Χαλκίδα Ευβοίας, μια από τις γνωστότερες πόλεις της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, καθώς αποτελεί πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας του νομού Ευβοίας. Βρίσκεται οικοδομημένη στις δύο πλευρές του Πορθμού του Ευρίπου, όπου το μεν τμήμα της καταλαμβάνει τμήμα της νήσου Ευβοίας, το δε άλλο έχει κτιστεί στη Στερεά Ελλάδα. Προς την βόρια πλευρά του, δεσπόζει το γνωστότερο ενετικό κάστρου του Καράμπαμπα, το οποίο μαζί με την Παλίρροια του Ευρίπου, δηλαδή την εναλλαγή κάθε έξι ωρών ή ενδιάμεσα μιας ώρας στασιμότητα των υδάτων αποτελούν ένα φαντασμαγορικό θέαμα, που κανείς δεν θα ήθελα να χάσει, αλλά και να μην γνωρίζει για την πόλη της Χαλκίδας.
Ιστορία
Μέσα στα βάθη των αιώνων η πόλη της Χαλκίδας αποτελεί αδιαμφισβήτητα την πλέον πιο γνωστή ιστορικά πόλη της Στερεάς Ελλάδας, καθώς διαθέτει δύο λιμάνια στον Εύριπο ποταμό ήδη μόλις από την αρχαιότητα, όταν η αρχαία Ελλάδα εξελισσόταν τόσο στρατιωτικά όσο και διοικητικά. Ωστόσο, δημιούργησε αρκετές αποικίες σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας και έξω από αυτή, όπως λόγου χάρη στη Θράκη, αλλά και σε χώρες της Μεγάλης Ελλάδας, δηλαδή στην Κάτω Ιταλία και στην Σικελία. Η “εύφορη” γεωγραφική και στρατιωτική της θέση δημιουργούσε αρκετά προβλήματα στο εξωτερικό κομμάτι της, καθώς είχε να αντιμετωπίσει τις κατακτητικές βλέψεις άλλων δυνάμεων κατά την ιστορική της διαδρομή. Με αυτό τον τρόπο προσπάθησε να αποτελέσει αναπόσπαστο κομμάτι των αυτοκρατοριών τόσο της αρχαιότητας όσο και του Μεσαίωνα.
Αρχαιότητα
Η σημερινή γεωγραφική θέση της Χαλκίδας απλώνεται στη Χερσόνησο της Κεντρικής Ευβοίας και κατέχει ως όρια της πόλης μικρούς λόφους, οι οποίοι βρίσκονται στα νότια και ανατολικά της πόλης της Ευβοίας. Ωστόσο, όντας μια πόλη απόρθητη και αγέρωχη, η Χαλκίδα υπάρχει έμμεσα από τα μυκηναϊκά κιόλας χρόνια και πιο συγκεκριμένα σε αναφορές, που κάνει ο ίδιος ο Όμηρος στα έπη του (Ιλιάς και Οδύσσεια), αφού οι Χαλκιδείς αναφέρονται στους “Καταλόγους των Νηών” για την συνεισφορά τους με σαράντα πλοία (40). Στα γεωμετρικά χρόνια η Χαλκίδα αρχίζει να βιώνει μια πρωτόγνωρη ακμή και μαζί με την Ερέτρια αποτελούν πλέον τις δύο σημαντικότερες πόλεις του νομού. Οι ασχολίες των κατοίκων ολοένα και πληθαίνουν και με αυτόν τον τρόπο αρχίζουν και ασχολούνται με την Κεραμική, το εμπόριο αλλά και τη μεταλλοτεχνία. Η ονομασία αυτή της πόλης “Χαλκίδα” προήλθε από τα κοιτάσματα χαλκού που διέθετε η πόλη, καθώς και χρησιμοποιήθηκαν ως προϊόντα ανάπτυξης για την περιοχή.
Εντούτοις, οι απόψεις περί της ονομασία της διίστανται, καθώς κατά τον Donford η Χαλκίδα έλαβε το όνομα της από την λέξη “χάλκη” ή “κάλχη”, που σημαίνει το πορφυρό κοχύλι, από το οποίο οι Φοίνικες προμηθεύονταν την Πορφύρα. Με την ραγδαία ακμή της πόλης συνακόλουθο αποτέλεσε και η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της Χαλκίδας και τελικά το πέρασμα στον αποικισμό με την δημιουργία αποικιών σε πολλές περιοχές της Δύσης, αλλά και σε περιοχές του ελλαδικού χώρου.
