Γοργοπόταμος: Ανακαλύπτοντας το «Ρου» της Ιστορίας

Ο Γοργοπόταμος είναι ιδιαίτερα γνωστός στο ευρύ κοινό τόσο για την ιστορία που κουβαλά με την ανατίναξη της γέφυρας καθώς επίσης και με τον γοργό (γρήγορο) ποταμό που διαθέτει. Ένας ποταμός, μια γέφυρα και τέλος μια ιστορία πίσω από όλα αυτά, δίχως κανείς να γνωρίζει ακριβώς τι συνέβη εκείνη την ημέρα της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου.

Ο Γοργοπόταμος είναι ποταμός του νομού Φθιώτιδας. Πηγάζει από την Οίτη και ρέει προς τον κάμπο του Σπερχειού, στον οποίο συμβάλλει, λίγο πριν τις εκβολές του Σπερχειού στον Μαλιακό κόλπο. Το συνολικό του μήκος είναι 8 χιλιόμετρα. Στην αρχαιότητα ο ποταμός κατέληγε κατ’ ευθείαν στον Μαλιακό κόλπο αλλά με τις συνεχείς προσχώσεις και την επέκταση του κάμπου της Λαμίας ενώθηκε τελικά με τον Σπερχειό.

Ο Γοργοπόταμος σχηματίζει βαθύ φαράγγι στην Οίτη, πάνω από το οποίο διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή του ΟΣΕ, από γέφυρα ύψους 30 μέτρων και μήκος 250. Στον Γοργοπόταμο ενώνονται και τα νερά του Φθιωτικού Ασωπού που ρέει ανάμεσα στην Οίτη και το Καλλίδρομο.

Ονομασία

Αποτελείται από δυο συνοικισμούς. Ο Ανατολικός, που είναι και ο παλαιότερος, ήταν η Έδρα της Κοινότητας και η πρώτη του ονομασία ήταν Αλεπόσπιτα. Ο Δυτικός, που βρίσκεται στην παραποτάμια περιοχή, δημιουργήθηκε αργότερα από κατοίκους κυρίως των γύρω ορεινών χωριών. Και οι δυο συνοικισμοί αποτελούσαν μια ενιαία κοινότητα, την κοινότητα Αλεποσπίτων που αργότερα ονομάστηκε «Γοργοπόταμος». Η μεταγενέστερη ονομασία οφείλεται στον ομώνυμο ποταμό που κυλάει δίπλα στο χωριό και καταλήγει στον Σπερχειό ποταμό. Το χωριό απέχει 8 χιλιόμετρα από την Λαμία και έχει 472 κατοίκους.

Advertising

Ασχολίες των κατοίκων

Οι κάτοικοι επί το πλείστον ασχολούνται με την γεωργία, την κτηνοτροφία, τον τουρισμό και την παρασκευή παραδοσιακών προϊόντων.
Το χωριό φημίζεται για τις πίτες, την παραδοσιακή μπομπότα από αλεύρι καλαμποκιού, τα κεράσια, τις ελιές και για τις πολλές και καλές ταβέρνες του, που αποτελούν πόλο έλξης για όλους τους κατοίκους της Φθιώτιδας.

Η μάχη στο Δέμα (1821)

Τον Απρίλιο του 1821, ενώ η Επανάσταση είχε γενικευθεί στην Πελοπόννησο και τη Στερεά, κατήρχετο ισχυρή δύναμη Τούρκων και Αλβανών υπό τον Ομέρ Βρυώνη για να καταστείλει την εξέγερση. Τότε ο Δυοβουνιώτης με τετρακόσιους επαναστάτες κατέλαβε την γέφυρα του Γοργοποτάμου (περιοχή Δέμα), ενώ ταυτόχρονα ο Διάκος αυτή του Σπερχειού και ο Πανουργιάς άλλες διόδους προς την Άμφισσα. Οι εχθρικές δυνάμεις έφτασαν πριν οι οπλαρχηγοί προλάβουν να οχυρώσουν τις θέσεις τους.

Διαβάστε επίσης Γλυκή: Το ιστορικό χωριό στις όχθες του Αχέροντα

Ο Δυοβουνιώτης και ο Πανουργιάς αντιστάθηκαν γεναία αλλά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν μπροστά από τις πολύ ισχυρότερες τουρκαλβανικές δυνάμεις. Από τους άνδρες του Δυοβουνιώτη σκοτώθηκαν πέντε, μεταξύ των οποίων και ο Μήτρος Βάγιας από τα Βάγια Βοιωτίας. Η αντίσταση αυτή, όπως και αυτές του Διάκου και του Πανουργιά, προκάλεσαν σημαντικές φθορές στον Ομέρ Βρυώνη ο οποίος αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Λαμία και έπεισαν τους Τούρκους ότι οι επαναστάτες ήταν ένας υπολογίσιμος αντίπαλος.

