Η ΜΑΝΑ ΚΟΥΡΑΓΙΟ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ, του Μπέρνολντ Μπρεχτ
Το θεατρικό έργο Η ΜΑΝΑ ΚΟΥΡΑΓΙΟ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ του Μπέρνολντ Μπρεχτ γράφτηκε το 1939 όταν ο συγγραφέας βρισκόταν αυτοεξόριστος στην Σουηδία. Μέσα από την ιστορία της εμπόρου Άννας Φέρλινγκ ο συγγραφέας συνθέτει ένα έργο αντιπολεμικό το οποίο σκιαγραφεί τον 30ετή πόλεμο του του 17ου αιώνα (1618-1648) . Ο Μπρεχτ χλευάζει και αποκαλύπτει τα κίνητρα και τους στόχους των ισχυρών που μετατρέπουν την ειρήνη σε πόλεμο, την απροθυμία του λαού για στράτευση, την διεφθαρμένη ψυχολογία, το αδιέξοδο του πολέμου και την ισοπέδωση των ηθικών αξιών.
Η Άννα Φέρλινγκ, γνωστή ως Μάνα Κουράγιο, μαζί με το κάρο της και τα τρία της παιδιά, ακολουθεί τον στρατό από τόπο σε τόπο προμηθεύοντας τον ρακί, τρόφιμα και άρβυλα. Σκληρή, αθυρόστομη, πανούργα, με έντονο το αίσθημα της αυτοσυντήρησης και της προσαρμοστικότητας, με ένα απίστευτο εμπορικό δαιμόνιο, ζει καθημερινά τον δικό της προσωπικό πόλεμο ώστε να διασφαλίσει το ψωμί για εκείνη και τα παιδιά της. Αντιφατική, αντιηρωική, αλλά, ταυτόχρονα και βαθιά ανθρώπινη, προσωποποιεί την μερίδα εκείνη των ανθρώπων, οι οποίοι μέσα από την φρίκη του πολέμου εναλλάσσουν ρόλους θύτη-θύματος, ενεργητικότητας-παθητικότητας καθοδηγούμενοι πάντα από την Ανάγκη με σκοπό την επιβίωση τους. Ανίκανη να αποφύγει τον πόλεμο εξοικειώνεται με αυτόν, επωφελείται μέσω του εμπορίου «αγοράζοντας φθηνά και πουλώντας ακριβά» και εν τέλει ασθενεί και εκείνη από τον παραλογισμό του πιστεύοντας πως δεν μπορεί να ζήσει πλέον εν καιρώ ειρήνης. Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών της γίνεται δίχως να συνυπολογίσει την διαφορετικότητα των χαρακτήρων τους με αποτέλεσμα να οδηγηθούν ένα-ένα προς τον θάνατο κάθε φορά που εκείνη θα λείπει για τις δουλειές της. Η μοναδική στιγμή που καταριέται η Μάνα Κουράγιο τον πόλεμο είναι την ώρα που παρακολουθεί την κηδεία του καθολικού στρατηγού Τίλι έξω από την πόλη Ινγκολστάντ της Βαυαρίας μετά την επίθεση που δέχτηκε η μουγκή κόρη της, Κατρίν. Η αδυναμία της να αντιληφθεί την αθλιότητα της ακόμη και όταν μένει μόνη αποτελεί το μοιραίο δίδαγμα του έργου.
Για τον Μπρεχτ η πραγματικότητα αποτελεί μια συνεχώς μεταβαλλόμενη ασυνεχή διαδικασία η οποία παράγεται από ανθρώπους και για αυτό μπορεί να μετασχηματιστεί από αυτούς. Δεδομένου αυτού, η αποστολή του θεάτρου δεν έγκειται στην αντανάκλαση της πραγματικότητας αναπαράγοντας την «φέτα ζωής» με τρόπο νατουραλιστικό αλλά στην διάθλαση της, πραγματοποιώντας έναν στοχασμό στην κοινωνική πραγματικότητα και αποδεικνύοντας πως χαρακτήρες και δράση παράγονται ιστορικά. Ο Σέρβος σκηνοθέτης Νικήτα Μιλιβόγιεβιτς διατήρησε άψογα την μπρεχτική οπτική του επικού θεάτρου της αποστασιοποίησης με ευκρινή τα όρια ανάμεσα στο υποκρίνεσθαι και στο είναι.
Η δομή του έργου, η διαδοχή των σκηνών και η απότομη διακοπή τους, η έλλειψη διαρκούς ροής στην αφήγηση και το τραγουδιστικό κομμάτι της παράστασης συνηγόρησαν στην συνύπαρξη συγκίνησης και προβληματισμού. Η Λυδία Φωτοπούλου, ως Μάνα Κουράγιο, και τα τρία της παιδιά αποτελούν την σταθερή αντιστοιχία ηθοποιού-ρόλου ενώ οι υπόλοιποι ρόλοι του έργου μοιράζονται ανάμεσα σε διαφορετικούς ηθοποιούς ανά σκηνή. Η αλλαγή των 12 σκηνών-εικόνων, καθώς και οι σκηνικές οδηγίες μέσα από την νέα μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα, γίνονται μέσω απαγγελίας από τους ηθοποιούς στο μικρόφωνο διατηρώντας την ανοίκεια ατμόσφαιρα και υπερβαίνοντας την ψευδαίσθηση της φυσικοποίησης των γεγονότων που παρακολουθούν οι θεατές.
