Το Μεταξουργείο είναι συνοικία στο βορειοδυτικό τμήμα του Ιστορικού Κέντρου της πόλης των Αθηνών. Περίπου στο κέντρο της περιοχής βρίσκεται η ομώνυμη πλατεία, στην οποία υπάρχει μαρμάρινη κρήνη. Η συνοικία εκτείνεται στο χώρο, που ορίζεται από την Πλατεία Καραϊσκάκη και τη Λεωφόρο Κωνσταντινουπόλεως, τις οδούς Δεληγιάννη, Αγίου Κωνσταντίνου, Πειραιώς και την Ιερά Οδό. Εφάπτεται του Γκαζοχωρίου, του Κεραμεικού, της ευρύτερης περιοχής της Πλατείας Ομονοίας και της Ακαδημία Πλάτωνος και Κολωνού. Γενικά η περιοχή θεωρείται υποβαθμισμένη συνοικία, με πολλά παλιά και εγκαταλελειμμένα κτίρια και οίκους ανοχής. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχει ξεκινήσει ανάπλαση κάποιων ζωνών της περιοχής. Γεμάτο νεοκλασικά κτίρια και λιλιπούτειους πεζόδρομους κρύβει στα σοκάκια της μεγάλη ιστορία. Ακόμη, το Μεταξουργείο είναι ενταγμένο στο Πρόγραμμα Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας από το 1998.
Ονομασία
Αρχικά, η περιοχή μεταξύ Μεταξουργείου και Βοτανικού, εξαιτίας των λιμναζόντων υδάτων, που βρίσκονταν εκεί, ονομαζόταν Χεζολίθαρο, ή Χεσμένη Πέτρα και Μπύθουλας (ή Βούθουλας). Η περιοχή έγινε πασίγνωστη από τη Μαντάμ Σουσού, τη μορφή της θρυλικής κοκέτας των διηγημάτων του Δημήτρη Ψαθά.
Η σημερινή ονομασία της συνοικίας και της ομώνυμης πλατείας οφείλεται στο εργοστάσιο επεξεργασίας μεταξιού, που λειτουργούσε στην περιοχή στα χρόνια του Όθωνα, με την επωνυμία «Σηρική Εταιρεία της Ελλάδος Αθανάσιος Δουρούτης & Σία». Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα νεοκλασικά κτίρια της Αθήνας, έργο του Δανού αρχιτέκτονα Christian Hansen, που λειτούργησε ως εργοστάσιο μεταξιού από το 1845 έως το 1875. Αργότερα, μετατράπηκε σε συγκρότημα μικρών κατοικιών, για να στεγάσει τον κόσμο που έχασε τα σπίτια του από τον βομβαρδισμό του Πειραιά το 1944. To 2007 ξεκίνησαν εργασίες αποκατάστασής του από το Δήμο Αθηναίων και από το 2010 λειτουργεί ως η νέα Δημοτική Πινακοθήκη. Σήμερα, φιλοξενεί εκτός των άλλων και έργα του Μπουζιάνη, Μόραλη, Εγγονόπουλου, Κόντογλου και πολλών άλλων.
Ιστορία
Το Μεταξουργείο μαζί με τη Νεάπολη ήταν οι δύο πρώτες γειτονιές, που αναπτύχθηκαν έξω από το ιστορικό κέντρο στα τέλη του 19ου αιώνα. Στα μέσα του 20ού αιώνα αποτέλεσε μία από τις μεσοαστικές συνοικίες της Αθήνας, αφού κατοικούνταν από εργάτες που δούλευαν εκεί. Ήταν ακόμη η γειτονιά των Ιταλών τεχνιτών. που έφτιαχναν τα περίφημα καπέλα στο γειτονικό εργοστάσιο του Ηλία Πουλόπουλου, στην Πειραιώς.
Μετά τη σύσταση του Ελληνικού κράτους, η προοπτική ανέγερσης των ανακτόρων στον Κεραμεικό, οδήγησε πολλούς επιφανείς της εποχής, όπως ο αυστριακός πρέσβυς Πρόκες φον Όστεν, η Δούκισσα της Πλακεντίας και oι πρίγκιπες Ιωάννης Καρατζάς και Γεώργιος Καντακουζηνός, να αγοράσουν κτήματα ή να κτίσουν οικίες στην περιοχή. Ο τελευταίος, μάλιστα, ανέγηρε μεγάλη οικοδομή, γνωστή ως Μέγαρο Καντακουζηνού, με την προοπτική της εκμετάλλευσης του κτιρίου ως εμπορικού κέντρου, ένα σχέδιο, που ναυάγησε όταν τελικά αποφασίστηκε τα ανάκτορα να κτιστούν στο τότε άλλο άκρο της πόλης, στη σημερινή πλατεία Συντάγματος. Το ημιτελές κτίσμα αγοράστηκε από την εταιρεία του μεταξουργείου και γκρεμίστηκε, ώστε να ανεγερθούν οι εγκαταστάσεις του.
H σταδιακή επέκταση του αρχικού εργοστασίου επεξεργασίας μεταξιού σε ολόκληρο συγκρότημα, απέτρεψε για αρκετό χρονικό διάστημα (έως το 1875 περίπου) τη δημιουργία οικιστικών ζωνών στην περιοχή. Σε αυτό συνέβαλε και η ίδρυση του Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα το 1856, το οποίο πλαισιώναν εργαστήρια επαγγελματικής κατάρτησης των φιλοξενούμενων παιδιών και, αργότερα, η εγκατάσταση του γειτονικού εργοστασίου παραγωγής φωταερίου (1859-61). Σημαντική ήταν επίσης η παρουσία καταστημάτων σιδηροκατασκευών και αμαξοποιείων, που μεταπήδησαν στο Μεταξουργείο από την όμορη περιοχή της Πλατείας Ελευθερίας (Κουμουνδούρου). Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. στο Μεταξουργείο είχε πλέον δημιουργηθεί ένα συνεχές σύστημα δόμησης με τη γειτονική περιοχή της Βάθειας, τη σημερινή Βάθη.
