Ας γνωρίσουμε τρεις από τους συγγραφείς που συμμετέχουν στην επανεκδοθείσα, μετά από χρόνια, ΝΕΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ, που επανέφερε στο προσκήνιο και επιμελήθηκε ο ποιητής Αντώνης Θαλασσέλης.
Νίκη Kριζανόφκσι
Στο ποίημά της Στο Καπηλειό η αναπόληση του έρωτα μετατρέπεται σε δύναμη ψυχής μπροστα στην προδοσία. Και η ποιήτρια με αυτή τη μοναδική πένα ευθανασίας σκοτώνει τον ληγμένο έρωτα, βουτώντας την στο μελανοδοχείο του πόνου. Κι ο πόνος μαυρος καβαλάρης πάνω σε έρημη γη, σαν άλλος Άδης, κρατά δυνατά τα ηνία αποφεύγοντας το κάστρο της απελπισίας. Αντιθέτως μετατρέπει αυτό το λυγμό και το μαύρο πέπλο σε όνειρο ζωής. Γράφει:
“Φλαμέγκο η πίκρα μου, χωρίς κιθάρα, χωρ΄ς κλακέτες, ξυπόλητη. Κουρτίνα το νυφικό να κρεμάσω τον ταυρομάχο του τελευταίου ασπασμού να βαφτώ το αίμα του ταύρου και να πετάξω τη ζωή μου στην αρένα από την αρχή.”
Στα ρολόγια του κόσμου ο χρόνος φθοροποιός και αναπόσπαστος στο έργο του επάνω στη γραμμή της ζωής αδιαφορεί για τη φθορά που έπεται. Η προσωποποίηση του χρόνου, μέσα από την κραυγή του κούκου, προσφέρει ζωντάνια και ρεαλισμό μέσα από τον ατόφιο σαρκασμό του. Γράφει: «κι η άτιμη κραυγή του κούκου, στο ακριβώς, στο και μισή, το κραγιόν που έβαφε χαμογελά, ξεθωριάζει..»
Ο χρόνος με τις εποχές του κατακλύζει την ύπαρξη. Σαν χειμώνας γίνεται φονιάς, σαν Άνοιξη ανθίζουν τα περιβόλια του έρωτα. Πάντα ο έρωτας πρωτοστατεί, άλλοτε φονικός και άλλοτε καθαρτήριος. Στα έμμετρα της ο καβαφικός απόηχος αναμεμειγμένος με μια σαρκαστική ηδονή οδηγεί τον αναγνωστη σταδιακά στη μέθεξη, στην κορύφωση του Δαντικού Inferno. Γράφει στο ποίημα της:
«Ήταν αλλιώτικοι οι καιροί και τα μεγέθη/δεν είχαν φωτοστέφανο οι Άγιοι/σ ένα καζάνι το πλιγούρι το βρασμένο/όλα στον κλήδονα η μοίρα σου κι οι μάγοι. Κάθε βροχή να στάζει η λαμαρίνα/κάθε λιακάδα να σε ψήνει να σε λιώνει/ήρθε κι ο πρίγκηπας σου στολισμένος/μα το γοβάκι του ακόμα σε πληγώνει.»
H ευαισθησία, κρυμμένη κάτω από τα σεντόνια των αναμνήσεων, ξεσκεπάζεται όταν ο βοριάς τρυπώνει από τα παράθυρα και ορμά έξω απ’ το μοναχικό της δώμα για να βρεί το γέλιο, να ξεγελάσει σαν μικρό παιδί τον χρόνο, τον πόνο και να υφάνει στον αργαλειό της μνήμης ξανά τη χαρά.
Λιλιάνα Μπαντέα
Στον Κήπο των ονείρων η Λιλιάνα Μπαντέα σπέρνει βολβούς έρωτα και πάθους και θερίζει πολύχρωμες αποχρώσεις ζωής. Υπόσχεται πως θα στολίσει την πιο όμορφη ανθοδέσμη στο βάζο της ευτυχίας και το κατορθώνει με τα “λαμπερά πετράδια που γεννούν οι αναμνήσεις“.
Η ψυχή της δονείται στα πέταλα των λουλουδιών …κι ας λιώνει ο χρόνος σε μια βόλτα στον κήπο.
«Εκείνος κι Εκείνη» είναι το παν..είναι ο έρωτας μετενσαρκωμένος στο απόλυτο, γιατί «γεννήθηκαν με τις πρώτες ακτίνες της μοίρας/ που φλέρταραν με το φως των ματιών τους».