Καθ όλη την διάρκεια της παράστασης όλοι οι ηθοποιοί και οι μουσικοί βρίσκονται πάνω στην σκηνή. Τοποθετημένο στο βάθος της σκηνής σε ένα υπερυψωμένο επίπεδο, το οποίο επιτρέπει διάχυτη την κίνηση των ηθοποιών κατά την διάρκεια της παράστασης, βρίσκονται οι μουσικοί με τα όργανά τους, τον μαέστρο και ένα μεγάλο πιάνο. Oι μουσικοί έδωσαν επιπλέον κίνηση στη ροή της παράστασης, δεν περιορίστηκαν, άλλαξαν θέσεις και εισήλθαν και στο κέντρο της θεατρικής σκηνής με τα όργανα τους συμμετέχοντας στην δράση. Η μουσική είναι η ίδια η οποία έγραψε ο Paul Dessau για την παράσταση του 1949 στο Βερολίνο -στην εναρκτήρια λειτουργία του ιστορικού θεάτρου του Μπρεχτ “BERLINER ENSEMBLE”.
Ακριβώς μπροστά παρατεταγμένες οι καρέκλες των ηθοποιών οι οποίοι πηγαινοέρχονται κατά την διάρκεια των σκηνών αλλάζοντας ρόλους και ρούχα που αντιστοιχούν στην αισθητική της εποχής και επιμελήθηκε η Κέννυ ΜακΛέλλαν. Στήνουν οι ίδιοι τους χώρους δράσης με τα απολύτως απαραίτητα σκηνικά αντικείμενα, τα οποία παίρνουν μορφές πάνω στην σκηνή και μεταβάλλουν το σκηνικό υπολογίζοντας στην ενεργητική φαντασία του θεατή σύμφωνα με την οριοθέτηση που εξασφαλίζουν οι φωτισμοί του Στέλιου Τζολόπουλου.
Επίσης, εξέχουσας σημασίας η αφαιρετική σκηνογραφική τοποθέτηση του βασικού στοιχείου του έργου που αποτελεί το κάρο της Μάνας Κουράγιο. Φτάνοντας στο τέλος , η σκηνή εγκαταλείπεται από τους μουσικούς και τους ηθοποιούς και η Λυδία Φωτοπούλου τραβά τα σχοινιά, τα οποία εκτείνονται από την μια άκρη της σκηνής στην άλλη, και συνεχίζει μόνη τον δρόμο της σηκώνοντας το βάρος του αλλά και το βάρος της δικής της ζωής.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Μουσική: Πάουλ Ντεσσάου
Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας
Σκηνοθεσία: Νικίτα Μιλιβόγεβιτς
Σκηνογραφική επιμέλεια-Κοστούμια: Κέννυ ΜακΛέλλαν
Διεύθυνση ορχηστρικού συνόλου: Νίκος Καπετάνιος
Hχητικός σχεδιασμός-Μουσική διδασκαλία: Νίκος Γαλενιανός
Χορογραφίες: Αμάλια Μπένετ
Φωτισμοί: Στέλιος Τζολόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Ηλίας Παπαδόπουλος
Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Μαρία Μυλωνά
Οργάνωση παραγωγής: Ναταλία Λαμπροπούλου
Διανομή: Λυδία Φωτοπούλου (Mάνα Κουράγιο), Εμμανουέλα Μαγκώνη (Κάτριν, η μουγκή κόρη της), Ορέστης Χαλκιάς (Άιλιφ, ο μεγάλος γιος), Εμμανουήλ Κοντός (Έμενταλ, ο μικρός γιος), Ελευθερία Αγγελίτσα (Νέος στρατιώτης), Στελλίνα Βογιατζή (Υβέτ Ποτιέ / Μια φωνή / Νέος Αγρότης), Σοφία Καλεμκερίδου (Μάγειρας / Αγρότισσα), Γιώργος Κολοβός (Μάγειρας / Λοχίας / Ιεροκήρυκας / Στρατιώτης), Δημήτρης Μορφακίδης (Σιτιστής / Γέρος συνταγματάρχης / Παλιός στρατιώτης/ Ιεροκήρυκας / Αγρότης ), Αγγελική Νοέα (Στρατολόγος / Στρατιώτης / Υβέτ Ποτιέ), Χρήστος Παπαδημητρίου (Στρατηγός / Ιεροκήρυκας / Αγρότης/ Γραφιάς / Στρατιώτης), Παναγιώτης Παπαϊωάννου (Λοχίας / Ιεροκήρυκας / Στρατιώτης), Αλέξανδρος Σιάτρας (Γραφιάς / Στρατιώτης / Λοχίας), Μιχάλης Σιώνας (Αυτός με τον επίδεσμο/ Μάγειρας).
Μουσικοί επί σκηνής:
Άρτεμις Βαβάτσικα (μπαγιάν), Ιωάννα Γανίτη (τρομπέτα), Κωνσταντίνος Ιωαννίδης (φλάουτο), Ηρώ Μενέγου (πιάνο), Θεόφιλος Μπίκος (κιθάρα), Ανδρέας Παπακώστας-Σμύρης (φλάουτο), Βαλεντίνη Παπανικολάου (κρουστά), Πασχαλίνα Τσέρνου (πιάνο).
