Το βυζαντινό Κίτρος ήταν μία πόλη κάστρο που βρισκόταν στη δυτική ακτή του Θερμαϊκού κόλπου, 1,5 χλμ. νότια του σημερινού Μακρύγιαλου Πιερίας. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, αποτελούσε τη συνέχεια της αρχαίας Πύδνας και μετονομάστηκε σε Κίτρος τον 6ο μ. Χ. Την εποχή αυτή, το Κίτρος αποκτά τη μορφή κάστρου και σταδιακά αναδεικνύεται στη σημαντικότερη βυζαντινή πόλη της Πιερίας λόγω της θέσης, του λιμανιού και των Αλυκών του.
Σημαντικά κτίρια της βυζαντινής πόλης
Το κάστρο
Στο κάστρο έμπαινε κανείς από μία μεγάλη πύλη στο δυτικό περίβολο που προστατευόταν αριστερά και δεξιά από δύο πύργους. Το άνοιγμα της πύλης ήταν 2,40 μ., ώστε να χωράει να περάσει μία άμαξα, πλάτους 1,60 μ. Είχε μαρμάρινο κατώφλι και ένα αρχαίο επιτύμβιο ανάγλυφο ιππέα ως υπέρθυρο. Ο δρόμος που τη διέσχιζε ήταν στρωμένος με κοκκινόχωμα και λεπτό χαλίκι και οδηγούσε στο επισκοπικό μέγαρο που μαζί με την εκκλησία του, η οποία βρισκόταν λίγο βορειότερα, αποτελούσαν τα σημαντικότερα κτίρια της πόλης.
Η εκκλησία
Η εκκλησία, όπως συνέβαινε σε κάθε πόλη-κάστρο αποτελούσε το κέντρο ζωής του οικισμού. Εκεί συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι του οικισμού σε κάθε περίσταση. Η αυλή της έπαιζε ρόλο ανάλογο με εκείνο της αγοράς στην αρχαιότητα. Η επισκοπή δέσποζε κοντά στο ανατολικό τείχος, που ήταν και το θαλάσσιο της υψηλής ακτής. Ο ναός χτίστηκε περί τα τέλη του 10ου αιώνα μ. Χ. και ανήκει στον τύπο της βασιλικής με τρούλο, αντιγράφοντας σε μικρότερη κλίμακα την Αγία Σοφία της Θεσσαλονίκης. Πλούσιος γλυπτός διάκοσμος, πολύχρωμα δάπεδα, ψηφιδωτά στον τρούλο και τοιχογραφίες στους τοίχους διακοσμούσαν το εσωτερικό του ναού.
Κάτω από το δάπεδο βρίσκονταν οι λακκοειδείς τάφοι δύο επισκόπων, ενώ ο νάρθηκας είχε μετατραπεί σε κοιμητήριο βρεφών και νηπίων. Η εκκλησία τιμόταν πιθανόν στον Άγιο Αλέξανδρο, ο οποίος ήρθε από τη Θεσσαλονίκη για να διδάξει τον χριστιανισμό και μαρτύρησε στις αρχές του 4ου αιώνα στην Πύδνα.
Το ασκηταριό
Βορειότερα της εκκλησίας και εκτός των τειχών, πάνω στο βράχο, στην υψηλή ακτή προς τη θάλασσα, ανασκάφηκε ένα μικρό ασκηταριό. Πρόκειται για μια εκκλησία-σπήλαιο λαξευμένη στο βράχο και διακοσμημένη με τοιχογραφίες που χρονολογούνται στα μέσα του 11ου αιώνα. Στις τοιχογραφίες αυτές εικονίζονται ολόσωμοι άγιοι, ενώ το δάπεδο είναι και αυτό εικονογραφημένο.