Γιατί το απόλυτο της αγάπης ζει και ανασαίνει μες στην ελευθερία της ύπαρξης. Προσωπική σχέση η ελευθερία που οδηγεί στην αγαπητική διάθεση που λύνει το αίνιγμα της ζωής. Γράφει:
«Γεννήθηκαν στην πρώτη συνάντηση/στην ίδια στιγμή που το αίνιγμα/φίλησε την αυγή της ζωής.»
Για την ποιήτριά μας η ζωή ισοδυναμεί με τη νίκη του έρωτα. Χωρίς εκείνον μυρίζει θάνατο ο κήπος των ονείρων.
Οι εποχές, συνυφασμένες με τη δύση, είναι άρρηκτα δεμένες με την σημαντικότητα της ύπαρξης. Η αισιοδοξία κατακλύζει το τέλος των ποιημάτων σηματοδοτώντας τον σεβασμό και την αγάπη για τη ζωή. Γράφει:
“Κρατώντας σφιχτά στην αγκαλιά/τόσες και τόσες παραγράφους της φύσης ζωής/περιμένω το επόμενο κεφάλαιο. Κι «Εκεί» που ο ήλιος είναι απλά μια κορνίζα ….είναι εκεί που στεγνώνει κάθε υγρή λέξη..που κάποτε θύμιζε μια θάλασσα αγάπης. Η συγχώρεση δεν είναι δεκανίκι. ..είναι δάκρυ ψυχής που υπογράφει την αγάπη . Μόνο τότε αξίζει η ζωή.. «όταν ο ήλιος τινάζει τις ολόχρυσες ευχές που ράβουν χωρισμούς”.
Εδώ η ποιήτρια μας με ρομαντική διάθεση αφήνεται στην αγκαλιά του ήλιου, που ως διαλύτης σβήνει τα σύννεφα της αποξένωσης και λειτουργεί λυτρωτικά ..αποδίδοντας δικαιοσύνη ακόμα και όταν προκαλείται η έκλειψη του.
Αριάδνη Πορφυρίου (Δρ. Χριστίνα Παναγιώτα Μανωλέα)
Η Επαναστατική φλόγα της Αριάδνης Πορφυρίου δεν κρύβεται. Και στα εννιά ποιήματα (από τις “Γυναικών Ιστορίες”) η λάβα της επαναστατικής της χροιάς μάς κάνει να αναρριγούμε, όπως ακριβώς η έρημος γη όταν την κατακαίει. Όλα κρύβουν μια μαρτυρία, μια μεστή πραγματικότητα, αποπνέοντας δυναμισμό και καταγγελτική διάθεση εναντίον του άδικου και υπέρ του συλλογικού. Σαν χορός duendo, η ποιήτρια φλέγεται να πει την δική της αλήθεια, όχι αποκρυπτογραφημένη αλλά εκκωφαντικά δυνατή. Στο πρώτο ποίημα ο ρεαλισμός μας παραπέμπει σε Λυσσιακό λόγο, λες και βρισκόμαστε ενώπιον δικαστηρίου, όπου ο κατηγορούμενος προσπαθεί να υπερασπιστεί μόνος τα ιδανικά του. Μόνο που εδώ η αντάρτισσα μάνα στη Θεσσαλία μπροστά στον άλαλο γιο φωνάζει: «Δεν είμαι πουτάνα! Γύρισε αιώνας μείον οκτώ για μένα../Δεν ήμουν !ΕΛΑΣίτισα ναι στο βουνό. Δεν το πιστεύεις;…/Δεν εξαργύρωσα, μόνο πλήρωσα. Δικαίωση ; Xάρισμα σας!».
Κι ο λόγος της κλείνει τόσο δυναμικά που αναρριγεί κανείς αναβιώνοντας της ιστορίας τα ανταρτικά και τη δύναμη αυτών των γυναικών που μάχονταν έναντι καιρών και ανθρώπων.
