Άλλοτε απ’ τον ίδιον ουρανό
έπαιρνες τρεις μήνες στην αράδα
με του καπετάνιου τη μιγάδα
μάθημα πορείας νυχτερινό
Η παράσταση του Θάνου Μικρούτσικου που ανεβαίνει αυτό το καλοκαίρι σε πολλές πόλεις της Ελλάδας είναι μια μουσικοχορευτική συναυλία με αφηγηματική ροή και μας ταξιδεύει μαζί με τον Καββαδία σε πολλά από τα ποιήματα και τις μνήμες του, από τον μελοποιημένο Σταυρό του Νότου και τις Γραμμές των Οριζόντων αλλά και από το βιβλίο του, Βάρδια. Με σενάριο και σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη, στελεχώνεται από ένα πλήθος εξαιρετικών ηθοποιών και τραγουδιστών, διαλεγμένων προσεκτικά για τον θαλασσινό αυτό θίασο.
Τα βράδια, βάρδια κάνοντας, θα λέγαμε
παράξενες στη γέφυρα ιστορίες,
για τους αστερισμούς ή για τα κύματα
για τους καιρούς, τις άπνοιες, τις πορείεςAdvertising
Η παράσταση ξεκινά με την σκηνή σκοτεινή και τον προβολέα εστιασμένο στον Στέλιο Μάινα που υποδύεται τον ίδιο τον Καββαδία και με αργή, σχεδόν ανατριχιαστική αφήγηση δίνει, θα λέγαμε, το ναυτικό παράγγελμα για να ξεκινήσει το έργο. Στη σκηνή προστίθεται και ο καπετάνιος του πληρώματος, τον οποίο εξαιρετικά επιτυχημένα, σχεδόν λες και προοριζόταν γι’ αυτό το ρόλο, υποδύεται ο Σταύρος Ζαλμάς, και μαζί με τον ασυρματιστή συζητούν για τη ζωή, τη θάλασσα, τη γυναίκα και το θάνατο, όλα όσα απασχόλησαν στη ζωή του και στα ποιήματά του τον Καββαδία. Με το τέλος του διαλόγου, ακούγεται και το πρώτο τραγούδι της παράστασης, το Kuro Siwo. Στο σημείο αυτό να σημειώσω πως η ολιγομελής ορχήστρα, που δεν φαινόταν γιατί ήταν σχεδόν πίσω απ’ τη σκηνή, ήταν εξαιρετική, ισάξια του θιάσου που απάρτιζε την παράσταση. Κι έτσι, με το τέλος του εναρκτήριου τμήματος, ο θεατής παίρνει εξ αρχής μια πολύ καλή ιδέα για το τι θ’ ακολουθήσει. Με μια έντονη αλλαγή φώτων, διαθέσεων και σκηνικών, κάθε σκηνή και κάθε τραγούδι αρπάζει τον θεατή και τον μεταφέρει εκεί, στην κουβέρτα, στη βάρδια αλλά και όπως εξελίσσεται η αφήγηση, και στα λιμάνια, στα στενά με τις πόρνες και τα καμπαρέ.
Ξέχασες κείνο το σκοπό που λέγανε οι Χιλιάνοι
άγιε Νικόλα φύλαγε κι αγιά θαλασσινή
τυφλό κορίτσι σ’ οδηγάει παιδί του Μοντιλιάνι
που τ’ αγαπούσε ο δόκιμος κι οι δυο Μαρμαρινοί
Στην παράσταση προστίθεται από νωρίς η ιδιάζουσα φυσιογνωμία του Μπωντλαίρ (η οποία εναλλάσσεται μ’ αυτήν του Ρεμπώ και του Βερλαίν), ο οποίος βρίσκεται εκεί για να στοιχειώνει τις σκέψεις του Καββαδία και να στήνει το σενάριο μ’ έναν τρόπο περίεργο, μ’ ένα ύφος δαιμονικό, λες και βγάζει απ’ τους ναυτικούς την σκοτεινή φύση τους. Η προσθήκη του ρόλου του καταραμένου ποιητή στο σενάριο του έργου, παρ’ όλο που διαδραματίζει δευτερεύοντα ρόλο, είναι καθοριστική στην διαμόρφωση της φύσης και του ύφους όλης της παράστασης και λειτουργεί σαν ρόλος-κλειδί, κάνοντας ακόμα πιο συνδεδεμένες τις μεταβάσεις ανάμεσα στις διαφορετικές σκηνές. Αντιστοίχως, πολύ χαρακτηριστικός ρόλος που ξεχωρίζει, είναι αυτός της προαγωγού, την οποία πολύ επιτυχημένα υποδύεται η Ελισάβετ Μουτάφη.
Η παράσταση βέβαια εστιάζει κυρίως στα μελοποιημένα έργα του Καββαδία, πλέκοντας τα, δίκην αφηγήσεως, και με ποιήματα από άλλες συλλογές. Ξεκινώντας την σεναριακή αφήγηση με το ποίημα A Bord De L’ Aspasia, το οποίο αναπαριστάται σκηνοθετημένο θεατρικά, περνάει μέσα από διαλόγους, από τα μπαρ της Μασσαλίας και της Βηρυτού, διανθισμένη με πολλά τραγούδια όπως ο Γουίλλυ, το Μαχαίρι κι η Εσμεράλδα, συνεχίζει με το Σταυρό του Νότου και μας οδηγεί πάντα αφηγηματικά και με θεατρική απόδοση στην εμπόλεμη Ευρώπη του ’40 όπου ακούμε τον Federico Garcia Lorca και φτάνουμε μέχρι το λιμάνι του Πειραιά, για να ξαναμπαρκάρουμε μαζί με τον θίασο γι’ αυτό το σαγηνευτικό ταξίδι που επιστρέφει σεναριακά στα λιμάνια και τα στιγμιότυπα που εκτυλίχθηκαν έως τώρα, πατώντας πάνω στην τραγική ιστορία του Μαραμπού.
