Η κακοποίηση των ηλικιωμένων είναι ένα πολύ σοβαρό και πολυδιάστατο πρόβλημα το οποίο έχει λάβει παγκόσμιες διαστάσεις και επιδεινώνεται συνεχώς. Σ’ έναν κόσμο που γερνάει και η βία επικρατεί, η ανάγκη για την αντιμετώπιση της κατάστασης και εύρεσης λύσης έγινε επιτακτική και δραστηριοποίησε τη διεθνή κοινότητα. Ήδη από το 1988 ιδρύθηκε στην Αμερική το εθνικό κέντρο για την κακομεταχείριση των ηλικιωμένων (NCEA).
Το κέντρο, ακολουθώντας την επέκταση του φαινομένου της κακοποίησης των ηλικιωμένων, εξελίχθηκε σταδιακά σε έναν παγκόσμιο δίκτυο, το Διεθνές Δίκτυο για την Παρεμπόδιση της Κακομεταχείρισης των Ηλικιωμένων (INPEA), το οποίο ιδρύθηκε το 1997 και, το 2006, πήρε την πρωτοβουλία να καθιερώσει την 15η Ιουνίου ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Κακοποίησης των Ηλικιωμένων, με την υποστήριξη του ΟΗΕ και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
Παγκόσμιας Ημέρας Ενημέρωσης για την Κακοποίηση των Ηλικιωμένων
Στόχος της Παγκόσμιας Ημέρας Ενημέρωσης για την Κακοποίηση των Ηλικιωμένων είναι να δοθεί μια ευκαιρία στις κοινότητες, παγκοσμίως, να ασχοληθούν με το συγκεκριμένο θέμα, να προβληματιστούν, και μέσω της κατάλληλης ενημέρωσης να κατανοήσουν την κατάσταση των ηλικιωμένων που υφίστανται κακοποίηση, καθώς και να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις πολιτιστικές, κοινωνικές, οικονομικές και δημογραφικές διαδικασίες που τους επηρεάζουν. Η κακοποίηση των ηλικιωμένων είναι ένας τύπος βίας που δεν έχει διερευνηθεί αρκετά, και δεν αντιμετωπίζεται στα εθνικά σχέδια δράσης τόσο συχνά όσο άλλα βασικά κοινωνικά ζητήματα.
Το Διεθνές Σχέδιο Δράσης του ΟΗΕ χαρακτήρισε την κακοποίηση των ηλικιωμένων ως ζήτημα δημόσιας υγείας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε παγκόσμιο επίπεδο έχουμε έναν γηράσκοντα πληθυσμό, με τον αριθμό των ηλικιωμένων στον κόσμο να αναμένεται να είναι 1,4 δισεκατομμύρια μέχρι το 2030. Η έρευνα δείχνει ότι 4 έως 6 τοις εκατό των ηλικιωμένων υποφέρουν από κάποιο είδος κακοποίησης, με τα περισσότερα από αυτά τα περιστατικά να μην αναφέρονται καν. Αυτή η ημέρα καθιερώθηκε για να διασφαλιστεί ότι θα παραμείνουμε επικεντρωμένοι στους ηλικιωμένους μας, φροντίζοντας να ζουν μια ζωή υψηλής ποιότητας και αξιοπρέπειας.
Τι θεωρείται και πως ορίζεται η κακοποίηση των ηλικιωμένων
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κακοποίηση ηλικιωμένων είναι μια μεμονωμένη ή επαναλαμβανόμενη πράξη ή έλλειψη κατάλληλης δράσης, που συμβαίνει σε οποιαδήποτε σχέση όπου υπάρχει προσδοκία εμπιστοσύνης, η οποία προκαλεί βλάβη ή δυσφορία σε ένα ηλικιωμένο άτομο. Αυτός ο τύπος βίας συνιστά παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιλαμβάνει σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση, οικονομική και υλική κατάχρηση, εγκατάλειψη, παραμέληση και σοβαρή απώλεια αξιοπρέπειας και σεβασμού.
Η κακοποίηση που υφίστανται οι ηλικιωμένοι εκδηλώνεται μέσω διαφόρων μορφών βίας. Η εκμετάλλευση με οποιοδήποτε τρόπο, η παραμέληση ή η παράλειψη βασικής φροντίδας και παροχής βασικών αγαθών, είναι μορφές βίας, καθώς επίσης και η σωματική, λεκτική, ψυχολογική ή συναισθηματική κακοποίηση και η σεξουαλική. Περιστατικά κακομεταχείρισης που έχουν σημειωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο είναι τραυματισμοί, αφυδάτωση, πλημμελής παροχή ή έλλειψη θεραπευτικής αγωγής και άλλα. Από τις πιο φανερές μορφές κακοποίησης είναι η άσκηση σωματικής βίας, όπως είναι τα χτυπήματα, οι σπρωξιές και οι κλωτσιές.