Τα θέατρα της Εποχής
Η δεκαετία του 1930 βρήκε το Μεταξουργείο με διαμορφωμένες τις ψυχαγωγικές χρήσεις, τις οποίες διατήρησε μέχρι και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Αύταρκες σε γλέντια, περιπάτους, ψυχαγωγία και γενικότερα στο ξενύχτι. Διέθετε ένα από τα πρώτα θέατρα, το «Θέατρο του Λαού» του Βούξινου, ενός από τους πρώτους Μεταξουργιώτες. Η επιτυχημένη δραστηριότητά του επεκτάθηκε και σε άλλες γειτονιές. Ήταν η ζωντανή ιστορία της περιοχής, αφού συγκέντρωνε για διασκέδαση κόσμο και από άλλες γειτονιές της πόλης. Λειτούργησε ως υπερτοπικός πυρήνας διασκέδασης.
Το 1938, το παλαιό «Θέατρον του Λαού» κατεδαφίστηκε από τον γιο του Βούξινου, για να δημιουργηθεί το δροσόλουστο «Σινέ Λαού». Ήδη, πιο πέρα είχε κτιστεί το «Περοκέ» και άλλα δέκα του Σαμαρτζή! Οι Μεταξουργιώτες είχαν πια άφθονα τα θεάματα και απέμενε μόνον η δυσκολία της επιλογής. Κάθε βράδυ η γειτονιά πυρπολούνταν από τις πολύχρωμες φωτεινές ρεκλάμες των κέντρων, δονούνταν από τη μουσική, σπαρταρούσε από το τραγούδι. Η Σοφία Βέμπο με τον «Γιάννο και την Παγώνα» συναγωνιζόταν τη Μάρθα Έγκερθ που τραγουδούσε παρακάτω, στο «Σινέ Ερμής», και ο Ορέστης Μακρής μεθούσε από τη σκηνή του «Περοκέ», τόσο όσο από την οθόνη του «Σινέ Λαού» μεθούσε τους Μεταξουργιώτες ο γόης Ρόμπερτ Τέιλορ.
Πλατεία Μεταξουργείου
Η πλατεία του Μεταξουργείου είναι ίσως από τις παλιότερες στην Ιστορία της Αθήνας πλατείες. Το γλυπτό με τη μικρή δεξαμενή και το συντριβάνι, που τοποθετήθηκε στο κέντρο της πλατείας έγινε σήμα κατατεθέν. Ο άνθρωπος που το τοποθέτησε περίπου τον 19ο αιώνα δεν έγινε γνωστός.
Κάποτε η πλατεία ήταν δύο φορές μεγαλύτερη σε έκταση από τη σημερινή. Όμως η διαπλάτυνση της οδού Αχιλλέως, που ήταν ένας μικρός στενός δρόμος, με σκοπό να επικοινωνήσει η Αθήνα με την Εθνική Οδό Αθηνών – Κορίνθου, οδήγησε σε σμίκρυνση της πλατείας και της έδωσε τη σημερινή της μορφή. Στη διασταύρωση Λένορμαν και Αχιλλέως βρισκόταν το παραδοσιακό καφενείο του Μοριά. Εκεί ήταν σημείο συνάντησης των παππούδων του Μεταξουργείου για πρέφα ή τάβλι.
Στην άλλη πλευρά, προς την Οδυσσέως, υπήρχε το γαλακτοπωλείο του Δροσογιάννη. Ο άνθρωπος αυτός έσωσε πολύ κόσμο κατά την κατοχή διανέμοντας το γάλα που έπαιρνε από το εργοστάσιο του Ρουφ σε αρρώστους και παιδιά. Το Μεταξουργείο ήταν το ορμητήριο των οπαδών των υποψηφίων δημάρχων. Ξεκινούσαν από την πλατεία με ξύλα και συνθήματα .
Το Μεταξουργείο είναι τρανταχτό παράδειγμα της εξέλιξης των πραγμάτων. Ξεκίνησε σαν μια περιοχή γεμάτη χωράφια και τα παιδάκια έπαιζαν μπάλα στις αλάνες ακούγοντας τα κυριακάτικα παιχνίδια στο τρανζιστοράκι κι εξελίχθηκε σταδιακά σε μία σύγχρονη περιοχή διατηρώντας όμως στοιχεία του παρελθόντος.
Πηγές:
- https://el.wikipedia.org/wiki/Μεταξουργείο_(Αθήνα)
- http://www.in2life.gr/features/notes/article/568715/10-pragmata-poy-den-xerate-gia-to-metaxoyrgeio.html
- https://helios-eie.ekt.gr/EIE/bitstream/10442/7728/1/N01.051.06.pdf
- http://www.debop.gr/deBlog/voltes/perpatodas-sto-metaksourgeio
- http://www.enikos.gr/society/181066/mia-photografiki-volta-sto-metaxourgeio
- http://mikros-romios.gr/metaxoyrgeio/
- http://www.avgi.gr/article/10812/8238108/metaxourgeio
- http://www.enikos.gr/society/181066/mia-photografiki-volta-sto-metaxourgeio
Σύνταξη κειμένου: Βασιλεία Ζάμπα
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