Στα κλασικά χρόνια η Χαλκίδα βοήθησε στον κοινό αγώνα κατά των Περσών με τη συμμετοχή της στις ναυμαχίες του Αρτεμισίου, της Σαλαμίνας και στη μάχη των Πλαταιών, ενώ φαίνεται πως συμμετείχε και στην Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία. Η προσπάθειά της να αποσπαστεί από τη Συμμαχία είχε ως αποτέλεσμα την καθυπόταξη της από τους Αθηναίους και την εγκατάσταση Αθηναίων κληρούχων στα εδάφη της. Στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου υπήρξε σημαντική στρατιωτική και ναυτική βάση. Τα χρόνια που ακολουθούν ως το 342 π.Χ. είναι ιδιαίτερα ταραγμένα, οπότε και δημιουργείται το «Κοινό των Ευβοέων» και έτσι γίνεται προσπάθεια μιας σταθεροποίησης των καταστάσεων. Πρωτεύουσα στο Κοινό είναι η πόλη της Χαλκίδας, αλλά ακολουθούν πολλές περιπέτειες ως την εμφάνισή των Μακεδόνων.
Η Χαλκίδα αν και σημαντική αρωγός σε διάφορες μάχες, η ίδια δεν κατάφερε να βοηθηθεί και τελικά έπεσε σαν έρμαιο στα χέρια των Ρωμαίων. Όταν στα μέσα περίπου του 4ου αιώνα π.Χ. και μετά την ενοποίηση όλων των ελληνικών πόλεων κάτω από τη Μακεδονική δύναμη και ως τη Ρωμαϊκή κατάκτηση η περίοδος είναι γεμάτη από συγκρούσεις, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει και ανακοπή της ανάπτυξης της πόλης και της καλλιτεχνικής της προόδου.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το 323 π.Χ. έρχεται στη Χαλκίδα ο Σταγειρίτης φιλόσοφος Αριστοτέλης, για να πεθάνει τον επόμενο χρόνο στο σπίτι της μητέρας του. Τότε κατά την ελληνιστική εποχή άποικοι από την Χαλκίδα, ίδρυσαν την Χαλκίδα στην Συρία, κατά διαταγή του Σελεύκου Α’, από την οποία άποικοι ίδρυσαν μιαν άλλη Χαλκίδα στην κοιλάδα του Λιβάνου, καθώς και μια ακόμη Χαλκίδα στην Αραβία.
Το 200 π.Χ. η πόλη καταστρέφεται από τον Ρωμαίο στρατηγό Γάιο Σουλπίκιο Γάλβα και έτσι εγκαινιάζεται η ρωμαϊκή κατοχή της Εύβοιας, ενώ το 146 π.Χ. με την ολοκληρωτική κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Ρωμαίους η Χαλκίδα επανιδρύεται, όπως έγινε και με άλλες πόλεις. Τα χρόνια της ρωμαιοκρατίας για την πόλη είναι και αυτά στο σύνολό τους χρόνια ακμής και προόδου τόσο για την πόλη της Χαλκίδας, όσο και γενικά για την Εύβοια, όπου έχει την μόνιμη και αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία.
