε το παιδί για το τι ακριβώς είναι αυτό που του συμβαίνει, και τονίστε του ότι δεν ευθύνεται το ίδιο για αυτό και ότι είναι πάρα πολλοί οι άνθρωποι που έχουν παρόμοια συναισθήματα.
• Εξετάστε τις επιλογές θεραπείας και συζητήστε τες με το παιδί (ειδικά όταν βρίσκεται στη εφηβεία) .
• Διερευνήστε το δικό σας άγχος και αν υπάρχει μετριάστε το. Σκεφτείτε να απευθυνθείτε σε ψυχολόγο. Μην ξεχνάτε ότι αποτελείτε πρότυπο προς μίμηση για το παιδί.
• Αφήνετε το παιδί να παίρνει πρωτοβουλίες και αποφεύγετε να είστε υπερπροστατευτικοί μαζί του, δείξτε του εμπιστοσύνη.
• Βεβαιωθείτε ότι τρέφεται, ξεκουράζεται και ασκείται σωστά.
• Βεβαιωθείτε ότι υπάρχει χρόνος για να μπορεί να απολαμβάνει την ηλικία του και ότι δεν έχει επιφορτιστεί με υποχρεώσεις τις οποίες δεν μπορεί να αντέξει.
• Όταν το παιδί προκαλεί καυγά, μην ανταποκρίνεστε σε αυτό με νεύρα και θυμό, αλλά προσπαθήστε να το επαναφέρετε στην τάξη με ήρεμες και κοφτές φράσεις. Αν δεν είναι σε θέση να συνεργαστεί εκείνη τη στιγμή, μείνετε σε κοντινή απόσταση, προσπαθώντας να παραμείνετε ήρεμοι και δεκτικοί, αφήνοντας να ξεσπάσει ο θυμός. Μόλις το επεισόδιο ολοκληρωθεί, συζητείστε μαζί του σε νέα βάση σχετικά με το συμβάν.

Αναμφίβολα η ψυχική υγεία του παιδιού είναι πολύ σημαντική και δεν είναι λίγα τα παιδιά και οι έφηβοι που αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση η διαχείριση του άγχους παιδιών και εφήβων συνίσταται στην αναγνώριση του προβλήματος και την έγκαιρη αντιμετώπισή του, ώστε να μην εξελιχθεί σε χρόνια διαταραχή.