Ως ψυχολογική κακομεταχείριση θεωρείται η συμπεριφορά που συμπεριλαμβάνει απειλές, εκβιασμούς και ταπείνωση, καθώς και η λεκτική κακοποίηση η οποία εκφράζεται με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς και απειλητικό τόνο φωνής. Η κατάχρηση των χρημάτων και της περιουσίας ενός ηλικιωμένου ή η κλοπή χρημάτων και προσωπικών του αγαθών και αντικειμένων, είναι επίσης ένας από τους τρόπους που οι ηλικιωμένοι υφίστανται βία και κακομεταχείριση.
Άλλη μορφή κακοποίησης είναι η σεξουαλική. Οποιαδήποτε επαφή ή άγγιγμα σεξουαλικού χαρακτήρα που υφίσταται το άτομο χωρίς την συναίνεσή του ή η σεξουαλική παρενόχληση, μέσω επίθεσης ή χειρονομιών που προσβάλλουν την γενετήσια αξιοπρέπεια.
Η παραμέληση είναι μια συνηθισμένη μορφή κακοποίησης κατά των ηλικιωμένων, επίσης, και εκφράζεται με την στέρηση προσωπικής φροντίδας, όπως είναι η παροχή τροφής, ρουχισμού και φαρμακευτικής αγωγής, καθώς και την έλλειψη καθαριότητας και, εν γένει, την έλλειψη και στέρηση βασικών καθημερινών ανθρώπινων αναγκών. Η παραμέληση μπορεί να είναι και ψυχολογική όταν στερείται από το ηλικιωμένο άτομο η δυνατότητα της παρουσίας και της συμμετοχής στις καθημερινές δράσεις της οικογένειας ή της ομάδας όπου ανήκει (π.χ γηροκομείο), ή όταν αντιμετωπίζεται με αδιαφορία οποιαδήποτε πρωτοβουλία ή ανάγκη έκφρασης και συμμετοχής του και καταδικάζεται ουσιαστικά σε απομόνωση.
Η κακοποίηση μπορεί να εκδηλώνεται σκόπιμα αλλά μπορεί και όχι. Πολλοί άνθρωποι κακοποιούν άθελα τους και δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν την ίδια τους την συμπεριφορά. Μια συμπεριφορά που συχνά είναι το αποτέλεσμα έλλειψης γνώσης και εκπαίδευσης ή έλλειψης αντίληψης και κατανόησης του ηλικιωμένου ατόμου και της κατάστασης που αντιμετωπίζει. Επίσης, κάποιος μπορεί να γίνει κακοποιητικός λόγω έλλειψης χρόνου και αδυναμίας να αξιολογήσει τις προτεραιότητες και τις ανάγκες του ηλικιωμένου.
*Πηγή στοιχείων πίνακα: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας
Κάποια επιπλέον στοιχεία:
- Περίπου 1 στα 6 άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω υπέστησαν κάποια μορφή κακοποίησης στα περιβάλλοντα της κοινότητας κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους.
- Τα ποσοστά κακοποίησης ηλικιωμένων είναι υψηλά σε ιδρύματα όπως γηροκομεία και εγκαταστάσεις μακροχρόνιας περίθαλψης, με 2 στα 3 άτομα να αναφέρουν ότι έχουν διαπράξει κακοποίηση τον τελευταίο χρόνο.
- Η κακοποίηση ηλικιωμένων μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρούς σωματικούς τραυματισμούς και μακροχρόνιες ψυχολογικές συνέπειες.
- Η κακοποίηση των ηλικιωμένων προβλέπεται να αυξηθεί καθώς πολλές χώρες αντιμετωπίζουν ταχέως γηράσκοντες πληθυσμούς. Ο παγκόσμιος πληθυσμός ατόμων ηλικίας 60 ετών και άνω θα υπερδιπλασιαστεί, από 900 εκατομμύρια το 2015 σε περίπου 2 δισεκατομμύρια το 2050.
- Τα ποσοστά κακοποίησης ηλικιωμένων αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19.
