Η νουβέλα Το σχοινί, του Ευάγγελου Ρουσσάκη, είναι απόλυτα εναρμονισμένη με την βουτιά του αφηγητή στην ψυχολογία του βάθους. Μια φιγούρα που κοιτάει ένα σκοινί σ’ ένα δωμάτιο εκτός τόπου και χρόνου μας προδιαθέτει για την αέναη πάλη μεταξύ συνειδητού και ασυνειδήτου. Κατά πόσο η πάλη μπορεί να γίνει συμπόρευση; Εδώ, ο συγγραφέας Ευάγγελος Ρουσσάκης παλεύει κόντρα στο κύμα, σε μια προσπάθεια να τιθασεύσει στις λέξεις τα συναισθήματα που εκπορεύονται από το αιώνιο αναπάντητο ερώτημα. Ζούμε στ’ αλήθεια;
H φιγούρα έχει να κάνει με το υποσυνείδητο, που φανερώνεται στο στίχο:
«…Και να είχε φωνή, η φιγούρα αγνοούσε την παρουσία μας ή απλούστατα δεν μπορούσε να μας αντιληφθεί.»
Αντίθετα, το σκοινί έχει να κάνει με το κενό, τον πραγματικό κόσμο, που αφήνει ένα δηλητηριώδες κενό μέσα μας. Το θυμοειδές με το επιθυμητικό βρίσκονται σε αντιπαλότητα. Άραγε ποιο θα επικρατήσει στο τέλος;
«Πιθανότατα δεν θα μαθαίναμε ποτέ», απαντά στους Κύκλους ο συγγραφέας.
Ουσιαστικά, οι πρωταγωνιστές βρίσκονται στη μέση ενός ονείρου στο κεφάλαιο Κυνηγός Καταιγίδας, όπου ο συγγραφέας έντεχνα χωρίζει σε υποκεφάλαια με πρωταγωνιστή πάντα τη νύχτα. Εκείνη, που όπως γράφει είναι κάθε φορά ανεπανάληπτη και αυτοδημιούργητη, από την πένα ενός Θεού σε οίστρο!
Στο κεφάλαιο αυτό, οι πρωταγωνιστές μεταφέρονται στο κέντρο μιας οθόνης κινηματογράφου, απ’ όπου κρέμεται ένα σκοινί, το μόνο συνδετικό στοιχείο με την πραγματικότητα, που δένει ορατά και αόρατα, το ενύπνιο με το αληθινό.
«Υπάρχουμε; Στ’ αλήθεια υπάρχουμε; Ή είμαστε μια αντανάκλαση από ένα καλοφτιαγμένο ψέμα; Kαι για ποιόν λόγο; Για ποιο λόγο κάποιος να φτιάξει ένα τέτοιο αστείο ή ένα τέτοιο δράμα;»
Moυ φαίνεται ότι αυτή την ερώτηση την έκανα δυνατά, με αποτέλεσμα η οκτάχρονη κόρη μου να μου απαντήσει: «Φυσικά και δεν υπάρχουμε στ’ αλήθεια μαμά. Η αληθινή ζωή είναι στον Παράδεισο. Εδώ είμαστε ένα πείραμα, είμαστε κλώνοι του εαυτού μας, που δοκιμάζεται στις δυσκολίες. Ο Θεός παίζει μαζί μας για να δει πόσο δυνατοί είμαστε!»
Αυτή η παράθεση που κατέθεσα με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μόνο αν δει κανείς το βιβλίο Το σχοινί καθαρά, με τα μάτια ενός παιδιού μπορεί να οδηγηθεί στην βαθύτερη ουσία του!