Μεσαίωνας και Νεότερα χρόνια
Έπειτα από το πέρας των Ρωμαικών χρόνων και επιδρομών κατά τα πρόιμα βυζαντινά χρόνια, η πόλη της Εύβοιας γίνεται η πρώτη επισκοπή, που ήταν στην κτήση του μητροπολίτη της Αχαΐας, όπως και διοικητικά ανήκει στην επαρχία της Αχαΐας. Η περίοδος των βυζαντινών χρόνων χαρακτηρίζεται από τη μεταφορά της πόλης πιο κοντά προς τη θάλασσα, στη θέση που βρίσκεται σήμερα, με σημαντικό λιμάνι της εκείνο του Αγίου Στεφάνου. Η πόλη οχυρώθηκε εκ νέου στα χρόνια του Ιουστινιανού, πιθανώς για να αντιμετωπίσει τις διάφορες εχθρικές επιδρομές. Έτσι η πόλη επέζησε των αραβικών επιδρομών του 7ου αιώνα. Η Χαλκίδα συνέχισε να είναι σημαντικός εμπορικός σταθμός σε όλη τη διάρκεια των βυζαντινών και υστεροβυζαντινών χρόνων, ώσπου καταστράφηκε από τις νορμανδικές επιθέσεις το 1146, που διευθύνονταν από τον Ρογήρο της Σικελίας.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας λόγω της επίκαιρης θέσης της υπήρξε έδρα του Καπουδάν Πασά και το Πασαλίκι του Εγρίπου, αφού ήταν διοικητική διαίρεση που συμπεριελάμβανε όλη σχεδόν τη Στερεά Ελλάδα. Στην περίοδο εκείνη ως τον 17ο αιώνα περίπου ο πλούτος της Εύβοιας προσέλκυε πολύ περισσότερο την εγκατάσταση σε αυτήν αγάδων, αλλά παράλληλα πολλές φορές υπήρξε και στόχος πειρατικός. Στα τέλη του 17ου αιώνα πολιορκήθηκε η Χαλκίδα από το γνωστό Βενετό ναύαρχο Μοροζίνι, χωρίς όμως να έχει κάποιο αποτέλεσμα. Κατά την έκρηξη της ελληνικής επανάστασης το 1821 και παρά το γεγονός, ότι το νησί της Εύβοιας έγινε θέατρο πολλών μαχών, οι ισχυρές τουρκικές δυνάμεις, που βρίσκονταν στο νησί, δεν επέτρεψαν την οριστική του απελευθέρωση. Από τον τουρκικό ζυγό απαλλάχθηκε οριστικά με την παράδοση της Χαλκίδας στις 7 Απριλίου 1833 και της Καρύστου δύο μέρες αργότερα, για να ενταχθεί στα όρια του νεοϊδρυθέντος ελληνικού κράτους.
Το Κάστρο της Χαλκίδας
Σε ιδιαίτερα περίοπτη θέση βρίσκεται και το κάστρο της Χαλκίδας, το οποίο ονομάζεται και κάστρο Καράμπαμπα όπου βρίσκεται στην ηπειρωτική πλευρά της πόλης σε έναν λόφο επωνομαζόμενο Φούρκα. Η θέση του κάστρου είναι ιδιαίτερα στρατιωτική, καθώς στρατηγική αφού με αυτόν τον τρόπο ελέγχει τον Πορθμό του Ευρίπου και την πόλη της Χαλκίδας. Η γεωγραφική θέση του Κάστρου ταυτίζεται από μερικούς μελετητές με την αρχαία πόλη Κάνηθο, καθώς σώζονται σποραδικά ίχνη κτισμάτων και τάφων στην επιφάνεια του εδάφους. Ο λόφος πιθανότατα οχυρώθηκε για πρώτη φορά κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, αλλά είναι βέβαιο ότι δεν είχε οχύρωση στους Βυζαντινούς χρόνους και κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας και τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας.
Το φρούριο που σώζεται σήμερα οικοδομήθηκε από τους Τούρκους το 1684, με σκοπό την προστασία της Χαλκίδας από τους Βενετούς. Σχεδιάστηκε από τον Βενετό Gerolimo Galopo και η αρχιτεκτονική του είναι περισσότερο Ευρωπαϊκή και λιγότερο Τουρκική, με στενόμακρο περίβολο, προσανατολισμένο Α-Δ, με προτείχισμα στη βόρεια πλευρά, τρεις προμαχώνες και έναν μεγάλο πύργο. Το νότιο τμήμα του τοίχου διατηρείται σε κακή κατάσταση.
Το φρούριο πολιορκήθηκε ανεπιτυχώς από τον Μοροζίνι το 1688 και οι Τούρκοι κατόρθωσαν να διατηρήσουν την κυριότητά του έως την απελευθέρωση της Ελλάδας, οπότε και το παρέδωσαν στο Ελληνικό κράτος.
Στο κάστρο του Καράμπαμπα βρίσκεται και ο τάφος του συγγραφέα Γιάννη Σκαρίμπα, ο οποίος έζησε και εργάστηκε στην πόλη της Χαλκίδας.
Πηγή:
Σύνταξη κειμένου: Ανθή Σακκά
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
