Ο Σοφοκλής γεννήθηκε το 497/6, στον Ίππιο Kολωνό. H οικογένειά του ήταν αριστοκρατική και εύπορη. Ο πατέρας του Σοφίλλος, ήταν πλούσιος Αθηναίος που είχε εργοστάσιο κατασκευής μαχαιριών. Λόγω της οικονομικής ευμάρειας της οικογένειάς του, ο Σοφοκλής έλαβε σημαντική μόρφωση. Διδάχθηκε μουσική από τον περίφημο μουσικοδιδάσκαλο Λάμπρο. Tο 480 π.X., πήρε μέρος, παίζοντας λύρα και συμμετέχοντας στον χορό, στα επινίκια για την επιτυχία των Eλλήνων στη Σαλαμίνα.
Συνδέθηκε στενά με σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Περικλής, ο Πλάτωνας και ο Σωκράτης, ενώ κατέλαβε υψηλά αξιώματα στην πολιτική, στη θρησκεία και στις τέχνες. Το 443-442 π.Χ. κατείχε τη θέση του ταμία της αττικής ναυτικής συμμαχίας. Την περίοδο 441-440 π.Χ. ήταν διοικητής του στόλου στην επίθεση κατά της Σάμου, ενώ το 413 π.Χ. ήταν μέλος της ολιγαρχικής κυβέρνησης της Αθήνας. Ο Σοφοκλής εισήγαγε στην Αθήνα τη λατρεία του Ασκληπιού και, μάλιστα, η πρώτη γιορτή, πριν τελειώσει το Ασκληπιείο, έγινε στο σπίτι του.
Μαζί με τον Ευριπίδη και τον Αισχύλο, αποτελούν τους μόνους τραγικούς των οποίων έχουν σωθεί ολοκληρωμένα έργα. Η πρώτη θεατρική εμφάνιση του Σοφοκλή έγινε το 468 π.Χ., σε δραματικό αγώνα όπου ήρθε αντιμέτωπος με τον κατά 30 χρόνια μεγαλύτερό του Αισχύλο. Τον σεβόταν απεριόριστα, ωστόσο, κατάφερε να είναι ο νικητής του αγώνα.
O Σοφοκλής έγραψε ελεγείες, παιάνες, ένα δοκίμιο (“Περί Χορού”), σατυρικά δράματα και μια ωδή για τον Ηρόδοτο. Ωστόσο, καθιερώθηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές όλων των εποχών χάρη στις τραγωδίες του. Έγραψε συνολικά 123. Aπό αυτές διασώθηκαν μόνον επτά και πάνω από 1.000 αποσπάσματα. Οι σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή είναι: Αίας, Αντιγόνη, Τραχίνιαι, Οιδίπους τύραννος, Ηλέκτρα, Φιλοκτήτης και Oιδίπους επί Κολωνώ.
Πηγή των έργων του Σοφοκλή είναι οι αρχαίοι μύθοι. Προσαρμόζονται με τέτοιο τρόπο ώστε οι ήρωές του να παρουσιάζονται εξανθρωπισμένοι. Ο Σοφοκλής ασχολήθηκε κυρίως με τη σχέση του ατόμου με την πόλη. Του ατόμου, που έρχεται σε αναπόφευκτη σύγκρουση με τους θεούς. Αν και ευσεβής, ο Σοφοκλής δίνει μεγαλύτερο βάρος στον άνθρωπο παρά στους θεούς. Το πεπρωμένο του ανθρώπου, σύμφωνα με τον Σοφοκλή, είναι προδιαγεγραμμένο από τις βουλές των θεών.
H επίδραση του Σοφοκλή στο θέατρο είναι μεγάλη. Περιόρισε τα χορικά, αύξησε τον αριθμό των μελών του Xορού και έδωσε μεγαλύτερη έκταση στο διάλογο. Eισήγαγε τον τρίτο υποκριτή και την έγχρωμη σκηνογραφία. Ο λόγος του είναι σαφής, λεπτός και καθόλου ρητορικός. Τον αποκαλούσαν, μάλιστα, “μέλιτταν”, εξαιτίας της γλυκύτητας του λόγου του.
Για τον θάνατο του Σοφοκλή υπάρχουν τρεις διαφορετικές εκδοχές. Η πρώτη λέει ότι πνίγηκε με ένα σταφύλι, η δεύτερη, από ασφυξία στην προσπάθειά του να απαγγείλει ένα μεγάλο απόσπασμα από την “Αντιγόνη χωρίς ανάσα, και η τρίτη, από υπερβολική συγκίνηση στο άκουσμα μιας ακόμα θεατρικής νίκης του.
Ο τάφος του είναι ίσως ένας τύμβος βόρεια των Αχαρνών, στην Βαρυμπόμπη, στη θέση Μεγάλη Βρύση ή Παναγίτσα. Είναι γνωστός ως τύμβος της Καμβέζας. Eίχε διάμετρο 40 μ. και ύψος 13 μ. και στο εσωτερικό του υπήρχαν τρεις σαρκοφάγοι. Ανασκάφηκε το 1888 από τον τότε διευθυντή των Βασιλικών Κτημάτων του Τατοΐου L. Muenter. Ανακηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος μόλις το 2006.
“εὐδαίμονες οἷσι κακῶν ἄγευστος αἰών”, Αντιγόνη
(“Ευτυχισμένοι εκείνοι που η ζωή τους πέρασε χωρίς κακοτυχία”, μτφ. Κ. Χρηστομάνος)
