Καθαρά Δευτέρα σήμερα και ο περισσότερος κόσμος έχει βγει, για να γιορτάσει την έναρξη της Σαρακοστής. Εάν εσείς όμως, αποφασίσατε να πετάξετε τον χαρταετό από το μπαλκόνι σας και να φάτε την λαγάνα στο οικογενειακό σας τραπέζι, μην ανησυχείτε! Εμείς είμαστε εδώ να σας “ταξιδέψουμε” μέσα από διάφορα έθιμα σε όλες τις περιοχές της χώρας μας. Τι λέτε; Θα μας ακολουθήσετε;
Το έθιμο του “Αγά” στην Χίο
Κάθε χρόνο, την Καθαρά Δευτέρα στα Μαστιχοχώρια, αναβιώνει το έθιμο του Αγά. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία. Συγκεκριμένα η Τούρκικη διοίκηση ήταν συνεχώς ανικανοποίητη και απαιτούσε από τους χωρικούς δυσβάσταχτους φόρους. Οι χωρικοί λοιπόν διακωμωδούν μέχρι και σήμερα τον Αγά.
Ένας από τους χωρικούς ντύνεται Τούρκος αγάς και κάθεται σε μία εξέδρα. Ο χωρικός πρέπει να είναι δυναμικός, χωρατατζής, ετοιμόλογος και να ξέρει πρόσωπα και καταστάσεις. Πλάι του, στέκονται ο βεζίρης του αγά και ο γραμματέας. Την Καθαρά Δευτέρα λοιπόν οι πλατείες των χωριών γεμίζουν κόσμο που τρώει, πίνει και γλεντάει. Ο Αγάς “ψαρεύει θύματα” και τα κατηγορεί για φαινομενικά αστείες αιτίες, που πολλές φορές κρύβουν κάποιους υπαινιγμούς. Το πνεύμα της ημέρας είναι τέτοιο, που απαιτεί τον σαρκασμό και και την διακωμώδηση. Έτσι ο καθένας πληρώνει το αντίτιμο του προστίμου του και μέσω γέλιων και αστεϊσμών αποχωρεί ευτυχής.
Ο “Κιοπέκ Μπέη” της Θράκης
Το έθιμο του “Μπέη” ή “Κιοπέκ Μπέη” τελείται στις περιοχές Διδυμότειχου, Ορεστιάδας και Τριγώνου. Ξεκίνησε στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, όταν υπήρχαν οι μπέηδες (άρχοντες με μεγάλη περιουσία και εξουσία). Σατίριζε αυτούς τους ανθρώπους, ενώ παράλληλα διατηρούσε στοιχεία διονυσιακής λατρείας και της γονιμότητας της γης.
Σύμφωνα με το έθιμο, από το πρωί ο Μπέης, μαζί με τον τελάλη, τους φύλακες, τα χανουμάκια και άλλους επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού και ζητούν τον φόρο, που στις μέρες μας είναι κέρασμα από κάθε νοικοκύρη. Ο Μπέης και η συντροφιά του, στο ρυθμό της γκάιντας και της νταούλας, θα ξεσηκώσει τις γειτονιές, θα επισκεφτεί Υπηρεσίες, δημόσιους χώρους και σχολεία. Στο τέλος, στην πλατεία του οικισμού κάνουν χιουμοριστική αναπαράσταση οργώματος, σποράς, ελληνορωμαϊκής πάλης κ.ά. Η γιορτή στο τέλος γίνεται γλέντι, που συνοδεύεται από γκάιντες και κάψιμο του Μπέη.
Ο χορός των παπάδων στην Κέρκυρα
Σε πολλά χωριά του νησιού, κυρίως της Βόρειας Κέρκυρας, τον πρωταρχικό ρόλο για το κλείσιμο των αποκριών, αναλαμβάνουν οι παπάδες, με το μοναδικό παραδοσιακό “χορό των Παπάδων”. Ο πρεσβύτερος ιερέας βγαίνει στην αυλή της εκκλησίας και δίνει το έναυσμα του χορού. Τίθεται επικεφαλής και τον ακολουθούν οι υπόλοιποι ιερείς, μέλη της επιτροπής της εκκλησίας, οι ψάλτες, οι τοπικοί άρχοντες, γέροντες και όσοι επιθυμούν. Συμμετέχουν μόνο άνδρες, που μπαίνουν στη σειρά κατά ηλικία, δίνοντας προτεραιότητα πάντα στους μεγαλύτερους. Τον χορό δεν συνοδεύει κανένα μουσικό όργανο, παρά μόνο η μελωδία από το τραγούδι που ακούγεται, που θυμίζει περισσότερο έναν εκκλησιαστικό ύμνο. Όταν τελειώσει ο «χορός των παπάδων» ο ιερέας ευλογεί τον ποίμνιο του και τους εύχεται καλή νηστεία και καλή Σαρακοστή.