Ποιοι και που κακοποιούν τους ηλικιωμένους – παράγοντες κινδύνου
Οι ηλικιωμένοι είναι, ή θεωρούνται (κατά περίπτωση), μία από τις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και γι’ αυτό είναι εύκολο να υποστούν κακοποίηση. Οι συνάνθρωποι τους, που τους κακοποιούν, είναι δυστυχώς άνθρωποι με τους οποίους υπάρχει σχέση εμπιστοσύνης ή εξάρτησης. Μπορεί να υποστούν οποιαδήποτε μορφή βίας από άτομα του οικογενειακού τους περιβάλλοντος ή τους φροντιστές τους, στο σπίτι ή στο ίδρυμα που τους φιλοξενεί και πληρώνεται, τις περισσότερες φορές αδρά για την φροντίδα τους. Επομένως οι παράγοντες κινδύνου που μπορεί να αυξήσουν τις πιθανότητες κακοποίησης ενός ηλικιωμένου ατόμου μπορούν να εντοπιστούν σε ατομικό επίπεδο, σε επίπεδο σχέσης, μέσα στην κοινότητα και σε κοινωνικοπολιτισμικό επίπεδο.
Οι κίνδυνοι σε ατομικό επίπεδο περιλαμβάνουν κακή σωματική και ψυχική υγεία του θύματος αλλά και ψυχικές διαταραχές και κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών από τον κακοποιητή. Άλλοι παράγοντες ατομικού επιπέδου, που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο κακοποίησης, περιλαμβάνουν το φύλο του θύματος και την κοινή κατάσταση διαβίωσης. Ενώ οι ηλικιωμένοι άνδρες έχουν τον ίδιο κίνδυνο κακοποίησης με τις γυναίκες, σε ορισμένους πολιτισμούς όπου οι γυναίκες τοποθετούνται σε κατώτερο κοινωνικό καθεστώς, οι ηλικιωμένες γυναίκες, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο παραμέλησης και οικονομικής κακοποίησης (όπως η κατάσχεση της περιουσίας τους) όταν είναι χήρες. Οι γυναίκες ενδέχεται επίσης να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για πιο επίμονες και σοβαρές μορφές κακοποίησης και τραυματισμού.
Σε επίπεδο σχέσης, η κοινή κατάσταση διαβίωσης είναι παράγοντας κινδύνου για κακοποίηση ηλικιωμένων. Δεν είναι ακόμη σαφές εάν οι σύζυγοι ή τα ενήλικα παιδιά των ηλικιωμένων είναι πιο πιθανό να διαπράξουν κακοποίηση. Η εξάρτηση του κακοποιού από το ηλικιωμένο άτομο (συχνά οικονομική) αυξάνει επίσης τον κίνδυνο κακοποίησης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μια μακρά ιστορία κακών οικογενειακών σχέσεων μπορεί να επιδεινωθεί.
Τέλος, καθώς περισσότερες γυναίκες εισέρχονται στο εργατικό δυναμικό και έχουν λιγότερο ελεύθερο χρόνο, η φροντίδα των ηλικιωμένων συγγενών γίνεται μεγαλύτερο βάρος, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος κακοποίησης.
Σε επίπεδο κοινότητας, η κοινωνική απομόνωση των φροντιστών και των ηλικιωμένων, και η επακόλουθη έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης, είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για κακοποίηση ηλικιωμένων από τους φροντιστές. Πολλοί ηλικιωμένοι είναι απομονωμένοι λόγω απώλειας σωματικής ή διανοητικής ικανότητας ή λόγω απώλειας φίλων και μελών της οικογένειας.
Σε κοινωνικοπολιτισμικό επίπεδο, οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τον κίνδυνο κακοποίησης ηλικιωμένων περιλαμβάνουν:
• Ηλικιακά στερεότυπα όπου οι ηλικιωμένοι ενήλικες απεικονίζονται ως αδύναμοι και εξαρτημένοι.
• Διάβρωση των δεσμών μεταξύ γενεών μιας οικογένειας.
• Συστήματα κληρονομιάς και δικαιωμάτων γης, που επηρεάζουν τη διανομή υλικών αγαθών εντός των οικογενειών.
• Μετανάστευση νέων ζευγαριών, αφήνοντας τους ηλικιωμένους γονείς μόνους σε κοινωνίες όπου οι ηλικιωμένοι φρόντιζαν παραδοσιακά τους απογόνους τους .
• Έλλειψη χρημάτων για την πληρωμή της περίθαλψης.