Ανέμισες για μια στιγμή το μπολερό
και το βαθύ πορτοκαλί σου μεσοφόρι
Αύγουστος ήτανε δεν ήτανε θαρρώ
τότε που φεύγανε μπουλούκια οι σταυροφόροι
Ωστόσο, έχουν τραγουδηθεί η Θεσσαλονίκη, η Πικρία και ο (αγαπημένος μου) William George Allum, τον οποίο μοιράζονται τραγουδιστικά με εξαιρετική μαεστρία η Μαριάννα Πολυχρονίδη και η Ρίτα Αντωνοπούλου. Μετά την πλοκή του Μαραμπού, η ιστορία του ποιητή αρχίζει να παίρνει την κατάληξή της, ακούγεται το τραγούδι Γυναίκα και με εκπληκτική σκηνοθετική σύλληψη οι πόρνες ντύνονται στα λευκά, γίνονται νύφες, υπογραμμίζοντας τραγικά το χαμένο όνειρο, την επιθυμία ίσως και τις ευκαιρίες μιας άλλης ζωής. Η παράσταση κλείνει με το Καραντί και μας αφήνει αποβιβασμένους πίσω στην πραγματικότητα, μετέωρους να μποζάρουμε κι εμείς κάπου ανάμεσα στις αλμυρές σκέψεις και στα ποιήματα του ποιητή.
Τρεις μέρες σπάγαν τα καρφιά και τρεις που σε καρφώναν
και συ με τις παλάμες σου πεισματικά κλειστές
στερνή φορά κι ανώφελα ξορκίζεις τον τυφώνα
που μας τραβάει για τη στεριά με τους ναυαγιστές
Τον είπανε μοντέρνο ποιητή, τον είπανε «καταραμένο», μα στ’ αλήθεια ο Καββαδίας μέσα από το δικό του βίωμα, που είναι το δικό του πολύ προσωπικό αντίκρυσμα στη ζωή, μας μεταφέρει σε μιαν άλλη εποχή, της οποίας τ’ απόνερα, ντυμένα με ονειρική χροιά, κάποτε εξιδανικευμένη, φτάνουν σήμερα σε μας. Άλλωστε, αυτό το γονίδιο το θαλασσινό είναι ζωντανό στοιχείο της ταυτότητάς μας, γι’ αυτό ο Καββαδίας, που ίσως ο μόνος χαρακτηρισμός που του ταιριάζει ως ποιητή είναι βιωματικός, μιλάει τόσο μα τόσο πολύ στον αναγνώστη.
Ύστερα σ’ είδα στη Μαρσίλια σαν εχάθηκες
μέσα στο θόρυβο χωρίς να στρέψεις πίσω
Κι εγώ που μόνο την υγρήν έκταση αγάπησα,
λέω πως εσένα θα μπορούσα ν’ αγαπήσωAdvertising
Η αλήθεια είναι ότι η παράσταση εστιάζει στην τραγική πλευρά θαλασσινών μνημών και γεγονότων. Αλλά ήταν αυτά άλλωστε που σμίλεψαν τον ποιητή και τον έκαναν ν’ αναρωτιέται όλα όσα μετέφερε σ’ εμάς μέσα από την μοναδική ποίησή του. Αν αποφασίσετε να παρακολουθήσετε την παράσταση – που σας το προτείνω ανεπιφύλακτα- φροντίστε να προμηθευτείτε το βιβλίο της παράστασης, είναι μια απίστευτα προσεγμένη και φιλοτεχνημένη έκδοση με όλα τα κείμενα της παράστασης και με πολλά σημειώματα για τη ζωή και το έργο του Καββαδία.
Και κάτι ακόμα. Διαβάζοντας κανείς τη Βάρδια, πολλά πράγματα μπορεί να του κακοκφανούν και να τον ξενίσουν. Ας μην ξεχνάει όμως ότι ο ποιητής, ο τόσο δικός μας αυτός ποιητής που έπιασε τον θαλασσινό μας σφιγμό όσο κανείς άλλος, έζησε σ’ άλλες εποχές δύσκολες, δύστυχες κι ίσως καταραμένες κι αντίκρυσε κι άκουσε ιστορίες πικρές, διανθισμένες που και που μ’ ελάχιστο γέλιο. Όχι, δεν είναι μόνο αυτό η θάλασσα, ούτε η ανθρώπινη ύπαρξη, η αγάπη, ο έρωτας είναι μόνο αυτό, μα στα χρόνια και στα μάτια του Νίκου Καββαδία ήταν ακριβώς αυτό, κι αυτό που έβλεπε εκείνος μέσ’ απ’ το δικό του ναυτικό πρίσμα, ή κυάλι αν θέλετε, μας κατέθεσε ταπεινά, μέσα από την μοναδική του βαθειά, ανθρώπινη γραφή, σαν άνθρωπος που δε κυνήγησε μάταια την τέχνη.