Από κάποιους συγγραφείς διατυπώθηκε η άποψη ότι ο Δυοβουνιώτης εγκατέλειψε τη θέση του και σ’ αυτό οφείλεται και η περικύκλωση του Διάκου στην Αλαμάνα. Ο ιστορικός Γούδας θεωρεί λανθασμένη αυτή την άποψη.

Advertising

Η Ανατίναξη της Γέφυρας

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Υπήρξε αποτέλεσμα της συνεργασίας των δύο μεγαλύτερων αντιστασιακών οργανώσεων, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, υπό την υψηλή καθοδήγηση βρετανών κομάντος.

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1942 μία ομάδα αποτελούμενη από δώδεκα κομάντος, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Έντι Μάιερς και τον ελληνομαθή ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ, έπεσε με αλεξίπτωτα στην περιοχή της Γκιώνας. Ανάμεσά τους ήταν ο Ελλαδίτης Θεμιστοκλής Μαρίνος κι ένας Κύπριος με το κωδικό όνομα «Γιάννης». Σκοπός τους, να έλθουν σε επαφή με έλληνες αντάρτες και να υλοποιήσουν την «Επιχείρηση Χάρλινγκ», που είχε σχεδιάσει το Συμμαχικό Στρατηγείο στο Κάιρο.

Το σχέδιο συνίστατο στην ανατίναξη μιας από τις τρεις γέφυρες Παπαδιάς, Ασωπού και Γοργοποτάμου (και οι τρεις βρίσκονται στον ορεινό όγκο του Μπράλλου). Πάνω από τις οποίες διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Αθηνών. Ήταν η μοναδική αξιόπιστη δίοδος προς τα λιμάνια της Νότιας Ελλάδας και η αχρήστευσή της θα προκαλούσε τη διακοπή του ανεφοδιασμού της γερμανικής στρατιάς του Ρόμελ στη Βόρειο Αφρική. Βρισκόμαστε λίγο πριν από την Μάχη του Ελ Αλαμέιν. Που θα έκρινε πολλά για την πορεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην περιοχή αυτή.

Διαβάστε επίσης Θεσσαλονίκη: Οι διαφορετικοί τόποι λατρείας

Τις επόμενες μέρες ο Μάιερς με τον λοχαγό Χάμσον κατόπτευσαν και τις τρεις πιθανές για σαμποτάζ περιοχές και έκριναν ότι η γέφυρα του Γεργοποτάμου ήταν ο ευκολότερος στόχος. Έπρεπε, όμως, να εξασφαλίσουν την υποστήριξη των αντάρτικων ομάδων για να έχει πιθανότητα επιτυχίας η επιχείρηση.

Advertising

Στις 19 Νοεμβρίου ο Μάιερς έσπευσε προς συνάντηση του Ναπολέοντα Ζέρβα, ηγέτη του ΕΔΕΣ στο Μαυρολιθάρι Φωκίδας. Την επομένη αφίχθη και ο ηγέτης του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης. Όλοι συμφώνησαν ότι στόχος του σαμποτάζ θα ήταν η γέφυρα του Γοργοποτάμου, ενός παραποτάμου του Σπερχειού ποταμού. Τρεις μέρες αργότερα έγινε η κατόπτευση του χώρου από κοινή ομάδα ανταρτών και στις 22 Νοεμβρίου καταστρώθηκε το τελικό σχέδιο. Η επιχείρηση ορίστηκε για τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου.

Η γέφυρα του Γοργοποτάμου φυλασσόταν από 100 ιταλούς και 5 γερμανούς στρατιώτες. Η φρουρά διέθετε βαριά πολυβόλα και οπλοπολυβόλα και η εξουδετέρωσή της απαιτούσε κεραυνοβόλα ενέργεια. Στην επιχείρηση αποφασίστηκε να λάβουν μέρος 150 άνδρες (86 του ΕΛΑΣ, 52 του ΕΔΕΣ και οι 12 κομάντος). Το σχέδιο προέβλεπε την εξουδετέρωση ή την παρενόχληση της φρουράς από τους αντάρτες, την ώρα που οι κομάντος θα τοποθετούσαν τα εκρηκτικά για την ανατίναξη της γέφυρας.