Γράφει στη Ζωή Μιασμάτων, συμμεριζόμενη την απόγνωση της γιαγιάς της, Αθηνάς Καρβούνη, όταν μαθαίνει για την εκτέλεση των παιδιών που είναι φυλακισμένα στο Αβέρωφ:
«Ξανά τα καμιόνια νωρίς./Τραγούδια, κατάρες, συνθήματα, Του Αβέρωφ στο πόδι. Αγόρια σκυφτά, κορίτσια με μαλλί κοντό. /Δεν θα πετιούνται πια τρέμοντας στη μέση του ύπνου. Τι να ‘δαν κει πάνω; Tι θα΄ναι μετά, μου λες; /Πάει κανείς αβασάνιστα στο θάνατο;» Είναι πραγματικά συγκλονιστική η μαρτυρία της Αθηνάς Καρβούνη, που άκουγε τις κραυγές όσων πήγαιναν για εκτέλεση από το ανοιχτό της παράθυρο το 1947.
Είναι ένα εσωτερικό κάτοπτρο στα κελιά των γυναικών, εκεί που η αγωνία του θανάτου συμβίωνε με το πείσμα για ζωή. Ας μην ξεχνάμε ότι 1200 γυναίκες – αγωνίστριες και 100 μωρά πέρασαν από τις φυλακές Αβέρωφ στο διάστημα μεταξύ 1947 -1954.
Έργα και Ημέρες ο λόγος της Αριάδνης Πορφυρίου μάς εξιστορεί αληθινές ιστορίες, όπως εκείνη της θείας της, αδερφής του πατέρα της, Βασιλικής Μανωλέα Ψυχάρη, στο ποίημα της: «Modeliste» όπου γράφει:
«1932 Academie Ladeveze, Paris./ Τόση δα ήσουν. Jean Patou, Nina Ricci…./1965 Άτεκνη χήρα. Σε νιώθω ακόμα το γήρας ν ΄αρνιέσαι. Καημοί σμιλεμένοι. Σαν το σημάδι στα χείλη απ’ τη βελόνα…/Μονάχη, Ιώβεια, δωρική. Φαιά καταιγίδα λουσμένη φως.»
Το ύφος απέριττο, μεστό και υπαινικτικό αλλά πάντα δυναμικό μας παραπέμπει στον Μαγιακόφσκι:
«Το μάτι τάχα σβήνει το αετίσιο;
Ή μήπως θα κοιτάζουμε το παρελθόν;
Σφίξε
του προλεταριάτου τα δάχτυλα
γύρω απ’ του κόσμου το λαιμό!
Με τα στήθια μπροστά τ’ ακράτητα!
Τον ουρανό με σημαίες σκέπασε!»
Ένα τελευταίο ποίημα που ξεχώρισα από τα εννιά που είναι στη συλλογή είναι το Σούτι, αφιερωμένο στη μητέρα της. Όπως η ίδια μου εξήγησε Σούτι είναι εκείνο το ινδικό έθιμο όπου η σύζυγος θάβεται μαζί με τον σύζυγο. Το ποίημα ιδιαίτερα εκφραστικό σε δύναμη λόγου διαπερνά μέσα μας τον λυγμό του θανάτου και την φθαρτότητα της ύπαρξης άνευ έρωτα, άνευ αγάπης. Βιωματικό, καθώς αναφέρεται στη μητέρα της συγγραφέως , δεν θα μπορούσα να το παραλείψω όχι μόνο για την αλήθεια του που μοιράζεται μαζί μας μα και για το μάθημα ζωής που μας παραδίδει και δεν είναι άλλο από το ΑΠΕΡΑΝΤΟ της αληθινής πίστης στην αγάπη.
Γράφει: «Την καρδιά μου την έβαλα στο φέρετρο σου./Δεν την ξανάδε κανείς. Τα παιδιά, μήτε τα εγγόνια μου. /Υπηρεσιακά έζησα μετά που ΄φυγες. Τριανταπέντε χρόνια μόνο εσύ. Κανείς άλλος/…../Σε στήριξα γρανίτης μα σαν έφυγες έγινα πηλός. /Αβάσταχτο να ζω τόσα χρόνια μετά/Το σούτι τελικά καλό θα ήταν.»
Ο καταληκτικός στίχος εδώ όπως και σε όλα της τα ποιήματα έχει την πρωτοκαθεδρία, αφού με φιλοσοφική διάθεση, απόσταγμα των γνώσεων της, η με καυστικότητα, απόσταγμα της ποιητικής της καθάρσεως, μας μεταγγίζει τις ιδέες της, που πάντα, εύγλωττα και ρηξικέλευθα θα έλεγα, πρεσβεύουν την αντίσταση στο άδικο, την αντίδραση στο κατεστημένο.