Το πανδοχείο
Οι επισκέπτες μπορούσαν να καταλύσουν στο πανδοχείο που βρισκόταν 180 μ. νότια του κάστρου, δίπλα στη θάλασσα, εκεί που ήταν πιθανόν και το λιμάνι. Το πανδοχείο είναι ένα λιθοπλινθόκτιστο συγκρότημα που αποτελείται από δύο μεγάλους επιμήκεις χώρους, ένα δωμάτιο, μια αυλή και έναν χώρο για τα άλογα των ταξιδιωτών. Το μικρό δωμάτιο ήταν, πιθανόν, το δωμάτιο του πανδοχέα και της οικογένειάς του. Ο ένας χώρος είναι το κύριο πανδοχείο, όπου οι ταξιδιώτες νοίκιαζαν κρεβάτι φτιαγμένο από χορτάρινο στρώμα και κοιμούνταν όλοι μαζί. Ο δεύτερος χώρος λειτουργούσε ως ταβέρνα-καπηλειό, όπου σερβιρόταν κρασί και φαγητό, κυρίως όσπρια, τηγανητά ψάρια και θαλασσινά. Ένα μικρό λουτρό, δίπλα στο πανδοχείο, έδινε στους ταξιδιώτες την ευκαιρία να χαλαρώσουν και να ξεκουραστούν με ένα ζεστό μπάνιο.
Ο οικισμός του βυζαντινού Κίτρους
Όπως προέκυψε από τις ανασκαφές, τα σπίτια του οικισμού ήταν απλά, μονώροφα, με υπόστεγο μπροστά από την είσοδο και μικρή αυλή. Η είσοδός τους ήταν συνήθως στα δυτικά. Τα σπίτια στεγάζονταν με κεραμίδια και οι τοίχοι τους ήταν επιχρισμένοι με κονίαμα, ενώ το δάπεδο ήταν από πατημένο χώμα. Απαραίτητο στοιχείο, συνήθως σε μία γωνία του σπιτιού, ήταν η εστία (τζάκι), όπου γινόταν και το μαγείρεμα πάνω σε πυροστάτες, δηλαδή σιδερένιους κυκλικούς τρίποδες στους οποίους τοποθετούσαν τις χύτρες.
Στο εσωτερικό τους δεν υπήρχαν χτιστά χωρίσματα. Αν οι ένοικοι επιθυμούσαν να διαμορφώσουν κάποιο χώρισμα, χρησιμοποιούσαν καλαμιές ή υφάσματα. Ως φωτισμό, τη νύχτα, χρησιμοποιούσαν μικρά πήλινα λυχνάρια. Οι πιο πλούσιοι διέθεταν και χάλκινα λυχνάρια με αντίστοιχους λυχνοστάτες.
Όσον αφορά τον εξοπλισμό του σπιτιού ήταν ταπεινός και διέθετε τα απολύτως απαραίτητα. Οι άνθρωποι κοιμούνταν στο πάτωμα σε αχυρένια στρώματα και μόνο οι πολύ πλούσιοι είχαν κάποιου είδους κρεβάτι. Το σπίτι ήταν εξοπλισμένο με διάφορα πήλινα μαγειρικά και επιτραπέζια σκεύη, όπως κατσαρόλες, τηγάνια, κανάτες κ. α. Επίσης, τα πιθάρια χρησιμοποιούνταν για τη φύλαξη των προμήθειες του σπιτιού. Χαρακτηριστικό εύρημα από το Κίτρος είναι ένα πήλινο σουρωτήρι, απαραίτητο, όπως και σήμερα, εργαλείο για την κουζίνα.
Η διατροφή των βυζαντινών ανθρώπων
Η διατροφή των βυζαντινών ανθρώπων – εκτός από λαχανικά – περιλάμβανε και πολλά θαλασσινά. Στους σκουπιδόλακκους βρέθηκαν κόκαλα από σουπιά και καύκαλα από μύδια, για τα οποία σήμερα φημίζεται η περιοχή. Επίσης, βρέθηκαν κόκαλα από κοτόπουλα και κυνήγια.