Μέσα στα ιδρύματα, η κατάχρηση είναι πιο πιθανό να συμβεί όταν:
• τα πρότυπα για την υγειονομική περίθαλψη, τις υπηρεσίες πρόνοιας και τις εγκαταστάσεις φροντίδας για ηλικιωμένους είναι χαμηλά.
• το προσωπικό είναι κακώς εκπαιδευμένο, ανεπαρκώς αμειβόμενο και υπερβολικό επιφορτισμένο ως προς τα εργασιακά τους καθήκοντα
• το φυσικό περιβάλλον είναι ανεπαρκές.
• οι πολιτικές λειτουργούν προς το συμφέρον του ιδρύματος και όχι για το συμφέρον των πολιτών.
Η πανδημία Covid 19 επιδείνωσε την κατάσταση
Αν και όλες οι ηλικιακές ομάδες κινδυνεύουν να προσβληθούν από το COVID-19, τα ηλικιωμένα άτομα διατρέχουν σημαντικά υψηλότερο κίνδυνο θνησιμότητας και σοβαρής νόσου μετά τη μόλυνση, με τα άτομα ηλικίας άνω των 80 ετών να πεθαίνουν με ποσοστά πέντε φορές πάνω από το μέσο όρο. Υπολογίζεται ότι το 66% των ατόμων ηλικίας 70 ετών και άνω έχουν τουλάχιστον ένα υποκείμενο νόσημα, και τίθενται σε αυξημένο κίνδυνο να επηρεαστούν σοβαρά από τον COVID-19. Τα ηλικιωμένα άτομα μπορεί επίσης να αντιμετωπίσουν διακρίσεις λόγω ηλικίας σε αποφάσεις σχετικά με την ιατρική περίθαλψη και την θεραπεία.
Οι παγκόσμιες ανισότητες είναι τέτοιες που, ήδη πριν από το COVID-19, το ήμισυ των ηλικιωμένων σε ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες δεν είχαν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες υγείας. Η πανδημία μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μείωση – ανεπάρκεια κρίσιμων υπηρεσιών που δεν σχετίζονται με το COVID-19, αυξάνοντας περαιτέρω τους κινδύνους για τη ζωή των ηλικιωμένων. Ορισμένοι ηλικιωμένοι αντιμετωπίζουν επιπλέον ευπάθειες αυτή τη στιγμή, λόγω της αδυναμίας πρόσβασης στο γιατρό εξαιτίας προτροπών ή απαγορεύσεων από τις χώρες τους ή λόγω φόβου.
Ο ιός δεν απειλεί απλώς τη ζωή και την ασφάλεια των ηλικιωμένων, αλλά απειλεί επίσης τα κοινωνικά δίκτυά τους, την πρόσβασή τους σε υπηρεσίες υγείας, τις θέσεις εργασίας τους και τις συντάξεις τους. Οι πολιτικές εγκλεισμού είναι βέβαιο πως συνέβαλλαν τα μέγιστα στην επιδείνωση του προβλήματος της κακοποίησης των ηλικιωμένων, αφού συχνά θύτες και θύματα ήταν αναγκασμένοι να ζουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, στον ίδιο χώρο, έχοντας να αντιμετωπίσουν, παράλληλα, όλα τα σοβαρά προβλήματα που προέκυψαν εξαιτίας της πανδημίας, όπως οικονομικά και ψυχολογικά προβλήματα. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες δήλωσε σχετικά:
Η πανδημία COVID-19 προκαλεί ανείπωτο φόβο και ταλαιπωρία για τους ηλικιωμένους σε όλο τον κόσμο. Πέρα από τον άμεσο αντίκτυπο στην υγεία, η πανδημία θέτει τους ηλικιωμένους σε μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας, διακρίσεων και απομόνωσης. Είναι πιθανό να έχει ιδιαίτερα καταστροφικό αντίκτυπο στους ηλικιωμένους στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Αντόνιο Γκουτέρες
Advertising
Πρόληψη και αντιμετώπιση για το θέμα της κακοποίησης των ηλικιωμένων
Σχετικά με το θέμα της πρόληψης έχουν εφαρμοστεί πολλές στρατηγικές για την αποτροπή της κακοποίησης ηλικιωμένων και έχουν γίνει δράσεις για τον μετριασμό των συνεπειών της. Οι παρεμβάσεις που έχουν εφαρμοστεί – κυρίως σε χώρες με υψηλό εισόδημα – για την πρόληψη της κατάχρησης περιλαμβάνουν:
• εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού και ανθρώπων του επαγγελματικού χώρου
• έλεγχο (πιθανών θυμάτων και κακοποιητών)
• σχολικά προγράμματα μεταξύ γενεών
• παρεμβάσεις υποστήριξης φροντιστή (συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης του άγχους και της ανάπαυλας)
• πολιτικές περίθαλψης για τον καθορισμό και τη βελτίωση των προτύπων περίθαλψης κατ’ οίκων
• εκπαίδευση φροντιστών για την άνοια
• υποχρεωτική αναφορά καταχρήσεων στις αρχές
• ομάδες αυτοβοήθειας
• χρηματοκιβώτια και καταφύγια έκτακτης ανάγκης
• ψυχολογικά προγράμματα για κακοποιητές
• γραμμές βοήθειας για την παροχή πληροφοριών
• παρεμβάσεις υποστήριξης φροντιστή.