Ο συγγραφέας πολυπρισματικά μα και ταυτόχρονα απλουστευτικά βλέπει τον κόσμο ως παρατηρητής. Ως μια ματιά μιας φιγούρας και ενός σκοινιού σε ένα δωμάτιο. Οι σκέψεις ορθώνονται σκοινιά που γλιστρούν έξω από ένα νοητό παράθυρο, σε πολλαπλά σύμπαντα και προσμένουν απαντήσεις. Σε αυτό το δωμάτιο-πύλη έχεις την αίσθηση ότι ο χωροχρόνος έχει μηδενιστεί και ότι είσαι αντιμέτωπος με τον εαυτό σου, τις φοβίες και τις επιθυμίες σου.
«Σύμπαντα, σε μια διαστολή ατέλειωτη. …Ένας κόσμος γεμάτος από περιπλανώμενους. Οι πλανήτες στο περιδιάβημα της ωραιότητας. Η καρδιά, ένα κομμάτι ενός όλου. Για το άχρονο των συμπάντων. Για το πρωτόπειρο της ζωής. Σε μια μη αναμονή. Silenzio. …Ενδιάμεσα της ζωής και της μη ζωής. Δαχτυλίδια άχρονου. Μέσα σε μια άσβεστη φλόγα. Γύρω από τα δαχτυλίδια σκοταδιού και φωτός Ενδιάμεσα της νύχτας και της σιωπής»
Το σχοινί είναι ένα λυρικό βιβλίο, που με γλαφυρή πρόσμιξη εικόνας-ήχου τιθασεύει τα συναισθήματα και τις λέξεις μέσα στη ροή του άχρονου-χρόνου για να περιγράψει το ανεκπλήρωτο του έρωτα, έναν ίμερο για την ίδια τη ζωή, την ωραιότητα της ύπαρξης.
«Φώναξε το όνομα της. Κυνηγός απειρόχρωμου σύμπαντος. …Φώναξε το όνομα της, ξεπερνώντας πολύ το φθαρτό . Ακραγγίζοντας, αχνά, την ωραιότητα του απείρου.»
Ο συγγραφέας Ευάγγελος Ρουσσάκης, σαν να διαβάζει τα Έργα και Ημέρες του Ησιόδου, με μια σύγχρονη ματιά, προσπαθεί να αιχμαλωτίσει το νόημα της ύπαρξης προλαμβάνοντας την καταιγίδα του θανάτου. Γιατί η ζωή εμπερικλείει το θάνατο.
«Η αίσθηση της καταιγίδας, πριν την καταιγίδα. Μια καταιγίδα πριν, πολύ πριν την καταιγίδα.»
Η εγελειανή φιλοσοφία φαίνεται ότι εγκιβωτίζεται στη σκέψη και τη γραφή του από τον τρόπο θέασης του κόσμου μας, μέσα στο σύμπαν. Γράφει:
«Oι κόσμοι ήταν δομημένοι ή δομημένες σωστά και αρμονικά ψευδαισθήσεις; Aληθινά, πώς βιώνουμε την αρμονία; …Η αίσθηση ήταν του χάους. Θα πιστοποιούσαμε πώς στο χάος δεν υπάρχει αρμονία. Μα μπορεί και να υπάρχει και δίχως το ένα να μην μπορεί να υπάρξει το άλλο.»
Στους Κύκλους ο συγγραφέας διερωτάται για τη θεϊκή διάσταση. Καταλήγει συμπερασματικά ότι ο άνθρωπος είναι εγκαταλελειμμένος από το Θεό αφού εκείνος δεν είναι ορατός. Και αν είναι, γράφει, δεν φαίνεται παρόν, για να δώσει εξηγήσεις, να λύσει το μίτο της Αριάδνης, εν προκειμένω, το status quo που επικρατεί στο δωμάτιο, της σχέσης μεταξύ φιγούρας και κόσμου. Κι όμως αυτή η αξίωση, ότι ο κόσμος είναι χαοτικός, χωρίς Θεό, αναιρείται με την παραδοχή του ότι ο κάθε κόσμος χρήζει ενός αξιώματος. Συνεπώς, το σκοινί, το μόνο δεδομένο, έχει διττό ρόλο, από τη μια ενός από μηχανής Θεού και διασώστη και από την άλλη ενός Σίνη Πιτυοκάμπτη, που ως τιμωρός, διαρρηγνύει την σκληρή πραγματικότητα, αφήνοντας τον άνθρωπο τρωτό μπροστά στην αυταπάτη του πεσίματος της ύπαρξης.
