Οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ζωής τους, έρχονται αντιμέτωποι με διάφορες καταστάσεις πένθους, όπως ο θάνατος αγαπημένων προσώπων, μια ασθένεια, ακόμη και ένας χωρισμός. Ουσιαστικά, οτιδήποτε συμπεριλαμβάνει την απώλεια, επιφέρει τον θρήνο και το πένθος. Το πένθος βιώνεται διαφορετικά από τον κάθε άνθρωπο και διακρίνονται διαφορετικές μορφές πένθους.
Φυσιολογικό πένθος:
Η ψυχίατρος Elisabeth Kübler Ross ήταν από τις πρώτες ερευνήτριες που μελέτησαν την πορεία προς τον θάνατο. Μετά από πολλές έρευνες με ασθενείς που έπασχαν από ανίατες αρρώστιες προσδιόρισε τα 5 στάδια του πένθους και προσαρμογής στον θάνατο. Αναλύονται στο βιβλίο της On death and dying. Τα στάδια αυτά ωστόσο παρατηρούνται και σε άλλους τομείς της ζωής μας που χαρακτηρίζονται από αρνητικά γεγονότα. Όμως, αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι δεν διέρχονται όλοι οι άνθρωποι από τα στάδια αυτά και ούτε μεταβαίνουν από το ένα στο άλλο με μια συγκεκριμένη αλληλουχία. Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν τις αντιδράσεις ενός ανθρώπου. Όπως η προσωπική του οπτική για τον κόσμο,η θρησκεία, η προσωπικότητά του και η κουλτούρα του.
Στην πραγματικότητα, τα 5 στάδια συνιστούν κοινές ανθρώπινες αντιδράσεις που τείνουν να προκύπτουν σε περιπτώσεις θρήνου. Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να βιώσουν κάποια από αυτά, ενώ άλλοι να μην βιώσουν κανένα. Επίσης, η χρονική διάρκεια για την μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο ποικίλλει και μπορεί να μην ολοκληρωθεί και ποτέ. Το πένθος λοιπόν αποτελεί μια προσωπική υπόθεση του καθενός και το διαχειρίζεται ο καθένας με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Δεν υπόκειται σε αυστηρά πλαίσια ούτε τυπικές μορφές. Για αυτό το λόγο, κανένας άνθρωπος δεν πρέπει να εξαναγκάζεται ή να διερωτάται αν πρέπει να βιώνει συγκεκριμένα στάδια πένθους, αλλά και ούτε να εκφράζει τον θρήνο του με συγκεκριμένο τρόπο.
Στάδια φυσιολογικού πένθους:
Ο πόνος που βιώνουν οι άνθρωποι σκιαγραφείται μέσα στα 5 στάδια του πένθους, που υποδεικνύουν την προσπάθεια του ατόμου να διαχειριστεί το πένθος και είναι: η άρνηση, ο θυμός, η διαπραγμάτευση, η κατάθλιψη και η αποδοχή. Πιο αναλυτικά:
1. Η άρνηση
Η άρνηση αποτελεί ένα στάδιο, κατά το οποίο το άτομο εκδηλώνει την άρνηση της πραγματικότητας, αδυνατεί να αποδεχτεί το γεγονός που του έχει συμβεί και εκδηλώνει ποικίλες αντιδράσεις. Ορισμένοι άνθρωποι είναι μουδιασμένοι, άλλοι καταρρέουν, κάποιοι έχουν τάσεις φυγής και άλλοι δεν αισθάνονται τίποτα. Η άρνηση αποτελεί στην ουσία έναν αμυντικό μηχανισμό. Ενεργοποιείται για να βοηθήσει το άτομο να διαχειριστεί το υπερβολικό άγχος και την ένταση που του επιφέρει η απώλεια και το γεγονός που του έχει συμβεί. Το άτομο εμφανίζει μια αντιληπτική δυσλειτουργία και αδυνατεί να συλλάβει την κατάσταση. Συνήθως αποφεύγει τις κοινωνικές συναναστροφές και ωθείται στην απομόνωση. Μάλιστα στο στάδιο αυτό το άτομο μπορεί να εμφανίσει και σωματικά συμπτώματα που απορρέουν από την ψυχική οδύνη.
2. Ο θυμός
Μετά την άρνηση της αλήθειας συνήθως ακολουθεί το στάδιο του θυμού. Ο πενθών σε αυτό το στάδιο, βιώνει τον έντονο ψυχικό πόνο της συνειδητοποίησης της απώλειας, ο οποίος όμως δε γίνεται άμεσα αντιληπτός. Ο φόβος συνιστά την επικάλυψη του πόνου. Το άτομο που πενθεί, εκδηλώνει θυμό, αγανάκτηση, φθόνο για την πρότερη κατάσταση πριν την απώλεια.
Επιπλέον, υιοθετεί επιθετική στάση και αναζητά συνεχώς ανθρώπους ή καταστάσεις όπως οι φίλοι, η οικογένεια ακόμα και ο θεός για να επιρρίψει την ευθύνη της κατάστασής του. Παράλληλα, βιώνει μια αίσθηση αδικίας και εμφανίζει σωματικές αντιδράσεις όπως η απώλεια όρεξης, ύπνου και η κόπωση.