Στις 11:07 το βράδυ της 25ης Νοεμβρίου εκδηλώθηκε η επίθεση εναντίον της φρουράς και στα δύο άκρα της γέφυρας. Όλα κυλούσαν σύμφωνα με το σχέδιο και στη 1:30 το πρωί της 26ης Νοεμβρίου ανατινάχθηκε ένα τμήμα της γέφυρας για να ακολουθήσει στις 2:21 η ανατίναξη ενός δεύτερου, που την έβγαλε οριστικά εκτός λειτουργίας. Εν τω μεταξύ, ένα τρένο με ιταλούς στρατιώτες εμποδίστηκε από τους αντάρτες και δεν μπόρεσε να προσφέρει ενισχύσεις.

Στις 4:30 το πρωί και ο τελευταίος αντάρτης είχε αποχωρήσει από την περιοχή του σαμποτάζ και βρισκόταν στην τοποθεσία Καλύβια, όπου ήταν το σημείο συνάντησης. Από τους 150 άνδρες που έφεραν σε πέρας την «Επιχείρηση Χάρλινγκ» μόνο τέσσερις τραυματίστηκαν, ενώ η φρουρά της γέφυρας έχασε 20 με 30 στρατιώτες. Σε αντίποινα, λίγες μέρες αργότερα στον χώρο της κατεστραμμένης γέφυρας εκτελέστηκαν 9 έλληνες πατριώτες.

Advertising

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου ήταν μία από τις μεγαλύτερες πράξεις δολιοφθοράς κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Προκάλεσε τον θαυμασμό όλης της κατεχόμενης Ευρώπης και έδωσε κουράγιο στον δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό. Όμως, οι επιπτώσεις της στο βορειοφρικανικό μέτωπο ήταν πολύ περιορισμένες, επειδή η εκτέλεση της επιχείρησης πραγματοποιήθηκε κατόπιν εορτής. Έχοντας καθυστερήσει κατά δύο μήνες. Στο διάστημα αυτό οι δυνάμεις του Ρόμελ. έχοντας χάσει τη Μάχη του Ελ Αλαμέιν.Μετατοπίστηκαν δυτικότερα κι έτσι ο ανεφοδιασμός τους μέσω Ελλάδος δεν έπαιζε κανένα ρόλο.

Διαβάστε επίσης Πυρσόγιαννη: Η πατρίδα των περιβόητων πετράδων και μαστόρων

Χρόνια αργότερα κατά τον εορτασμό της επετείου στις 29 Νοεμβρίου 1964 σημειώθηκε ένα αιματηρό περιστατικό. Από την ανατίναξη μιας ξεχασμένης βόμβας σκοτώθηκαν 13 και τραυματίστηκαν 45 άνθρωποι. Το 1982 η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου καθιέρωσε την επέτειο της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Ως επίσημο εορτασμό της Εθνικής Αντίστασης.

Η Ανατίναξη της Γέφυρας δεν ήταν ένα απλά ιστορικό γεγονός. Αλλά και ένα σημαντικό γεγονός που σηματοδότησε πολλούς όσους πήραν μέρος σε αυτή. Η ανατίναξη της αποτέλεσε σημαντικά πηγή έμπνευσης για πολλούς. Ιστορικούς, λάτρης της ιστορίας αλλά και πάρα πολλούς συγγραφείς και σκηνοθέτες Έλληνες και ξένους. Από όπου εμπνεύστηκαν και έγραψαν βιβλία και ταινίες στηριζόμενες σε αυτό το βαρυσήμαντο γεγονός.

Γέφυρα του Γοργοποτάμου πριν την ανατίναξη

Advertising

Μερικά από τα βιβλία είναι :

Θέμη Μαρίνου: «Αποστολή Harling 1942: Η επιχείρηση Γοργοπόταμου» («Παπαζήσης»)
Κρις Γουντχάουζ: «Το μήλο της έριδος» («Εξάντας»)
Έντι Μάιερς: «Η ελληνική περιπλοκή» («Εξάντας»)

Ταινίες:

«Γοργοπόταμος», ταινία μυθοπλασίας του Ηλία Μαχαίρα. (1968)
«Γοργοπόταμος», ντοκυμαντέρ του Σταύρου Στρατηγάκου. (2006)

Πλευρά του χωριού “Γοργοπόταμος”

Καταρράκτες Γοργοποτάμου

Πάνω από το Γοργοπόταμο, στη θέση «Καγκελογέφυρο». Σε απόσταση 800 περίπου μέτρα από την Ιστορική Γέφυρα, σχηματίζεται ένα υπόγειο τούνελ και 3 πανέμορφοι καταρράκτες. Τους οποίους επισκέπτονται καθημερινά πολλοί περιηγητές για να απολαύσουν τη φυσική ομορφιά, καθώς και τη δροσιά κατά τους θερινούς μήνες.

Advertising