Ο βλάχικος γάμος στην Θήβα
Ένα από τα γραφικότερα λαϊκά έθιμα της Βοιωτίας είναι ο Βλάχικος γάμος της Θήβας, που γίνεται την Καθαρά Δευτέρα. Ο Βλάχικος γάμος είναι κατάλοιπο της πανάρχαιης λατρείας του θεού Διονύσου, που διαιωνίζει την οργιαστική θρησκεία του γιου της Σεμέλης στη χώρα των μεγάλων θρύλων, τη Θήβα.
Το απόγευμα της Κυριακής ακούγεται ο πρώτος ήχος του νταουλιού και της πίπιζας, ένα χαρμόσυνο κάλεσμα των παλικαριών που μετέχουν στο «γάμο». Τα μέλη της μιας συντροφιάς ξεκινούν για το σπιτικό της νύφης, που την παίρνουν μαζί τους. Το ίδιο γίνεται για το γαμπρό από την άλλη συντροφιά των Βλάχων. Οι δύο συντροφιές (της νύφης και του γαμπρού) δεν επιτρέπεται να σμίξουν ως τη Δευτέρα που θα γίνει ο γάμος. Το βράδυ της Κυριακής οι συντροφιές της νύφης και του γαμπρού αρχίζουν το χορό στον κεντρικό δρόμο της Θήβας. Σε κάθε συντροφιά υπάρχει ένας «γερο – συμπέθερος» (πατέρας της νύφης και του γαμπρού). Ο χορός συνεχίζεται με τη συνοδεία των νταουλιών και της πίπιζας ως αργά τη νύχτα.
Τη Δευτέρα το πρωί, γύρω στις έξι, οι Βλάχοι της νύφης συγκεντρώνονται στην πλατεία έξω από την εκκλησιά του Άη – Γιάννη του Καλοχτένη, πολιούχου της Θήβας. Ανάβουν μεγάλη φωτιά και χορεύουν γύρω απ’ αυτή. Όταν πέσει η φλόγα, καθισμένοι γύρω τραγουδούν με τη συνοδεία της πίπιζας και του νταουλιού. Στη διάρκεια που χορεύουν και τραγουδούν οι Βλάχοι, η νύφη ζυμώνει μια «προπύρα», του γάμου την πίτα, που τη ρίχνει στη θράκα και σιγοψήνεται. Γύρω απ’ τη φωτιά, όπου ψήνεται η «προπύρα», εξακολουθεί ο «πυρρίχιος» χορός. Η παρέα του γαμπρού, την ίδια ώρα χορεύει γύρω από τη φωτιά που έχει ανάψει σε άλλο μέρος. Τώρα συμμετέχει όλος ο κόσμος. Όλοι χορεύουν και πίνουν. Το γλέντι γενικεύεται. Νέοι, γέροι, ντόπιοι και ξένοι παίρνουν μέρος στο έθιμο.
Καθαρά Δευτέρα στην Κρήτη μαζί με την “Καμήλα”
Η Καμήλα είναι ένα Διονυσιακό έθιμο και πρωτοεμφανίστηκε τον 19ο αιώνα. Αναβιώνει κάθε Καθαρά Δευτέρα, στο χωριό Κάινα του Δήμου Αποκορώνου. Στην αναβίωση του εθίμου συμμετέχουν οι κάτοικοι του χωριού, που αρχίζουν από νωρίς το πρωί τις ετοιμασίες για την κατασκευή της καμήλας.
Όταν όλα ετοιμαστούν, η καμήλα ξεκινάει τη βόλτα της, σε κάθε σημείο του χωριού, για να καταλήξει στην κεντρική πλατεία. Ένας κρατάει το κεφάλι στερεωμένο σε ένα ξύλο και οι άλλοι δύο με τη βοήθεια κοφινιών σχηματίζουν τις καμπούρες της. Πολλοί ντόπιοι ντύνονται με πρωτότυπες αυτοσχέδιες στολές, ακολουθώντας την πορεία της. Οι μεταμφιεσμένοι έχουν κρεμασμένα επάνω τους, κυρίως λέρια προβάτων και προβιές ζώων. Το γλέντι συνεχίζεται μέχρι το βράδυ, με τη συνοδεία παραδοσιακών μουσικών κρητικών οργάνων.
Ελπίζουμε να απολαύσατε αυτό το σύντομο ταξίδι στις παραδόσεις του τόπου μας, όσο εμείς. Ό,τι και εάν κάνετε σήμερα, να περάσετε καλά μαζί με ανθρώπους που αγαπάτε. Χρόνια πολλά και Καλή Σαρακοστή.
Πηγές:
- http://www.e-evros.gr/gr/pages/1304/o-mpehs
- www.corfuland.gr
- http://viotikoskosmos.wikidot.com/vlachikos-gamos
- http://www.ekriti.gr/kriti-afieromata/kathara-deytera-stin-kriti-ithi-kai-ethima#sthash.aukXzo7w.dpbs
- http://www.greekgastronomyguide.gr/item/apokries-chios/
Σύνταξη κειμένου: Βασιλική Τριανταφυλλοπούλου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