3. Η διαπραγμάτευση
Το στάδιο της διαπραγμάτευσης αποτελεί μια φάση ενδοσκόπησης και εσωστρέφειας. Ο πενθών διερωτάται για το τι θα μπορούσε να έχει κάνει ώστε να αποτρέψει την κατάσταση και νιώθει τύψεις και ενοχές. Αρχίζει και συνειδητοποιεί την απώλεια και ξεκινά να διαπραγματεύεται. Αναζητά μέσα του μια επιθυμητή λύση για το πρόβλημα , η οποία δεν ανταποκρίνεται στη λογική. Η αναζήτηση μιας μαγικής λύσης για το ζήτημα αποσκοπεί στον εξοβελισμό της θλίψης, του πόνου και του φόβου.
4. Η κατάθλιψη
Η κατάθλιψη εμφανίζεται όταν το άτομο συνειδητοποιεί το πραγματικό μέγεθος της απώλειας. Όταν έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματα της θλίψης, του φόβου και της αβεβαιότητας. Τότε συχνά αποσύρεται από αγαπημένες δραστηριότητες και έχει σωματικά, συναισθηματικά και διανοητικά προβλήματα που αφορούν τον ύπνο, την συγκέντρωση,την μνήμη και την όρεξη. Νιώθει φόβο, λύπη, απελπισία και είναι συναισθηματικά ασταθές.
5. Η αποδοχή
Ο πενθών αποδέχεται πλέον αυτό που έχει συμβεί, κατανοεί ότι η απώλεια είναι υπαρκτή και ότι σηματοδοτεί την νέα πραγματικότητα στην οποία πρέπει να προσαρμοστεί. Προσπαθεί να αποδεχτεί την απώλεια και να προσαρμοστεί σε αυτήν. Ταυτοχρόνως, επιζητεί τον επαναπροσδιορισμό της ζωής του και την δημιουργία νέων αναμνήσεων και καταστάσεων σε αυτήν. Προσπαθεί να επανακτήσει την αισιοδοξία του και να ατενίζει το μέλλον με όρεξη και ελπίδα.
Περιπεπλεγμένος θρήνος – πένθος
Ως περιπεπλεγμένος ή παθολογικός θρήνος θεωρείται κάθε απόκλιση από τον φυσιολογικό θρήνο. Η απόκλιση αυτή αφορά τη διάρκεια ή τη συναισθηματική ένταση σε σχέση με αυτά που αναμένονται από το κοινωνικό πλαίσιο. Πιο συγκεκριμένα, κυρίως εμφανίζεται όταν τα άτομα είτε εκδηλώνουν εξάρτηση με κάποιο άτομο που έχει χαθεί, είτε ο θρήνος είναι μη εκδηλώσιμος ή ετεροχρονισμένος.
Σύμφωνα με τον Wooden(19991) υπάρχουν τέσσερις μορφές περιπεπλεγμένης αντίδρασης στο πένθος:
1) χρόνια: το πένθος διακρίνεται από μεγάλη διάρκεια και το άτομο αδυνατεί να επιλύσει ή να συνειδητοποιήσει το γεγονός.
2) ανεσταλμένη ή καθυστερημένη: το άτομο αντιδρά υπερβολικά σε μια τωρινή απώλεια, η αντίδρασή αυτή ωστόσο εκπορεύεται από μια παρελθοντική ανεπίλυτη διεργασία πένθους.
3) υπερβάλλουσα: το άτομο αντιδρά έντονα, εκδηλώνει δυσλειτουργικές συμπεριφορές, ενώ μπορεί να εκδηλώσει και ψυχιατρικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, φοβία ή διαταραχή πανικού.
4) καλυμμένη: το άτομο εκδηλώνει το πένθος του με κάποια αποκλίνουσα συμπεριφορά ή κάποιο σωματικό σύμπτωμα χωρίς να αντιλαμβάνεται την σύνδεσή τους με την απώλεια.
Ετεροχρονισμένος θρήνος
Αποτελεί μια ακόμη μορφή περιπεπλεγμένου θρήνου. Σε αυτή τη μορφή πένθους ο θρήνος εκδηλώνεται με χρονική καθυστέρηση. Το άτομο αδυνατεί αν και προσεγγίζει τον πόνο του, τον αποφεύγει και αδυνατεί να αποδεχτεί την απώλεια.
Παραγνωρισμένος θρήνος
Ως παραγνωρισμένος θρήνος θεωρούνται περιπτώσεις που ο θρήνος δεν είναι κοινωνικά αποδεκτός (π.χ. πρώην σύζυγοι, παράνομοι εραστές, θετοί γονείς, υιοθετημένα παιδιά, σχέσεις με άτομα από τον επαγγελματικό χώρο). Ακόμη, περιπτώσεις απώλειας που δε σχετίζονται άμεσα και απόλυτα με το γεγονός του θανάτου (π.χ. διαζύγιο, μετανάστευση, αποχωρισμοί, απώλεια κάποιου μέλους του σώματος).
πηγές:
- https://www.iatronet.gr/ygeia/psyxiki-ygeia/article/26765/penthos-stadia-kai-diaxeirisi.html
- https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/prosopikotita/apoleia-penthos/5550-ta-5-stadia-tou-penthous.html
- https://www.lamiareport.gr/index.php/topika/item/33502-to-penthos-fysiologikos-peripeplegmenos-paragnorismenos-thrinos-diaxeirisi-kai-ana-noimatodotisisi
- https://sites.google.com/site/peripenthous/morphes-threnou/peripeplegmenos