Καθημερινές ασχολίες και οικονομική ανάπτυξη
Οι κάτοικοι του Κίτρους ασχολούνταν με τη γεωργία, το εμπόριο και τη βιοτεχνία κατασκευής αγγείων. Στις καλλιέργειες σημαντική θέση κατείχαν τα αμπέλια και οι ελιές, όπως φανερώνουν τα πολλά μαρμάρινα πατητήρια που βρέθηκαν στην περιοχή, αλλά και τα δημητριακά. Σημαντικό ρόλο στις ασχολίες τους έπαιζε και η αλιεία. Το ψάρεμα γινόταν με διάφορους τρόπους, με πιο διαδεδομένους το αγκίστρι με το δόλωμα και το ψάρεμα με δίχτυα.
Η οικονομική ανάπτυξη του βυζαντινού Κίτρους τον 12ο αιώνα μ. Χ. επιβεβαιώνεται από την ανακάλυψη ενός εργαστηρίου κεραμικής, 150 μ. νοτιοδυτικά του νοτίου περιβόλου, το οποίο περιλάμβανε ένα μεγάλο τετράγωνο φούρνο, η σχάρα του οποίου έφερε πέντε αυλάκια, ενώ βρέθηκαν και οι οπές στις οποίες στηριζόταν ο τροχός. Από τα ατελή όστρακα που βρέθηκαν, αλλά και από τα πετυχημένα αγγεία συμπεραίνει κανείς ότι το εργαστήριο παρήγαγε διάφορα αγγεία καθημερινής χρήσης. Στο ίδιο συγκρότημα ανασκάφηκε και μία πύελος χύτευσης μετάλλων διαμέτρου 1 μ., με τη βοήθεια της οποίας παρήγαγαν τα απαραίτητα οξείδια χαλκού και σιδήρου για τη διακόσμηση των αγγείων. Στην πύελο γινόταν και χύτευση μετάλλων για την παραγωγή αναγκαίων μικροαντικειμένων, όπως εγχειρίδια, εργαλεία, καρφιά και πέταλα ζώων.
Άλλα αρχαιολογικά ευρήματα
Διάφορα κοσμήματα και εξαρτήματα ένδυσης που βρέθηκαν στο βυζαντινό Κίτρος, συμπληρώνουν την εικόνα του καθημερινού βυζαντινού ανθρώπου. Σε αυτά περιλαμβάνονται ανδρικά, γυναικεία και παιδικά δαχτυλίδια, με πιο χαρακτηριστικά ένα ανδρικό με παράσταση εγχάρακτου γρύπα και ένα με παράσταση επτάφωτης λυχνίας, το οποίο υπονοεί την παρουσία Εβραίων εμπόρων στην περιοχή. Από τα βραχιόλια ξεχωρίζουν ένα ανοιχτό στρεπτό με θηλιές στα άκρα του και ένα ταινιωτό με την επιγραφή “ΚΕΒΟΗ” (Κύριε βοήθει).
Από τα εξαρτήματα ένδυσης ξεχωρίζουν λίθινα κουμπιά που χρησίμευαν για τη στερέωση ενός μανδύα ή μιας κάπας και τα χάλκινα σφαιρικά κουμπιά. Τα κουμπιά χρησιμοποιούνταν στα ανδρικά ενδύματα και κυρίως στο καββάδιον, ένα αριστοκρατικό ένδυμα με ζώνη στη μέση που κλείνει με κουμπιά. Οι ζώνες ή ζωνάρια ήταν απαραίτητο στοιχείο της ενδυμασίας των αξιωματούχων, ιερέων και των απλών ανθρώπων. Κατασκευάζονταν από δέρμα ή ύφασμα και συγκρατούσαν τους κοντούς και τους μακριούς χιτώνες γύρω από τη μέση. Τέλος, τα νομίσματα που βρέθηκαν στο Κίτρος, επιβεβαιώνουν την οικονομική άνθηση του.
Πηγές
Η Πιερία στα βυζαντινά και στα νεότερα χρόνια. Εκδόσεις: Εστία Πιερίδων Μουσών. Ανακτήθηκε από Academia.edu (τελευταία προβολή 11/09/2020 στις 18:21).
Κίτρος Πιερίας. Ανακτήθηκε από Wikipedia.org (τελευταία προβολή 11/09/2020 στις 20:00).