Η συνειδητοποίηση της ύπαρξης στο κεφάλαιο Αμφισβήτηση έχει επιρροές από την Πλατωνική Οντολογία. Γράφει ο συγγραφέας:
«Αν δεν ήμασταν τόσο επιπόλαιοι, όχι μόνο θα αμφισβητούσαμε για το κατά πόσο αυτό που βλέπαμε ήταν μια φιγούρα ή ένα σκοινί, αλλά θα αμφισβητούσαμε για το κατά πόσο υπάρχουμε σε ένα δωμάτιο με μια φιγούρα κι ένα σκοινί. Παρόλα αυτά υπήρχαμε επιπόλαιοι σε ένα ασταθές, ακόμα και ετοιμόρροπο πλαίσιο.»
Στο προτελευταίο κεφάλαιο Παρατήρηση, ο συγγραφέας ισχυρίζεται πώς όλα τελικά είναι μια ψευδαίσθηση, παρά την βεβαιότητα της αλήθειας αυτού του μικρόκοσμου του δωματίου με το σκοινί. Για να το επιτύχει αυτό στηρίζεται στη θεωρία του Αϊνστάιν, περί χωροχρόνου, την οποία αργότερα ανέπτυξαν σύγχρονοι φυσικοί, που κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι η έννοια του χρόνου είναι μια ψευδαίσθηση ανθρώπινων αναμνήσεων και ότι όλα συμβαίνουν την ίδια στιγμή.
Στο καταληκτικό κεφάλαιο του βιβλίου Το σχοινί ο συγγραφέας δηλώνει πως τίποτα τριγύρω μας δεν είναι στέρεο, υπογραμμίζοντας μας αυτό το κενό μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας, που το αγνοούμε, έως ότου είναι πλέον πολύ αργά! Αυτόματα, μας έρχεται στο νου το θεμέλιο της οντολογίας των ατομικών, δη του Λουκρητίου, «όπου τίποτα δεν έρχεται σε ρήξη από το τίποτα», τη βάση της ατομικής θεωρίας. Εδώ, ως σώμα ορίζεται η φιγούρα και ως κενό το σκοινί. Ο συγγραφέας, σαν μελετητής των αισθητηριακών φαινομένων, προσπαθεί να φτάσει στην ουσία του όντος, στην ουσία του ανθρώπου μέσα από το χωροχρονικό του ορισμό. Κοινός παρονομαστής μεταξύ φιγούρας και σκοινιού(κενό) είναι ο χώρος.
Στους περισσότερους Πλατωνικούς διαλόγους δεν δίνεται απάντηση στο θέμα της συζήτησης αλλά καλείται ο αναγνώστης να δώσει τη δική του απάντηση. Το ίδιο κι ο Ρουσσάκης, με Σωκρατική μαιευτική μέθοδο αφήνει τον αναγνώστη να δώσει τη δική του απάντηση για το δωμάτιο-πύλη στο χωροχρόνο. Στον Πρωταγόρα του Πλάτωνα ποτέ δεν συμφώνησαν Σωκράτης, Πρωταγόρας και Αλκιβιάδης αν διδάσκεται η αρετή. Συμφώνησαν όμως πως των πάντων μέτρο είναι ο άνθρωπος.
Το βέβαιο είναι ότι με τον καταληκτικό στίχο:
«Μέχρις ότου είναι πολύ αργά», ο Ρουσσάκης παραδέχεται τον χρόνο ως καταλύτη αποφάσεων, προτρέποντας εμάς τους αναγνώστες να αδράξουμε το παρόν, ως σωτήριο!
