«Άδειες Ντουλάπες» της Maria Judite De Carvalho: τοξική πατριαρχία και γυναικεία εμπειρία στο μικροσκόπιο της λογοτεχνίας

Γραμμένο τη δεκαετία του 1960, το σπουδαίο μυθιστόρημα της Maria Judite De Carvalho με τίτλο «Άδειες Ντουλάπες», που κατέχει εξέχουσα θέση στην πορτογαλική λογοτεχνία, σκιαγραφεί με απαράμιλλη καθαρότητα, λιτότητα αλλά και τόλμη την πατριαρχική κοινωνία του ευρωπαϊκού νότου. Το βιβλίο της Carvalho είναι μια καθηλωτική ιστορία για τις παγίδες που στήνει η τοξική πατριαρχία και για τις γυναίκες που συνθλίβονται κάτω από τον ζυγό της, αφού περιγράφει με μεγάλη γλαφυρότητα και σαφήνεια τη γυναικεία εμπειρία αλλά και την ανάγκη για αντίσταση κι εξέγερση.

Το βιβλίο ακολουθεί τη ζωή τριών γυναικών της ίδιας οικογένειας, της γιαγιάς Άνα, της μητέρας Ντόρα Ροζάριο αλλά και της κόρης Λίζα, οι οποίες προσπαθούν να βρουν τα πατήματά τους και να συνεχίσουν τη ζωή τους μετά τον χαμό του Ντουάρτε, γιου, συζύγου και πατέρα αντίστοιχα, στην Πορτογαλία του 1960. Κεντρική ηρωίδα του, όμως, είναι η χήρα Ντόρα Ροζάριο, μια γυναίκα που λίγο πριν τα σαράντα της κι έχοντας περάσει δέκα χρόνια από τη ζωή της θρηνώντας τον χαμό του άνδρα της, ανακαλύπτει πως ο γάμος της ίσως τελικά βασιζόταν πάνω σε ένα πελώριο ψέμα. Έτσι, αναπόφευκτα καλείται να εγκαταλείψει τους ρόλους της άβουλης συζύγου και πενθούσας χήρας και να υιοθετήσει μια νέα ταυτότητα, αυτή της εργαζόμενης γυναίκας και μητέρας. Ωστόσο, η πατριαρχική κοινωνία μέσα στην οποία ζει και μεγαλώνει την κόρη της, βάζει σκοπέλους που η Ντόνα Ροζάριο θα πρέπει να υπερπηδήσει, θυσιάζοντας πολλά για να πετύχει τον στόχο της.

Τόσο η κεντρική ηρωίδα της Carvahlo, όσο κι οι υπόλοιποι ήρωες του βιβλίου της είναι γυναίκες, με τη μυστηριώδη αφηγήτρια να φανερώνεται από τη μέση του βιβλίου και μετά, αποκαλύπτοντας το δικό της ρόλο στην ιστορία αλλά κι εκείνον του επί χρόνια συντρόφου της. Παρά το γεγονός λοιπόν, πως ολόκληρη η αφήγηση περιστρέφεται γύρω από τη ζωή γυναικών, είναι δύο ανδρικές φιγούρες που παίζουν καταλυτικό ρόλο στην πορεία των γυναικών αυτών, έστω κι αν  ο ένας από αυτούς δε βρίσκεται πια στη ζωή. Προσωπικά, θεωρώ πως αυτό ακριβώς το στοιχείο είναι που κάνει το βιβλίο διαχρονικό και, δυστυχώς, πιο επίκαιρο από ποτέ, δηλαδή αυτός ο επαναλαμβανόμενος κύκλος καθορισμένων –από τους άνδρες– γυναικείων ρόλων, επιταγμένων από φαλλοκρατικές αντιλήψεις, που διαιωνίζονται και καταδυναστεύουν τη γυναικεία υπόσταση.

Απογυμνωμένο από λογοτεχνικές φιοριτούρες και περιττό μελοδραματισμό, το «Άδειες Ντουλάπες» είναι ένα βιβλίο που, χωρίς να έχει κάποιον ξεκάθαρα φεμινιστικό χαρακτήρα, περιγράφει με καυστική και τραχιά γλώσσα γυναικείες υπάρξεις ανεπανόρθωτα καταπιεσμένες, καταδικασμένες να ζουν στη μοναξιά, εξαρτημένες από ανθρώπους του αντίθετου φύλου που ορίζουν τις ζωές τους και τις επιθυμίες τους. Οι ηρωίδες της Carvalho, θα μπορούσαν να είναι, δυστυχώς, γυναίκες του σήμερα, που προσπαθούν να υψώσουν το ανάστημά τους στην πατριαρχική κοινωνία που τις περιβάλλει. Γυναίκες που επιθυμούν να ορίσουν εκείνες την ταυτότητά τους κι όχι να καθορίζονται από τις επιλογές τους και να χαρακτηρίζονται “ανύπαντρες”, “άτεκνες”, “άνεργες”, με όλα αυτά τα στερητικά “α” που δε συνοδεύουν ποτέ έναν άνδρα.

Το βιβλίο της Carvahlo θα φανεί οικείο σε κάθε γυναίκα που θα το διαβάσει. Σε κάθε γυναίκα που ήρθε αντιμέτωπη με τον σεξισμό για να ανέλθει επαγγελματικά, σε εκείνη που αντιμετώπισε τον ηλικιακό ρατσισμό λες κι οι γυναίκες έχουν γεννηθεί με ημερομηνία λήξης, σε κάθε γυναίκα που δεν κατάφερε ή δε θέλησε να τεκνοποιήσει και λοιδορήθηκε ή αντιμετώπισε τον οίκτο των άλλων γι’ αυτή της την επιλογή. Σε κάθε γυναίκα που σφίγγει τα δόντια και παλεύει καθημερινά με το τέρας της πατριαρχίας, διεκδικώντας ένα καλύτερο μέλλον για τις κόρες, τις αδερφές, τις φίλες, τις συναδέλφους της. Για κάθε μία από εμάς, που συνεχίζουμε να πιστεύουμε πως το να γεννηθείς γυναίκα σήμερα, δεν είναι μειονέκτημα αλλά ευλογία.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος. Βρείτε το εδώ.

Γνωρίστε την συγγραφέα

Η Maria Judite de Carvalho (1921-1998) θεωρείται μια από τις σημαντικότερες γυναικείες φωνές της πορτογαλικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε και πέθανε στη Λισαβόνα, έζησε ωστόσο ένα μεγάλο μέρος της ζωής της (1944-1959) στη Γαλλία και στο Βέλγιο. Έγραψε μυθιστορήματα, διηγήματα, νουβέλες, χρονογραφήματα, ποίηση και ένα θεατρικό έργο. Με εμφανείς επιρροές από τον υπαρξισμό και το Νέο Μυθιστόρημα, χωρίς ωστόσο να ακολουθεί απόλυτα τους κανόνες τους, η ιδιαίτερη γραφή της συνιστά ένα «διακριτικό άνθος», όπως την αποκαλεί εύστοχα η Agustina Bessa-Luís, η άλλη μεγάλη κυρία των πορτογαλικών γραμμάτων. Το έργο της τιμήθηκε με τα βραβεία: Grande Prémio de Conto Camilo Castelo Branco, Prémio da Crítica da Associação Portuguesa de Críticos Literários, Prémio P.E.N. Clube Português de Novelística, Prémio Vergílio Ferreira. Το έργο της Maria Judite de Carvalho έχει μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Οι Άδειες ντουλάπες είναι το πρώτο της μυθιστόρημα που κυκλοφορεί στα ελληνικά.