Τα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα των περισσότερων από αυτές τις παρεμβάσεις είναι προς το παρόν περιορισμένα. Ωστόσο, η υποστήριξη του φροντιστή μετά την κακοποίηση μειώνει την πιθανότητα επανεμφάνισης κακοποιητικής συμπεριφοράς, και τα προγράμματα αλληλεπίδρασης με βάση το σχολείο (για τη μείωση των αρνητικών κοινωνικών στάσεων και στερεοτύπων έναντι των ηλικιωμένων) έχουν δείξει κάποια υπόσχεση βελτίωσης.
Τα στοιχεία δείχνουν, επίσης, ότι οι υπηρεσίες προστασίας ενηλίκων και η επίσκεψη στο σπίτι από αστυνομικούς και κοινωνικούς λειτουργούς για θύματα κακοποίησης ηλικιωμένων μπορεί στην πραγματικότητα να έχουν αρνητικές συνέπειες, αυξάνοντας την κακοποίηση ηλικιωμένων. Πολλοί τομείς και διεπιστημονική συνεργασία μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της κακοποίησης ηλικιωμένων, όπως:
• Ο τομέας της κοινωνικής πρόνοιας (μέσω της παροχής νομικής, οικονομικής υποστήριξης και στέγασης).
• Ο τομέας της εκπαίδευσης (μέσω εκστρατειών δημόσιας εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης).
• Ο τομέας της υγείας (μέσω της ανίχνευσης και της θεραπείας των θυμάτων από τους εργαζόμενους στην πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη).
Σε ορισμένες χώρες, ο τομέας της υγείας έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στην αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού για την κακοποίηση ηλικιωμένων, ενώ σε άλλες ο τομέας της κοινωνικής πρόνοιας έχει ηγετικό ρόλο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, λίγα είναι γνωστά για την κακοποίηση ηλικιωμένων και πώς να την αποτρέψουμε, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το εύρος και η φύση του προβλήματος μόλις αρχίζει να οριοθετείται. Πολλοί παράγοντες κινδύνου παραμένουν αμφισβητούμενοι και οι συνέπειες και τα αποδεικτικά στοιχεία για το τι μπορεί να λειτουργήσει για την ύφεση και την πρόληψη του προβλήματος της κακοποίησης των ηλικιωμένων είναι περιορισμένα.
Στη χώρα μας, την Ελλάδα, υπάρχει η Γραμμή Ζωής, όπου οι πολίτες μπορούν να απευθύνονται για να ενημερώνονται, και να καταγγέλουν την βία που υφίστανται οι ίδιοι, ή συνάνθρωποί τους, καλώντας τον τηλεφωνικό αριθμό 1065.
Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα απόσπασμα από την εκπομπή Ώρα Ελλάδος σχετικά με το θέμα της αύξηση των κρουσμάτων κακοποίησης ηλικιωμένων, κατά την διάρκεια της πανδημίας στην Ελλάδα.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
World Elder Abuse Awareness Day – June 15, 2021 – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: nationaltoday.com – Τελευταία πρόσβαση 14/6/2021
INPEA – The International Network for the Prevention of Elder Abuse – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.inpea.net – Τελευταία πρόσβαση 14/6/2021
15 Ιουνίου – ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.lifelinehellas.gr – Τελευταία πρόσβαση 14/6/2021
Safeguard older persons during COVID-19 and beyond – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση:www.un.org – Τελευταία πρόσβαση 14/6/2021
Elder Abuse – Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση:www.who.int – Τελευταία πρόσβαση 14/6/2021
